سايت ويکي‌ليکس به‌تازگی ۵۰۰ هزار سند ديپلماتيک ايالات‌متحده در سال ۱۹۷۸ را منتشر کرده است. اين اسناد شامل تلگراف‌ها و گزارش‌هاي ديپلماتيک از سفارتخانه‌ها و هيأت‌هاي اعزامي آمريکا در کشورهاي مختلف هستند.
جوليان آسانژ، بنيانگذار سايت ويکي‌ليکس، درباره اين اسناد مي‌گويد: «در سال ۱۹۷۸ بسياري از عوامل ژئوپلیتيک شکل گرفته‌اند که امروز نقش مهمي ايفا مي‌کنند. ۱۹۷۸، سال آغاز انقلاب ايران بود. جنبش ساندينيست‌ها در اين سال مردمي شد. دوران جنگ در افغانستان در سال ۱۹۷۸ آغاز شد و تاکنون ادامه يافته است.»
او در ادامه گفت: «اين اسناد و گزارش‌ها را از آرشيو بين‌الملل سيستم وزارت امورخارجه آمريکا بيرون کشيديم و وارد سيستم خودمان کرديم. اکنون بيش از دو ميليون تلگراف و گزارش در اين مجموعه موجود است و همه فهرست‌بندي‌شده هستند. سال ۱۹۷۸ دوره بسيار مهمي بود. ما عمدا تمامي اسناد را يکجا منتشر کرديم و در دسترس همگان قرار داديم. نمي‌خواستيم اين فرصت را به کسي بدهيم تا اسناد را گلچين کند و خودمان نيز اين کار را نکرديم. کاري که ما انجام داديم، مشخص‌کردن حوزه گسترده‌اي بود که بسيار جالب است. بسياري از عوامل ژئوپليتيک و منطقه‌اي که امروز اهميت يافته‌اند در سال ۱۹۷۸ شکل گرفته‌اند؛ براي نمونه انقلاب ايران در سال ۱۹۷۸ آغاز و در سال ۱۹۷۹ پيروز شد ولي فشارها عليه شاه به شکل تظاهرات در سال ۱۹۷۸ بروز يافت و شاه نيز با کشتار به مقابله با آنها پرداخت.»
به گزارش «تاريخ ايراني»، ازجمله اسنادي که به‌تازگی منتشر شده، گزارش ويليام ساليوان، سفير ايالات‌متحده در تهران در ۹ نوامبر ۱۹۷۸ (۱۸ آبان ۱۳۵۷) درباره ديدار ناصر ميناچي، عضو نهضت آزادي ايران با سفير بريتانياست:
طرح پيشنهادي اپوزيسيون براي عزل شاه
۱- ميناچي، رهبر اپوزيسيون حقوق مدني - مذهبي با سفير بريتانيا در چهارم نوامبر ديدار و نيز با کنسول بريتانيا ملاقات کرد تا طرحي به‌منظور يافتن راه‌حلي قانوني براي شرايط حاکم ارائه دهد. پس از آنکه بريتانيايي‌ها مختصري از اين برنامه را به ما گزارش کردند، ميناچي، اصل و بنيان نقشه‌ا‌ش را توضيح داد.
۲- نقشه به‌گونه‌اي طراحي شده که شاه عزل شود و شوراي سلطنت به رياست ملکه يا فردي منتصب شاه به‌همراه سه شخصيت نظامي و چهار شخصيت غيرنظامي تشکيل شود. در ميان شخصيت‌هاي غيرنظامي، نمايندگان احزاب مختلف سياسي و در صورت امکان، نخست‌وزير و رئيس مجلس نيز حضور داشته باشند. ژنرال‌هاي بازنشسته ارتش، جم، گرزن، مدني يا اخوي، اعضاي نظامي اين شورا خواهند بود تا همکاري ارتش طي اين روند را تضمين کنند. انتخابات مجلس مؤسسان، اندکي پس از آن برگزار شده و سپس تصميم مي‌گيرند که آيا بندهايي از قانون اساسي به اصلاح نياز دارد؟
۳- ميناچي اشاره داشت که صحبت رفراندوم قانون اساسي پادشاهي مشروطه به ميان آمده ولي اپوزيسيون با توجه به پيشينه‌اي که تجربه کرده، از اين ايده استقبال نکرد. هيأت قانون‌گذاري از بررسي قانون اساسي سال ۱۹۰۶ آغاز خواهد کرد تا مشخص کند چه مواردي بايد اضافه يا حذف شوند.
