به گزارش روزنامه اعتماد ،این تصمیمی بود که با عدم واکنش مسوولان صداوسیما و در راس آنها عبدالعلی علی‌عسگری، رییس این سازمان نسبت به این نامه که در روزهای پایانی هفته گذشته رد و بدل شده بود قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسید. اما روز شنبه اتفاق دیگری افتاد.
در پاسخ به این نامه وزیر ارشاد که از جزییات آن هیچ خبری منتشر نشد و در خبرها تنها به موضوعش یعنی درخواست پخش ربنا پرداخته شده بود در نهایت با پاسخ محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت صداوسیما بود به وزیر ارشاد مبنی بر دلایل عدم پخش ربنا همراه شد.
«در مورد نامه منتسب به جناب‌عالی خطاب به سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی دائر بر ضرورت پخش تلاوت منتخبی از آیات چند سوره از کلام‌الله مجید با صدای هنرمند معروف آقای شجریان ضروری دانستم که نکته مهمی را خدمت‌تان عرض کنم. از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است؛ لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمایید که اتفاقا دارای ساختار موسیقیایی مهم‌تری هم هستند. حتما می‌دانید که تحت‌الشعاع قرار گرفتن توجه به آیات باهرات نسبت به مقارنات آنقدر مهم بوده که برخی از فقهای بزرگ تلاوت ملحون را مورد شبهه قرار داده‌اند.»
این بخشی از پاسخی بود که لاریجانی به وزیر ارشاد داد تا در آن تلویحا به دلایل اصلی عدم پخش ربنا با صدای محمدرضا شجریان در طول این سال‌ها اشاره کرده باشد و در آخر این موضوع را عنوان کند که پخش ربنا برخلاف موازین شرعی است.
او در توضیح این دلیل در ادامه این نامه این‌طور می‌نویسد: «البته این حساسیت در میان موسیقی‌دانان بزرگ و حرفه‌ای هم مطرح است و آنان غالبا ابا دارند که قطعات مهم ترکیبی آنان همراه با آواز پخش شود، زیرا معتقدند توجه به الحان و معانی (و گاه حرکات متناظر بدنی) توجه به رموز و ظرافت‌های نهفته در تناسب‌های ایقاعی را که جوهر اصلی هنر موسیقی است تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
محمدجواد لاریجانی در حالی به این نامه وزیر ارشاد که حتی متن آن هم در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته بود، پاسخ می‌داد که نامه خطاب به عبدالعلی علی‌عسگری، رییس سازمان صداوسیما نوشته شده بود. این موضوعی بود که روز گذشته با واکنش حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه‌موسیقی روبه‌رو شد و او در پاسخ به لاریجانی به همین مورد اشاره کرد.
نوربخش در گفت‌وگویی با «ایلنا» با اشاره به موضع‌گیری محمدجواد لاریجانی درباره ربنای محمدرضا شجریان و اعلام «خلاف موازین شرعی بودن آن» گفت: «ایشان تشکیکاتی کرده‌اند که به ظاهر بیشتر از زاویه علم قرائت بوده است که البته مشخص نیست ایشان اساسا چقدر با مساله قرائت آشنایی دارند؛ این یک مساله است. اما مساله اصلی من این است که نامه‌ای توسط وزیر محترم ارشاد به رییس سازمان صدا و سیما نوشته شده؛ آقای دکتر محمدجواد لاریجانی ظاهرا مثل دیگر مواردی که از ایشان سراغ داشته‌ایم و تمایل‌شان برای پاسخگویی به مسائل مختلف، در این مورد هم ظاهرا جسارت‌شان از بقیه بیشتر بوده که پاسخ به این مساله را شخصا بر عهده گرفته‌اند.»
مدیرعامل خانه موسیقی در ادامه به فعالیت محمدرضا شجریان در کودکی و در زمینه قرائت قرآن اشاره کرده و این مساله را مطرح می‌کند که او برای خواندن این دعا فرد ناآشنایی در این زمینه نبوده است تا به بخش عمده‌ای از ایرادهای لاریجانی پاسخ دهد. نوربخش که خودش هم به عنوان قاری قرآن فعالیت داشته یکی از بهترین اجراها در زمینه مناجات‌خوانی را ربنای شجریان می‌داند و در توضیح این دعا با صدای او می‌گوید که مناجات‌خوانی با تلاوت قرآن تفاوت دارد.
