حاشیه‌ها چگونه بر بازار آثار تجسمی تاثیر گذاشتند؟

دوازدهمین دوره از حراج تهران جمعه شب برگزار شد. در این دوره از حراج تهران ۱۱۸ اثر از هنرمندان معاصر ایرانی در برابر وسوسه خریداران آثار هنری قرار گرفت و در نهایت پرونده این دوره از حراج با فروش ۳۱ میلیارد و ۷۱۷ میلیارد تومان بسته شد. حراج تهران که هشتمین سال عمر خود را آغاز کرده است، در سال‌های نخست برگزاری با استقبال قابل توجه هنرمندان، کارشناسان و رسانه‌ها مواجه بود؛ اما هرچه به سال‌های اخیر نزدیک‌تر شدیم حجم انتقادها از شیوه برگزاری این رویداد بیشتر شد و برخی از هنرمندان در اصالت آثار تردید داشتند و برخی نیز در مناسبات مالی آن ابهام‌هایی را مطرح می‌کردند. این انتقادها در دوره‌های اخیر حراج تهران اثر گذاشت و چه در روند قیمت‌گذاری آثار و چه در فروش برخی آثار پرحاشیه خود را نمایان ساخت.

دی‌ماه دو سال پیش پس از انتشار خبرهایی درباره اصالت نداشتن برخی از آثار عرضه شده در حراجی تهران و همچنین انتشار حاشیه‌هایی درباره چاپی بودن برخی از آثار که ادعا شده بود کار دست است، اتفاق مهمی در حراج تهران روی داد. تابلویی از علی شیرازی که در متن این حاشیه‌ها بود به فروش نرفت و این اتفاق انعکاس قابل توجهی در رسانه‌ها نیز داشت. حراج تهران که از سال ۹۵ هر سال در دو نوبت و معمولا با ارائه آثار کلاسیک و مدرن در خردادماه و ارائه آثار هنری معاصر در دی‌ماه برگزار می‌شود از دوره هشتم به شکل عینی‌تر و واضح‌تری تحت‌تاثیر انتقادهای مداوم و شدید برخی از کارشناسان و هنرمندان برگزار شده است. از همین دوره تا کنون همواره سایه حاشیه‌ها بر این بازار سنگینی و بازتاب‌های رسانه‌ای آن را دستخوش حواشی بسیاری می‌کند.  به‌نظر می‌رسد این انتقادها در قیمت‌گذاری آثار نیز موثر بوده‌اند. در حالی که در سال‌های ابتدایی این حراج روند رو به رشد قیمت آثار هنری به شکل چشمگیری ادامه داشت در دوره‌های اخیر گویی، ترمز افزایش قیمت آثار کشیده شده است.

برای مثال در پنجمین دوره از حراج تهران که آثار مدرن و کلاسیک عرضه می‌شد، قیمت پیشنهادی آثار عرضه‌شده به‌صورت میانگین ۵/ ۲۱۳ میلیون تومان بود. این قیمت در دوره بعدی حراج آثار مدرن و کلاسیک به ۳۶۸ میلیون تومان رسید. یعنی میانگین قیمت پیشنهادی آثار عرضه شده بیش از ۷۰ درصد افزایش پیدا کرده بود.  نکته دیگر آن است که در پنجمین دوره حراج میانگین قیمت فروش آثار چیزی در حدود ۳۱۶ میلیون تومان بود.

یعنی بیش از ۱۰۰ میلیون بیشتر از پیش‌بینی کارشناسان. شاید به همین دلیل بود که در دوره بعدی یعنی دوره هفتم که آثار مدرن و کلاسیک عرضه شدند میانگین قیمت پیشنهادی به یکباره افزایش یافت و از ۲۱۳ میلیون تومان به ۳۶۸ میلیون تومان رسید.اگرچه منحصربه‌فرد بودن آثار هنری در هردوره در امکان مقایسه دقیق قیمت‌ها‌ خلل ایجاد می‌کند، اما واقعیت آن است که ارزش مجموع آثار ارائه‌شده در دوره‌های مختلف یک حراجی می‌تواند شاخصی برای بررسی معادلات و مناسبات اقتصادی آن باشد.بر همین اساس می‌توان شیوه قیمت‌گذاری آثار را بررسی کرد.

سال گذشته در دی‌ماه و در حراج آثار معاصر ایرانی میانگین قیمت کارشناسان ۲۶۱ میلیون تومان بود و امسال به ۲۵۲ میلیون تومان کاهش یافت. اما میانگین قیمت فروش در سال گذشته ۳۰۱ میلیون تومان بود و امسال ۲۶۸ میلیون تومان. این موضوع نشان می‌دهد تفاوت میان دوره‌های مختلف این حراج به لحاظ قیمت پیشنهاد و قیمت فروش روندی نزولی پیدا کرده است.اگرچه بحث درباره دلایل این اتفاق می‌تواند بحثی طولانی و پر از اما و اگر باشد، اما نمی‌توان تاثیر انتقادها و حاشیه‌های مداوم این حراج را نادیده گرفت. باری در شرایط اقتصادی چند سال اخیر کشور انتظار هم می‌رفت که بازار آثار هنری که با اتهام‌ها و حواشی بسیاری مواجه است، نتواند در مقایسه با سال‌های گذشته رونق چشمگیری داشته باشد.

