عامل اصلی بیماری آلزایمر چه چیزی است؟

آیا دانشمندان واقعا یکی از بزرگ‌ترین معماهای پزشکی قرن بیست و یکم را حل کرده‌اند؟ محققان می‌گویند که هنوز باید در ارائه یک جواب قطعی، احتیاط به خرج داد و هنوز راه زیادی تا کشف رمز و رازهای بیماری آلزایمر باقی مانده است.

به گزارش موسسه ملی سلامت، بیماری آلزایمر که رایج‌ترین فرم زوال عقل (Dementia) به حساب می‌آید، در حال حاضر ۵.۵ میلیون آمریکایی را تحت تاثیر قرار داده است. در مغز افرادی که آلزایمر دارند، تجمع غیرعادی پروتئین‌ها با نام پلاک‌‌های آمیلوئیدی (amyloid plaques) و تائو (tau)، به آرامی سلول‌های مغز و ارتباط میان آن‌ها را نابود می‌کند. همین اتفاق باعث می‌شود که فرد قابلیت فکر کردن و یادآوری را نداشته باشد.

آسیب ایجاد شده، برگشت ناپذیر است و آلزایمر هنوز راه درمانی ندارد. دانشمندان در سرتاسر جهان با تمام قوا در تلاش برای یافتن یک داروی کارآمد هستند اما اکثر داروها در مرحله آزمایشی شکست خورده‌اند. با این حال، مطالعات ادامه دارد و محققان امیدوار هستند.

اما یافتن درمان تنها دغدغه دانشمندان نیست، آن‌ها در تلاش هستند تا عامل یا عوامل اصلی ایجاد بیماری آلزایمر را نیز کشف کنند.

چه چیزی باعث ایجاد بیماری آلزایمر می‌شود؟

دو نوع آلزایمر وجود دارد: آلزایمر زودهنگام و آلزایمر دیرهنگام

آلزایمر زودهنگام معمولا افراد زیر ۶۵ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در اغلب موارد، نشانه‌های آن از ۴۰ یا ۵۰ سالگی فرد آغاز می‌شود. این فرم از بیماری چندان شایع نیست و گفته می‌شود که تنها پنج درصد از کل افراد دارای آلزایمر را شامل می‌شود.

در بیشتر موارد، دانشمندان علت به وجود آمدن نوع زودهنگام را یافته‌اند: جهش ژنیتیکی منتقل شده از سوی خانواده. جهش در یکی از سه ژن‌های APP، PSEN1 و PSEN2 باعث می‌شود که فرد به فرم زودهنگام بیماری دچار شود. در واقع، شخص باید یکی از این سه ژن را از پدر یا مادری که خود به این بیماری دچار است، به ارث ببرد.

اما به گفته دکتر ردی پاتیرا (Riddhi Patira)، پروفسور عصب شناسی مرکز تحقیقات دانشگاه پیتسبورگ، اکثر افراد

به نوع دیرهنگام دچار هستند که معمولا پس از ۶۵ سالگی خود را نشان می‌دهد.

نوع دیرهنگام لزوما ارثی نیست. به عبارت دیگر، حتی اگر والدین فرد به بیماری آلزایمر دیرهنگام دچار باشند، هیچ تضمینی وجود ندارد که خود آن فرد نیز اسیر این بیماری شود. به گفته ردی پاتیرا، این تصور غلط در میان بیماران و خانواده‌های آن‌ها بسیار رایج است.

بنابراین، عامل اصلی ایجاد نوع دیرهنگام چیست؟ دانشمندان هنوز نمی‌دانند. اما می‌توان حدس زد که تنها یک عامل برای آن وجود ندارد بلکه تلفیقی از عوامل محیطی، ژنتیکی و سبک زندگی است.

دکتر پاتیرا اضافه می‌کند که برای مثال، تصور می‌شود که تغییر در ژنی به نام آپولیپوپروتئین E (به طور مخفف ApoE)، ریسک ابتلا به آلزایمر دیرهنگام را افزایش می‌دهد اما عامل ایجاد آن نیست. هنگامی که فرد آزمایشات ژنتیک داده و از داشتن این ژن نگران است، به آن‌ها گفته می‌شود که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش نمی‌دهد اما تضمینی هم وجود ندارد.

طبق گزارشات موسسه ملی سلامت، آپولیپوپروتئین E در عبور کلسترول از خون، نقش دارد. بعضی از شواهد نشان می‌دهد افرادی که فشار خون یا کلسترول بالا دارند، شانس‌شان برای ابتلا به بیماری آلزایمر نیز افزایش می‌یابد.

عوامل بالقوه محیطی همانند ضربه به مغز، تروما و در معرض بعضی از مواد شیمیایی قرار گرفتن می‌تواند از دلایل ایجاد آلزایمر دیرهنگام باشد. با این حال، دکتر پاتیرا می‌گوید که اگر در این مورد تحقیق کنید، هر عاملی که به ذهنتان برسد را می‌توانید پیدا کنید چون آدم‌ها مستاصل هستند تا یک روش درمانی مناسب پیدا کنند.

