سوررئالیسم یکی از جنبش های معروف هنری در قرن بیستم استسوررئالیسم
سوررئالیسم «Surrealism» یا فراواقع‌گرایی (ماورای واقعیت)، یک برخورد روانی با ادبیات است، کما این که فرویدی ها بودند که آنرا بنیان گذاشتند. کسی که برای نخستین بار سبب خلق این معنی شد، آندره برتون بود که پس از جنگ جهانی اول تصمیم گرفت با از بین رفتن مکتب دادائیسم، مکتب دیگری را بنیان بگذارد، این اتفاق به دوران بعد از جنگ جهانی اول مربوط می شود و از این جهت، سوررئالیسم به نسبت دیگر مکاتب هنری، مکتبی جدید و جوان است.
سوررئالیسم بر خلاف کوبیسم که هنرمند را در محدوده خاصی منحصر میکرد، به هر نوع خیال پروری و خیال پردازی در حالت بیداری، اصالت هنری بخشید و آفرینش هنرمند را در بهره گیری از برخوردها و برداشت های پیش بینی نشده و تصادفی و ابداعات نامتعارف آزاد گذاشت.
تاریخچه سوررئالیسم
فراواقع گرایی (سوررئالیسم) محصول تغییرات بعد از جنگ جهانی اول و فراموشی سبک دادائیسم بود که از سال ۱۹۲۱ شروع شد. ظهور سوررئالیسم زمانی بود که نظریه های فروید روانکاو اتریشی دربارهٔ ناخودآگاه و رؤیا و واپس زدگی (سرکوب)، فرهیختگان اروپا را بخود مشغول کرده بود.
برپایه بیانیه بنیان گذاری مکتب سوررئالیسم که آندره برتون نوشت، یکی از اهداف آن آشتی بین واقعیت و رویا برای رسیدن به یک واقعیت مطلق یا فراواقعیت بود. برتون در جنگ اول جهانی بعنوان روان شناس در یک بیمارستان جنگی خدمت کرده بود و با دیدگاه های روانکاوانه فروید درباره تحلیل رویا و لایه های پنهان ناخودآگاه آشنایی داشت. آندره برتون و لویی آراگون که هر دو پزشک بیماری های روانی بودند از تحقیق های فروید الهام گرفتند و پایه مکتب جدید خود را بر فعالیت ضمیر ناخودٱگاه بنا نهادند. اولین کتاب سوررئالیستی با عنوان میدان های مغناطیسی در سال ۱۹۲۱ به قلم آندره برتون و یکی از همکارانش منتشر شد.
سوررئالیسم، آغاز و پایان مشخصی ندارد
با وجود اینکه جنبش سوررئالیسم ظاهراً در ابتدای قرن ۲۰ شروع شده و چند سال بعد پایان یافته، تأثیرات آن در ادبیات از دیروز تا امروز غیرقابل انکار است. جالب این جاست که داستان های سوررئالیستی از نظر تاریخی نیز خط زمانی را در هم شکسته اند! یعنی حتی قبل از صدور بیانیه ی فراواقع‌گرایی در دهه ی ۱۹۲۰، به آثاری بر می خوریم که مایه های سوررئالیستی و فانتزی دارند.
ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب در سال ۱۸۶۵ منتشر شده است. در داستان های متأخرتر هم تأثیرات سحرانگیز سوررئالیسم بر مهم ترین نویسندگان تاریخ ادبیات مشهود است: داستان های «کافکا»، رمان هایی مانند «زن در ریگ روان» اثر «کوبو آبه»، «مرشد و مارگریتا» نوشته ی «بولگاکف»، «شهرهای ناپیدا (نامرئی)» نوشته ی «ایتالو کالوینو»، داستان های «هاروکی موراکامی» و صدها رمان و داستان کوتاه دیگر.
سوررئالیسم محصول تغییرات بعد از جنگ جهانی اول و فراموشی دادائیسم بود ریشه های سوررئالیسم
سوررئالیسم در ادبیات، پیوند زدن حقیقت و تخیل است. سوررئالیست ها در جست و جوی راهی بودند تا بر تناقضات ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه غلبه کنند و یکی از این راهها، ساختن داستان های عجیب و پر از کولاژهای حیرت انگیز بود. وحشتی که به علت جنگ جهانی اول، اروپا را دربر گرفته بود، روز به روز به سیاسی شدن هنر دامن می زد.
سوررئالیست ها می خواستند از مرزهای ترس و وحشت پا فراتر بگذارند و علیه سلطه ی سیاست بجنگند. البته هدف این جنبش، به ذات، سیاسی نبود. هنرمندانِ فراواقع گرا می خواستند زخم های ناشی از جنگ را ترمیم کنند. پدر این جنبش «آندره برتون»، با نوشتن بیانه ی سوررئالیسم (فراواقع‌گرایی)، ندای سرآغازی نو در هنر مدرن را سر داد.