۴- ميناچي که به‌تازگي از سفر قم بازگشته، گفت که توانسته موافقت آيت‌الله شريعتمداري، گلپايگاني و مرعشي را با اين طرح جلب کند. او همچنين بازرگان را نيز متقاعد کرده است (اين دو از دوستان نزديک هم هستند) و انتظار دارد ديگران همچون سنجابي نيز به جريان بپيوندند زيرا اين طرح به ديدگاه‌هايشان نزديک است. زماني که کنسول، اين مسئله را عنوان کرد که موقعيت اپوزيسيون ميانه ([آيت‌الله] خميني به کنار) بسيار محکم مي‌شود، ميناچي فقط با بخشي از حرف او هم‌عقيده بود. او گفت ميان شريعتمداري و ديگران، سخن از آن بود که قانون اساسي مشروطه ۱۹۰۶ اجرا شود که اصلاحات بعدي قانون اساسي را دربرنمي‌گيرد.
در اصلاحات سال ۱۹۲۵، سلطنت دائمي خاندان پهلوي به قانون اساسي اضافه شده است. او اذعان کرد که در اين اصلاحات بوده که نظارت پنج روحاني بر تمامي مصوبات مجلس، قانوني شده است. منظور ميناچي اين بود که شريعتمداري از پايان سلطنت پهلوي صحبت مي‌کند.
۵- ميناچي به‌وضوح گفت که اين طرح را به سفراي بريتانيا و آمريکا ارائه داده تا آنها شاه را متقاعد کنند طرح را بپذيرد. اپوزيسيون آماده بود اين طرح را مستقيما نزد شاه ببرد اما فقط زماني که آمريکايي‌ها و بريتانيايي‌ها شاه را آماده کرده باشند. ميناچي گفت او يک ديکتاتور قدرتمند است و اگر اپوزيسيون، طرح را به او ارائه دهد، به‌طور قطع آن را نخواهد پذيرفت. از آنجايي که شاه تا حد بسيار زيادي بر حمايت‌هاي آمريکا و بريتانيا متکي است، اگر مطمئن شود آنها نيز از طرح حمايت مي‌کنند، آن را خواهد پذيرفت. اپوزيسيون مايل است به بريتانيا و ايالات‌متحده اطمينان دهد که آنها را دوست مي‌شمارد و از منافع اساسي‌شان در ايران حفاظت خواهد کرد.
۶- کنسول از اينکه جزئيات نقشه در اختيارش قرار داده شده، ابراز خشنودي کرد و گفت گزارش را به سفير و واشنگتن منتقل خواهد کرد. او عقيده داشت سرکنسول بريتانيا در ابتدا واکنش منفي نشان داده و واکنش ايالات‌متحده نيز چنين خواهد بود.
ميناچي مي‌دانست اين درخواست به معناي دخالت آمريکا و بريتانيا در روند سياسي داخلي ايران است. او شک داشت که بريتانيا و ايالات‌متحده بخواهند چنين مسئوليتي را بپذيرند و بتوانند موجبات رضايت همه احزاب و همين‌طور مردم ايران را به‌دست بياورند و اضافه کرد که به عقيده شخص او، چند روز از مذاکرات بي‌نتيجه شاه براي دولت ائتلافي مي‌گذرد و با درنظرگرفتن اينکه اجازه تشکيل دولت نظامي صادر شده، به نظر مي‌رسد زمان اين طرح پيشنهادي، گذشته يا هنوز فرانرسيده است. ميناچي لبخند زد و مخالفتي ابراز نکرد.