دانشمندان توجه خود را به سوی میکروب‌ها جلب کرده‌اند

تحقیقاتی که نتایج آن اخیرا منتشر شده، به باکتری‌ای به نام Porphyromonas gingivalis اشاره می‌کند که باعث ایجاد نوع شایعی از بیماری پیوره (بیماری بافت‌های اطراف دندان) است و ظاهرا در ایجاد آلزایمر هم نقش دارد. محققان یافتند افراد مبتلا به بیماری مذکور، در مغزشان نیز این باکتری را داشته‌اند.

با این حال، بخش اعظمی از این تحقیق بر روی موش‌ها انجام شده است. در این حیوان، تیم تحقیق توانست ثابت کند که باکتری از دهان به مغز سفر می‌کند، جایی که می‌تواند آسیب جدی به سلول‌های مغز وارد کند و احتمال تولید پروتئین‌های آمیلوئید بتا را افزایش دهد. اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود، محققان توانستند با مورد هدف قرار دادن آنزیم‌های سمی تولید شده از سوی باکتری، جلوی آسیب‌های وارد شده به مغز موش را بگیرند.

دکتر پاتیرا به این نکته اشاره می‌کند که درست است تحقیقات موفقیت آمیز بود و مغز موش شبیه به مغز انسان است اما یکی نیست. اکثر آزمایش‌های مرتبط با نوع دیرهنگام، بر روی موش‌ها انجام شده و با اینکه بعضی‌هایشان موفقیت‌ آمیز بودند اما چند نمونه ناموفق نیز وجود داشته‌ است. اما همان آزمایشات موفق هم پس از اینکه به مرحله آزمایش انسانی رسیدند، با شکست رو به رو شدند. در هر صورت، با اینکه نمی‌دانیم این یافته‌های جدید، در مورد انسان هم صدق خواهند کرد یا خیر اما نتایج، نویدبخش است.

آقای کیت فارگو، مدیر بخش برنامه‌های علمی انجمن آلزایمر نیز تایید کرده که وجود یک باکتری موثر در بیماری آلزایمر کاملا محتمل است. اما او هم عقیده دارد چون آزمایشات بر روی موش‌ها جواب داده، نباید فرض شود که بر روی انسان‌ها نیز جواب می‌دهد.

این ایده که یک باکتری یا عفونت‌ ویروسی می‌تواند در ایجاد آلزایمر نقش داشته باشد، تا قبل از یک سال پیش، چندان مورد اهمیت نبود . اما پس از اینکه دانشمندان توانستند مکانیزم‌های احتمالی برای اینکه یک عفونت می‌تواند باعث تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها در مغز شود را کشف کنند، اخیرا‌ در کانون توجه قرار گرفته‌ است.

آقای فارگو اضافه می‌کند که شاید یک عامل عفونی به مغز حمله می‌کند و سیستم ایمنی بدن در پاسخ به آن عامل عفونی، پلاک آمیلوئیدی را می‌سازد. اما شاید خود پلاک آمیلوئیدی باعث ایجاد این بیماری نشود، شاید خود عامل عفونی باعث ایجاد آلزایمر است.

میکروب‌هایی که داشمندان به نقش آن‌ها در ایجاد آلزایمر مشکوک هستند، ویروس‌های هرپس نام دارند.

این فرضیه بحث برانگیز مدتی طولانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت اما اخیرا و در جریان یک تحقیقات بر روی مغز افراد فوت شده که دارای آلزایمر بودند، مشخص شد که مغز آن‌ها دارای ویروس‌های هرپس بیشتری نسبت به مغز افرادی عادی است. اما اگر یک ویروس در آلزایمر نقش دارد، تنها فاکتور ایجاد کننده آن نخواهد بود.

بر فرض اگر هرپس یا تب‌خال عامل ایجاد این بیماری است، اکثر افراد قبل از ۵ سالگی به آن دچار می‌شوند. اما تنها یک سوم افراد بالای ۸۵ سال آلزایمر می‌گیرند. پس اگر میکروب‌ها در آن نقش دارد، یک عامل دیگر نیز باید وجود داشته باشد که افراد را مستعد پذیرش این وضعیت کند. فارغ از اینکه آیا عوامل ویروسی در ایجاد آلزایمر نقش دارند یا خیر؛ هیچ دلیلی وجود ندارد که بپذیریم این بیماری، واگیردار است.

عصر طلایی کشف رمز و رازهای آلزایمر 

دانشمندان فعال در این حوزه انتظار دارند که به زودی چندین عامل اصلی ایجاد آلزایمر را کشف کنند و امید می‌رود که به زودی، آن‌ها به درک درست‌تری از این بیماری برسند. آقای فارگو بر این باور است که آن‌ها در حال ورود به عصری طلایی در زمینه تحقیقات آلزایمر هستند.

با اینکه بیشتر داروهای ساخته شده در این زمینه، در آزمایش‌های کلینیکی با شکست رو به رو شده‌اند هنوز چندین آزمایش دیگر در حال انجام هستند که شاید در نهایت موفقیت آمیز باشند.

دکتر پاتیرا در انتها می‌گوید که افراد باید یک سبک زندگی سالم را در پیش بگیرند تا بتوانند ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش دهند. طبق اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، فعالیت‌های فیزیکی، ذهنی و اجتماعی، می‌تواند خطر آلزایمر را تا حد زیادی کاهش دهد.