او در ادامه به قرائت‌های قرآنی شجریان هم اشاره می‌کند: «استاد شجریان نوارهایی در زمینه قرائت قرآن دارد که سی‌دی‌هایش موجود است؛ آقای دکتر لاریجانی می‌توانند به این نوارها مراجعه کنند. استاد شجریان قرائتی دارند که بر شیوه مرحوم استاد مصطفی اسماعیل اجرا شده است. آن زمان وقتی قاریان بزرگ این قرائت را گوش داده‌اند همه لب به تحسین گشوده‌اند. وقتی شما در مقام مناجات چیزی را می‌خوانید، ممکن است مقداری از مولفه‌های قرائت قرآن فاصله بگیرید. ربنای شجریان یکی از بهترین نمونه‌های مناجات‌خوانی است؛ ضمن اینکه استاد شجریان نیز در این زمینه ادعایی نداشته و این ربنا را به عنوان الگویی برای تمرین عده‌ای ضبط کرد که بعدها پخش شد و بسیار مورد اقبال مردم قرار گرفت و ملت ما سال‌های سال با آن زندگی کرده‌اند. امروز ربنا در گوش و ذهن همه مردم ما هست و هر وقت پخش می‌شود مردم به یاد لحظات نورانی افطار ماه مبارک رمضان می‌افتند.»
اما محمدرضا نوربخش در بخش پایانی صحبت‌هایش در واکنش به ایرادات محمدجواد لاریجانی به نمونه مشابه دیگری که سال‌هاست از شبکه‌های مختلف رسانه ملی پخش می‌شود، اشاره می‌کند و اذان مرحوم موذنزاده اردبیلی را مثال می‌زند: «با این قاعده‌ای که ایشان می‌گویند اذان مرحوم موذنزاده اردبیلی نیز از نظر قواعد قرائت قرآن مشکل دارد. ایشان لطف کنند به صدا و سیما بگویند دیگر اذان موذنزاده اردبیلی را پخش نکنند. به دلیل اینکه اگر بخواهم از نظر قواعد تجوید بررسی کنیم اذانی که مرحوم استاد موذنزاده اردبیلی گفته‌اند اذان فارسی محسوب می‌شود و از لحن فارسی در آن استفاده شده و تجویدش هم متفاوت است. حال آنکه این اذان حالی دارد که ما باید به دنبال روح حاکم بر آن باشیم. مردم هم روح حاکم بر آن اثر را دیدند و پذیرفتند. امروز اذان موذنزاده اردبیلی با روح و جان مردم ممزوج است. اگر شما از مردم ایران بپرسید کدام اذان را بیشتر دوست دارید، حتما اکثریت‌شان می‌گویند اذان موذنزاده اردبیلی. این طبیعی است چون کسی کار به لحن اثر ندارد و به قول شاعر «ما درون را بنگریم و حال را». نوربخش همین موضوع را دلیل اصلی پذیرش عمومی برای پخش این دعا می‌داند و در نهایت پیشنهاد می‌دهد که «دوستان بهتر است دنبال دلیل دیگری برای پخش نکردن ربنا باشند.»
حسام‌الدین سراج یکی دیگر از چهره‌های موسیقی بود که روز گذشته به این نامه پاسخ داد. او در صحبت‌هایی کوتاه در مورد دعای ربنا توضیح داد: «وقتی صحبت از موازین شرعی به میان می‌آید، به نوعی بحث حلال و حرام موسیقی مطرح است اما اینکه ربنای استاد شجریان برخلاف موازین شرعی تلاوت است جمله جالبی نیست و بسیار سنگین است. مردم از این ربنا خاطره دارند همانطور که از اذان موذنزاده اردبیلی خاطره دارند و می‌توان گفت که موذنزاده نیز در تلاوت آن اذان تجوید قرآنی را رعایت نکرده و با صوت اجرا کرده است.» اما دلیل پخش نشدن ربنا در طول این سال‌ها چیست؟ «در سال ٧۴ برای آقای لاریجانی که آن موقع رییس صداوسیما بود نامه نوشتم و این نامه را هم به این دلیل نوشتم که همه به من می‌گفتند چرا جلوی اینها را نمی‌گیرید زیرا صدا و سیما آهنگ‌های شما را پخش می‌کند و کلیپ روی آن می‌گذارد که ما خودمان یک تصویر و تفسیر در ذهن ما داریم اما صدا و سیما یک چیز دیگری را به ما نشان می‌دهد و عکس‌هایی را می‌گذاشتند که هیچ ربطی به آهنگ نداشت[...] در آن نامه عنوان کردم که ما با خون دل این هنر را به اینجا رسانده‌ایم. این نوارها را با خون دل تهیه کرده‌ایم. شما اجازه پخش اینها را با تغییراتی که در آنها داده‌اید، ندارید و از ایشان خواستم که دستور بدهند این نوارها پخش نشود.»