۷- توضيح: طرح پيشنهادي در حقيقت دعوت مؤدبانه‌اي از شاه بود تا تسليم شود. از منظر اپوزيسيون، اين طرح، همه عناصر ممکن را براي دستيابي به بهترين نتيجه با هم درآميخته بود. درعين‌حال به نظر نمي‌رسيد اپوزيسيون چندان جايي براي مذاکره و عقب‌نشيني در نظر گرفته باشد. پيش‌بيني مي‌شود که شاه توجه چنداني به اين طرح نشان ندهد، مگر اينکه دولت نظامي در برقراري نظم و قانون شکست بخورد و او ديگر گزينه قابل اطميناني براي برقراري ثبات در تهران نداشته باشد.
ساليوان
يکي ديگر از اسناد منتشرشده، مربوط به ديدار ميناچي با جان استمپل، مأمور سفارت آمريکا در تهران در ۲۷ دسامبر ۱۹۷۸ (۶ دي ۱۳۵۷) است که طرفين درباره پيشنهاد نخستوزيري به غلامحسين صديقي از رهبران جبهه ملي گفت‌وگو کردند.
ديدار دکتر ناصر ميناچي با مأمور سفارت (استمپل)
۱- ميناچي در پاسخ به سؤال مأمور سفارت گفت که نهضت آزادي و جمعيت دفاع از آزادي و حقوق بشر از تلاش صديقي براي تشکيل دولت حمايت مي‌کنند. مهندس بازرگان در ۲۳ دسامبر با صديقي ملاقات کرد تا بگويد در دولت جديد نقش نخواهد داشت ولي او را تشويق کرد تا به اين راه ادامه بدهد. ميناچي گفت که گروه بازرگان عقيده داشت [آيت‌الله] خميني موافقت کرده تا در صورت موفقيت صديقي، نقشه‌ها را بر باد ندهد. ميناچي معتقد بود صديقي مي‌تواند دولت جديد تشکيل بدهد و تقريبا همه اعضاي کابينه‌اش را نيز انتخاب کرده است. ميناچي گفت که فقط از دو گزينه مطلع است: محسن پزشکپور، رهبر اپوزيسيون پان‌ايرانيست مجلس براي وزارت دادگستري و دکتر حميد مولوي از استادان باسابقه براي وزارت بازرگاني.
۲- به عقيده ميناچي، صديقي مي‌خواست از روش «مصدق» استفاده کند و تأييد مجلس براي تشکيل دولت جديد را پيش از فرمان سلطنتي شاه به‌دست بياورد. به عقيده ميناچي، اين مي‌توانست موضوع جلسه غيرعلني امروز در مجلس باشد. (توضيح: منابع ديگر فکر نمي‌کنند که ساختار کابينه جديد اين‌گونه باشد و معتقدند صديقي درخواست زمان بيشتري کرده تا بتواند اعضاي کابينه را مشخص کند. منابع آگاه در مجلس مي‌گويند جلسه امروز فقط يک بحث کلي درباره شرايط کنوني بوده و جلسه غيرعلني ديگري براي هفته آينده ترتيب داده شده است.)
۳- مأمور سفارت از ميناچي مي‌پرسد که آيا حمايت از صديقي تا حدي هست که اعتصاب‌هایی که کشور را فلج کرده، منحل کند. ميناچي درباره اين مسئله مردد بود. ابتدا گفت اعتصاب‌ها ادامه خواهند داشت زيرا «مردم مي‌خواهند شاه برود؛ در صورت بر سر کارماندن شاه، حتي اگر [آيت‌الله] خميني به نخستوزيري منصوب شود، حمايت مردمي را از دست خواهد داد.» (توضيح: ميناچي اين‌بار بيش از گذشته بر مضمون «شاه بايد برود» پافشاري مي‌کرد.)
ميناچي درعين‌حال اين موضوع را نيز مطرح کرد که اگر دولت جديد به‌خوبي وارد عمل شود و ارتش را از خيابان‌ها بيرون بکشد، اوضاع بهتر خواهد شد و از تعداد اعتراض‌ها کاسته مي‌شود. باوجوداين، ميناچي تأکيد کرد که دولت صديقي راه‌حل نهايي براي ايران نيست و شاه به‌هرحال بايد ايران را ترک کند.