اصول فراواقع‌گرایی
سوررئالیسم با جایگزینی مفهوم واقعیت برتر به جای عصیان و نفی موجود در دادائیسم شکل گرفت.
«سوررئالیسم مشکل پر توقعی است که صرفا عضویت دربست و پیروی کامل را می پذیرد» این مسلک در حوزه های گوناگون فلسفی رویکردهای زیر را اختیار کرده است:
- فلسفه علمی که همان رویکرد فروید به روان کاوی است.
- فلسفه اخلاقی که با هرگونه قرارداد مخالف است.
- فلسفه اجتماعی که می خواهد با ایجاد انقلاب سوررئالیستی بشریت را آزاد کند.
شعر در سوررئالیسم مرتبه مخصوصى دارد و پیروان این مکتب کوشیده اند که جهان بینی خود را از طریق شعر انتقال دهند. درواقع شعر را، رکن اساس زندگی می دانند چون اعتقاد دارند که شعر میتواند مشکل زندگی را حل کند.
فلسفه اجتماعی سوررئالیسم، شعار سعادت بشری را دارد و می خواهد آدمی را از قید تمدن سودجوی کنونی نجات بخشد، در عین این که بازگشت به گذشته را هم نمی پذیرد. اصولا از مواد مرام نامه این مکتب به خوبی میتوان دریافت که بیان گذاران مکتب فراواقع‌گرایی در اندیشه رهایی از هر نوع اسارت اند و هدف آنها در بار اوّل پاشیدن آبی بر جنگ بوده است.
فراواقع‌گرایی بازتاب نابسامانی‌ها و آشفتگی‌های قرن بیستم استنویسندگان سوررئالیست ایرانی کیستند؟
ادبیات ایران ما نیز نویسندگانی مانند صادق هدایت یا هوشنگ گلشیری سوررئالیست دارد. نخستین شاعر ایرانی، هوشنگ ایرانی است که مکتب سوررئالیسم را به صورت یک سبک پیشرو در شعر معاصر ایران مطرح کرد. از طرفداران وی میتوان به سهراب سپهری، بیژن الهی و احمدرضا احمدی اشاره کرد. نکته قابل توجه این است که در آثار نویسندگان سوررئالیست، هیچ مانع و ملاحظه ای جلوی کار آن ها را نمی گیرد و یک نویسنده سوررئالیست خود را در پردازش داستانش کاملاً آزاد می گذارد و برای همین هم منتقدانی را در فضایی مانند کشور ما پیدا می کند.
ویژگی های متن سوررئالیستی
متن سوررئالیستی، عجیب و شوکه کننده است. هدف آن، این است که مردم را از کنج راحتی شان بیرون بکشد و با ایده های چالش برانگیز روبرو کند. در حالیکه ایده ی سوررئالیسم، به ذات، پیچیده است، ویژگی های مشترکی در متون سوررئالیستی دیده می شود. تصاویر و ایده ها در ادبیات سوررئالیستی، خصلتی متناقض دارند. به کارگیری این روش به دلیل آن است که به خوانندگان کمک کند مرزهای واقعیت را در ذهنشان گسترش دهند و به این پرسش بیندیشند که اساساً واقعیت چیست؟ سوررئالیست ها از روش فروید در روانکاوی با عنوان «تداعی آزاد» بهره گرفته تا مخاطبان، فارغ از تأثیرات اجتماع، دیدگاهی شخصی نسبت به امور پیدا کنند.
سوررئالیسم از تصاویر و استعارات بهره می گیرد تا خواننده ناچار شود عمیق تر فکر کند و به رمزگشایی معنای تصاویر در ناخودآگاه دست بزند. به جای تکیه بر طرح داستانی، نویسندگان سوررئالیست بر شخصیت ها و کشف و شهودشان تمرکز می کنند تا خوانندگان به درون ناخودآگاه شیرجه بزنند و آنچه را می یابند، تحلیل کنند.
استفاده از سبک شعرگونه، انتخاب موضوعات فانتزی (که منطق را به چالش می کشند)، عدم استفاده از ساختار خطی در داستان گویی، به کارگیری تداعی آزاد و جهش افکار، تأکید بر ایده های انتزاعی و خطوط زمانی گوناگون از خصوصیت های مشترک سبک سوررئالیسم (فراواقع‌گرایی) هستند.
فراواقع گرایان مشهور
از فراواقع گرایان مطرح می توان به رنه ماگریت، سالوادور دالی، لویی آراگون و فدریکو گارسیا لورکا اشاره کرد.
سوررئالیسم در ادبیات، پیوند زدن حقیقت و تخیل استگردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش
- 19
- 1
