«BMI» به شما می‌گوید که چاق هستید یا طبیعی!

به نظر می‌رسد نیازی به ارائه آمار رسمی درباره تعداد افراد چاق در کشور نیست و فقط لازم است هر فردی، کمی سرش را بچرخاند و به آدم‌های دور و برش نگاهی بیندازد تا خطر افزایش چاقی و اضافه وزن در بین مردم را احساس کند! اواخر هفته گذشته بود که مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت گفت: «طبق آخرین مطالعاتی که در کشور انجام شده، حدود ۶۰ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور دچار اضافه وزن و چاقی هستند.

میزان چاقی در زنان دو برابر مردان است و در کودکان زیر پنج سال و نوجوانان هم شاهد روند رو به افزایش چاقی هستیم به طوری که حدود ۲۲ درصد دانش‌آموزان بین هفت تا ۱۸ سال اضافه وزن دارند و حدود ۲۰ درصدشان هم مبتلا به چاقی شکمی هستند. بنابراین روندی افزایشی را در زمینه اضافه وزن و چاقی در کشور اعم از شهر و روستا و در گروه‌های سنی مختلف شاهدیم.» ارائه این آمار به ویژه وقتی بدانیم اضافه وزن مردم کشورمان در سال ۲۰۰۵ کمتر از ۵۰ درصد بوده و ظاهرا روند افزایش آن قابل مدیریت نیست، نگران کننده‌تر می‌شود. در پرونده امروز، علاوه بر تعریف چاقی و اضافه وزن، نحوه محاسبه آن، اصلی‌ترین دلایل‌اش، مقایسه این آمار با کشورهای دیگر و ... به این سوال هم از منظر روان‌شناختی پاسخ خواهیم داد که چرا بیشتر اوقات که گرسنه نیستیم، باز هم به سراغ یخچال می‌رویم تا یک خوراکی پیدا و نوش جان کنیم!

«BMI» به شما می‌گوید که چاق هستید یا طبیعی!

چاقی با اضافه‌وزن فرق دارد و شایع‌ترین روش برای تخمین چاقی استفاده از شاخص توده بدنی است.

افزایش وزن و چربی بدن را که بر اثر عوامل محیطی یا مساعد بودن شاکله ژنتیکی فرد ایجاد می‌شود، چاقی می‌گویند. قبل از هر چیز باید توجه داشت که چاقی با اضافه‌وزن فرق می‌کند و خود چاقی هم طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت به دو دسته(چاق و خیلی چاق) تقسیم می‌شودولی معیاری که امروزه به طور وسیع برای تعریف چاقی به کار می‌رود، نمایه توده بدنی(BMI = Body Mass Index) است. این شاخص فرمولی است که توسط آماردان بلژیکی، «آدولف کتلت» مطرح شد و در واقع مرجعی برای نشان دادن میزان حجم بدن است. با استفاده از این مقیاس می‌توانید متوجه شوید که آیا دچار کمبود وزن هستید، اضافه وزن دارید یا این‌که طبیعی هستید.

نحوه محاسبه عدد توده‌بدنی

اگر می‌خواهید میزان شاخص یا عدد توده بدنی خود را به صورت دستی اندازه‌گیری کنید، فرمولی وجود دارد که می‌توانید برحسب آن، این کار را به راحتی انجام دهید. این مقیاس دقیق است و تنها به دو متغیر وزن و قد شما بستگی دارد. عدد حجم توده بدن از تقسیم وزن(بر حسب کیلوگرم) بر قد(بر حسب متر به توان ۲) به دست می‌آید. به عنوان مثال اگر وزن شما ۷۰ کیلوگرم و قد تان ۱۸۰ سانتی‌متر باشد، محاسبات به این شکل انجام خواهد شد: ۷۰ تقسیم بر ۸/۱ به توان ۲که می‌شود ۲۴/۳. عدد حاصل یعنی ۶۰/۲۱، شاخص حجم بدن شماست که با توجه به شکل، قابل تفسیر است.

ایرانی‌ها، چهل و هفتمین مردم چاق دنیا!

آمارهایی درباره چاقی در دنیا، رشد روزافزون آن، رتبه‌بندی چاق‌ترین کشورهای جهان و ...

حدود ۱۳ درصد جمعیت جهان (۱۱ درصد آقایان و ۱۵ درصد خانم‌ها) طبق آخرین آمار رسمی که مربوط به سال ۲۰۱۷ است، دچار چاقی بودند. بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۵ میزان شیوع چاقی در سراسر جهان دو برابر شده است. با این‌که چاقی تا چند سال پیش، بیشتر در کشورهای پردرآمد یک مشکل به حساب می‌آمده است اما اکنون در کشورهایی با درآمد متوسط یا پایین به یک مشکل تبدیل شده است. جدیدترین آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد ایرانی‌ها اضافه‌وزن دارند. در تعریف چاقی آمده که اگر توده بدنی بالاتر از ۳۰ باشد، شخص چاق محسوب می‌شود که بر این اساس، ۲۳ تا ۲۵ درصد ایرانی‌ها چاق هستند(ایرنا).

استاندارد جهانی این عدد، حدود ۱۳ درصد است. در این شرایط، ایران در رتبه‌بندی چاق‌ترین کشورهای جهان رتبه ۴۷ را به خود اختصاص داده است. حدود ۳۵ درصد افراد در آمریکا چاق محسوب می‌شوند و کشورهایی مثل پالائو، جزایر مارشال و تونگا که کشورهای بسیار کوچکی هستند، در صدر فهرست چاق‌ترین کشورهای جهان قرار دارند و نرخ چاقی در آن‌ها حدود ۵۰ درصد است. همچنین کشورهای عربی قطر، لیبی، عربستان و مصر هم با نرخ تقریبا ۴۰ درصدی، جزو کشورهایی هستند که بیشترین چاقی را دارند. در نمودار زیر، نرخ چاقی در چند کشور معروف را خواهید دید.  