 رکوردهای دوره دوازدهم

این دوره از حراج تهران شاهد حضور چهره‌های جدیدی در بازار هنر بود. در این حراج بیشترین تعداد آثار متعلق به حسین زنده‌رودی بود که با ۴ اثر در این رویداد حضور داشت. در دوازدهمین حراج تهران ۷ اثر به رقمی بالای یک میلیارد تومان دست یافتند. گران‌ترین اثر این دوره از حراج اثر حسین زنده‌رودی با عنوان «قوس آبی نیلگون» بود که ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان فروخته شد. در رتبه بعدی تابلوی «طبیعت بی‌جان» منوچهر یکتایی قرار گرفت که یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان چکش خورد و پس از آن تابلوی فرهاد مشیری با عنوان «خوابم یا بیدارم» با قیمت یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان درجایگاه سوم قرار گرفت. در رتبه چهارم مجسمه‌ای از ژازه تباتبایی و «توپ آیینه‌ای» اثر منیر‌ فرمانفرماییان قرار دارند که هر دو به قیمت یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان چکش خوردند. اثر فرامرز پیلارام و مجسمه پرویز تناولی از مجموعه هیچ روی صندلی نیز هر دو به قیمت یک میلیارد تومان فروخته شدند.

 آثار چند صد میلیونی

اثری از آیدین آغداشلو با عنوان «تابستان، زمستان از مجموعه مغربی‌ها»، مجسمه‌ای از امیرمسعود اخوان‌جم با عنوان «دگردیسی» و تابلویی از شهریار احمدی با عنوان «وجد براق از مجموعه معراج» هر کدام ۸۵۰ میلیون تومان چکش خوردند. اثر منصور قندریز ۸۰۰ میلیون تومان فروخته شد و اثر پویا آریانپور با عنوان «زنده آگاه» ۷۵۰ میلیون تومان چکش خورد.

تابلوی رضا درخشانی با عنوان «هجرت اناری» و اثر مارکو گریگوریان با عنوان «چهار فصل» هر کدام ۷۰۰ میلیون تومان فروخته شدند. تابلوی نصرالله افجه‌ای ۶۵۰ میلیون تومان و اثر بهروز دارش ۵۰۰ میلیون تومان چکش خورد. اثری از واحد خاکدان با عنوان «محراب» و تابلویی از پرویز کلانتری ۴۶۰ میلیون تومان، تابلویی از فریده لاشایی و بهمن دادخواه ۴۴۰ میلیون تومان، اثر رکنی حائری‌زاده، تابلویی از حسین زنده‌رودی، عکسی از عباس کیارستمی از مجموعه سفیدبرفی و اثری از صادق تبریزی با نام «دلداده» هر کدام ۴۲۰ میلیون تومان چکش خوردند. اثری از پروانه اعتمادی ۴۰۰ میلیون تومان، اثر قاسم حاجی‌زاده و مجسمه محمدحسین عماد از مجموعه «تهی فعال» ۳۴۰ میلیون تومان فروخته شدند.

مجسمه‌ای از ژازه تباتبایی، اثر محمود زنده‌رودی و عکسی از عباس کیارستمی هر کدام ۳۰۰ میلیون تومان فروخته شدند. تابلوی حسن روح‌الامین از مجموعه «عصیان» ۲۸۰ میلیون تومان، اثری از مهرداد محب‌علی با عنوان «ما می‌رقصیدیم ۷» ۲۸۰ میلیون تومان، اثر منصور قندریز با عنوان «طبیعت‌بی‌جان با کله گوسفند» ۲۸۰ میلیون تومان، اثر بیژن بصیری از مجموعه «تبخیر» ۲۸۰ میلیون تومان و اثر دیگری از حسین زنده‌رودی ۲۸۰ میلیون تومان چکش خوردند.

تابلویی از الهام فلاحی با عنوان «جنگ رخش و همای» ۲۴۰ میلیون تومان، تابلوی پرویز کلانتری از مجموعه سقاخانه ۲۴۰ میلیون تومان و تابلویی از ناصر اویسی با نام «سواران را چه شد؟» ۲۲۰ میلیون تومان به فروش رسیدند. تابلویی از نصرت‌الله مسلمیان ۲۲۰ میلیون تومان، اثری از منوچهر نیازی ۲۰۰ میلیون تومان و تابلوی «پرتره مصدق» اثر پروانه اعتمادی ۲۰۰ میلیون تومان چکش خوردند. باقی آثار نیز با رقم‌های کمتر از ۲۰۰ میلیون تومان فروش رفتند.