این روایت خود محمدرضا شجریان از نامه‌ای است که سال‌ها پیش برای درخواست عدم پخش آثارش از صداوسیما نوشته است. او اینها را در گفت‌وگویی عنوان کرد که سال گذشته درست در روزهایی که باز هم صحبت از پخش ربنای او از تلویزیون قوت گرفته بود منتشر شد. استاد آواز ایران در این بین ربنا را به عنوان یکی از استثنائات این درخواستش دانست: «در آنجا گفتم فقط اجازه پخش ربنا را دارید. زیرا برای افطار مردم آن را خوانده‌ام [... ] به هر حال من شکایت کردم و حق هم به من داده شد و البته گفته‌اند که شجریان خودش نخواسته ربنا پخش شود که این را کاملا تکذیب می‌کنم. ربنا متعلق به من هم نیست. متعلق به مردم است. جزو زندگی و عواطف مردم است و هیچکس حق ندارد آن را از مردم بگیرد. من که صاحب این اثر هستم و در واقع آن را خلق کردم هم می‌گویم متعلق به مردم است. من ربنا را هرگز از مردم دریغ نکردم. حالا اگر اقتضای سیاست است که صدای من را به هیچ صورتی پخش نکنند، خودشان می‌دانند ولی دروغ نگویند که ربنا را من نگذاشته‌ام پخش کنند.»
در فاصله تصمیم برای پخش ربنا و عدم پخش آن سال ۸۸ یک نقطه عطف بود. به نظر می‌رسد عدم پخش این دعا با صدای محمدرضا شجریان به خاطر محدودیت و حساسیت‌هایی باشد که در این سال در مورد او در صداوسیما ایجاد و اعمال شد، اتفاقی که بعدها به جز مناسبت‌هایی خاص (ایام انتخابات) که با پخش صدای شحریان از تلویزیون همراه بود ادامه پیدا کرد. این محدودیت نکته‌ای است که مسوولان ارشاد هم بارها در سال گذشته و در روزهایی که محمدرضا شجریان دوران درمانی‌اش را سپری می‌کرد به آن اشاره کردند.
در آن روزها هر وقت صحبت از اجرای صحنه‌ای محمدرضا شجریان به میان می‌آمد این موضوع هم مطرح می‌شد که در این مورد تنها وزارت ارشاد تصمیم‌گیرنده نیست و رایزنی‌ها ادامه دارد. بعدتر البته اتفاقات دیگری هم افتاد. درست در روزهایی که محمدرضا شجریان همچنان دوران درمان خود را در منزل سپری می‌کرد مجوز انتشار یکی از آلبوم‌های او با عنوان «طریق عشق» با آهنگسازی پرویز مشکاتیان صادر شد و امیدواری‌ها برای رفع محدویت در مورد استاد آواز ایران بیشتر شد.
در این بین مسوولان وزارت ارشاد هم به بهانه‌های مختلف از فراهم شدن امکان برگزاری کنسرت محمدرضا شجریان در صورت بهبود کامل او صحبت کردند.
آخرین‌بار در مناظره‌های نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری بود که بار دیگر، البته بدون نام بردن از محمدرضا شجریان از او یاد شد: حسن روحانی: «ما الان یک هنرمند داریم که از دعای ربنایش ممانعت می‌کنیم، با این اوضاع چطور می‌توانیم تعالی و پیشرفت داشته باشیم؟» اینها جملاتی بود که حسن روحانی در مناظره دوم با موضوع فرهنگی و سیاسی به آن اشاره داشت. دو هفته بعد نوبت به نامه وزیر ارشاد رسید تا یک قدم فراتر رفته و درخواست پخش ربنای شجریان از تلویزیون مطرح شود. حالا همه‌چیز به نقطه شروع برگشته است. فعلا واکنش‌ها به پاسخ لاریجانی به نامه وزیر ارشاد در بین اهالی موسیقی ادامه دارد و در آن بین وزارت ارشاد هم هنوز به مساله ورود نکرده است. آنچه تا اینجا مشخص شده این است که هیچ کدام از طرفین حاضر نیستند در مورد این یک موضوع خاص و نام «محمدرضا شجریان» از مواضع‌شان کوتاه بیایند./
- 17
- 2