مأمور سفارت و ميناچي با يکديگر هم‌عقيده بودند که گزينه صديقي، بهتر از به‌کارگيري خشونت است. در پاسخ به پرسش ميناچي، مأمور سفارت پاسخ داد که فکر نمي‌کند هيچ‌کدام از گزينه‌هاي شوراي سلطنت يا خروج شاه از ايران قابل‌قبول باشد حتي اگر [آيت‌الله] خميني آنها را بپذيرد. ميناچي گفت که دراين‌صورت از راه‌حل نظامي بسيار سختگيرانه استفاده خواهد شد و خون‌هاي فراواني ريخته خواهد شد. مأمور سفارت گفت که ايالات‌متحده مايل نيست چنين اتفاقي بيفتد، به‌همين‌دليل است که ما از دولت ائتلافي و مصالحه استقبال مي‌کنيم. ميناچي تأييد کرد که روش صديقي، گزينه‌اي است که از تقابل و خشونت پيشگيري مي‌کند و شرايط را به سمت راه‌حل‌هاي سياسي سوق مي‌دهد.
ميناچي پس از اندکي تأمل اضافه کرد که صديقي مي‌تواند به بهبود اوضاع کمک کند ولي راه‌حلي طولاني‌مدت نيست. يک بخش از برنامه صديقي، برگزاري انتخابات زودهنگام است؛ انحلال مجلس و برگزاري «انتخابات زودهنگام» درپي آن. در نتيجه اين کار، مجلس مي‌تواند درمورد سلطنت تصميم‌گيري کند.
۴- زماني که مأمور سفارت درباره تظاهرات از ميناچي سؤال کرد، ميناچي با خوشحالي پاسخ داد که اينها همه گروه‌هاي مذهبي هستند. مأمور سفارت از ميناچي پرسيد که چرا فقط به سفارت ايالات‌متحده در ۲۴ دسامبر توجه خاصي شد؟ ميناچي که وحشت‌زده شده بود در ابتدا پرسيد که آيا مطمئن هستند اين کار مأموران ساواک نبوده و زماني که پاسخ شنيد اين موضوع غيرممکن است، اعتراف کرد که «همه گروه‌هاي مذهبي» تحت کنترل نيستند.
او ايفاي هرگونه نقشي از جانب گروه‌هاي مذهبي در ترورهاي اهواز را انکار کرد و گفت که اين موضوع براي جمعيت دفاع از آزادي و حقوق بشر مشکل‌آفرين شده است. مأمور سفارت گفت که آنها ما را هم به دردسر انداخته‌اند. (توضيح: ميناچي معمولا درباره موضوعات «عملياتي» اطلاع چنداني ندارد اما به‌وضوح مشخص بود که اکنون بيش از گذشته درمورد چشم‌انداز فعاليت‌هاي خشونت‌آميز «جنبش» نگران است.)
۵- ميناچي گفت که [آيت‌الله] خميني فرمان داده مؤمنين، هر کسي که به تظاهرات‌کنندگان مذهبي با چماق و اسلحه حمله کنند را بکشند. (اشاره مستقيم به طرفداران شاه در تظاهرات اخير) اين فرمان حکم قانون را داشت زيرا از طرف شخصي با مرجعيت ديني همچون [آيت‌الله] خميني صادر شده بود. مأمور سفارت گفت که اين واکنش،
افراطي است زيرا مي‌تواند مشکلات بسيار زيادي به‌دنبال داشته باشد. ميناچي هم با اين نظر موافق بود ولي گفت همين شرايط است که اوضاع کنوني ايران را بسيار خطرناک کرده است. [آيت‌الله] خميني قدرت سياسي و مذهبي آن را دارد تا با شاه مقابله کند. در سال ۱۹۵۳ شاه از طرف شخصيت‌هاي مذهبي حمايت مي‌شد اما شرايط اکنون بسيار تغيير کرده است.
۶- گفت‌وگو با ابراز اميدواري طرفين براي جلوگيري از غلبه خشونت بر سياست پايان يافت.
شيدا قماشچي
- 10
- 1