چرا چاق‌ها، هر روز چاق‌تر می شوند؟!

چند نکته درباره عوارض چاقی 

و راه‌های درمانش که خیلی پیچیده نیست

طبیعی است که هرچه وزن بدن انسان بیشتر شود، بافت چربی بدن زیادتر می‌شود. این بافت برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و موادغذایی دیگر دارد که باید جریان خون آن را تامین کند. به همین دلیل است که افراد چاق، معمولا چاق‌تر و چاق‌تر می‌شوند! در ضمن، هرچه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که روی سیستم گردش خون وارد می‌شود، افزایش می‌یابد و هرچه حرکت خون در سیستم گردش خون بیشتر شود، فشار بیشتری بر دیواره سرخرگ های شما وارد می‌شود که این موضوع عوارض مختلفی را می‌تواند ایجاد کند. خب، حالا چه باید کرد؟

از دیابت تا افسردگی!

از شایع‌ترین عوارض چاقی، دیابت نوع ۲ است که به علت انباشته شدن توده چربی و بالا رفتن قند خون رخ می‌دهد. بیماری‌های دیگری مانند فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی هم در پی بالا رفتن چربی بدن می‌توانند اتفاق بیفتند که در بلندمدت ممکن است منجر به سکته‌ها و حملات قلبی شوند. از عوارض دیگر چاقی می‌توان به مشکل در تولید مثل، مشکلات ریه و بیماری‌های تنفسی، اختلالات اسکلتی-عضلانی و اختلالات خواب اشاره کرد. حتی بعضی آمارها نشان می‌دهند که ابتلا به انواع سرطان‌ها مانند پانکراس، روده بزرگ، مری، کلیه و کیسه‌صفرا در افراد مبتلا به چاقی بیشتر است. از مشکلاتی مانند افسردگی، نقرس و آلزایمر در سنین بالا نیز نباید غافل شویم که در بین افراد چاق شایع‌تر است.

یک شبه لاغر نشوید!

رژیم‌های خیلی سخت و پیچیده معمولا در بلندمدت موثر واقع نمی‌شوند پس بهتر است به دنبال راه‌هایی باشیم که به تدریج و با بهبود سبک زندگی بر چاقی غلبه کنیم. این کار را باید با سالم‌سازی رژیم غذایی آغاز کنیم. استفاده کافی از میوه و سبزیجات، غلات و حبوبات و کمتر مصرف کردن چربی‌ها و مواد قندی راه موثری خواهد بود. باید مراقب وعده‌های غذایی که مصرف می‌کنیم، باشیم و آن‌ها را کوچک کنیم. حتی خوب است میزان طبخ غذا و اندازه بشقاب‌مان را هم کنترل کنیم تا بی‌اندازه نخوریم. مهم است که آگاهانه و به آرامی غذا بخوریم و جلوی هوس و ولع بیشتر خوردن را بگیریم. پرهیز از دریافت کالری از طریق مایعات، منظم غذا خوردن، مصرف کافی پروتئین و بیشتر آشپزی کردن در خانه به جای استفاده از غذای بیرون هم از دیگر راه‌های کاهش وزن به حساب می‌آیند.

اشتباه گرفتن احساسات دیگر بدنی با گرسنگی!

این‌که وقتی گرسنه نیستید بدون دلیل به سمت یخچال می‌روید، هم باعث اضافه وزن‌تان می‌شود 

و هم از منظر روان‌شناختی قابل بررسی است

دکتر ساحل گرامی | روان‌شناس

حتما بارها برایتان اتفاق افتاده که بدون دلیل خاصی به سمت یخچال رفته‌ و دنبال خوراکی دلچسبی بوده اید بدون این‌که به معنی واقعی گرسنه باشید. یا به احتمال زیاد تجربه این را داشته‌اید که به تازگی شام خورده‌اید اما احساس می‌کنید هوس یک خوراکی دیگر کرده‌اید که گاهی اوقات حتی نمی‌دانید چیست! این رفتار یکی از دلایل چاقی و اضافه‌وزن محسوب می‌شود زیرا دقیقا در زمانی که بدن هیچ نیازی به غذا ندارد، تصمیم به خوردن می‌گیرید. در ادامه، این موضوع را از چند منظر علمی و روان‌شناختی بررسی خواهیم کرد.

خوردن برای کنترل خشم و استرس!

نکته اول که اتفاقا بحث بسیار مهمی است، اشتباه گرفتن احساسات دیگر بدنی با گرسنگی است. عادتی که متاسفانه اغلب اوقات در کودکی شکل می‌گیرد و با رسیدن به بزرگ سالی برای فرد دردسرساز می‌شود. برای مثال هنگامی که کودک ناراحت می‌شود، اطرافیان با دادن یک بستنی سعی دارند به آرام کردن او کمک ‌کنند. یا زمانی که ناراحت و عصبانی است با پیشنهاد خوراکی و غذا سعی می‌کنند کودک را از آن حال‌و‌هوا خارج کنند. بنابراین کودک به این نتیجه می‌رسد؛ هنگامی که استرس دارم با غذا خوردن آرام می‌شوم یا هنگامی که خشمگین هستم، یک کیک شکلاتی حالم را خوب می‌کند. همین اتفاق رایج، زمینه‌ساز پرخوری‌های عصبی در سنین بزرگ سالی می شود و فرد را از شناختن احساسات واقعی ناتوان می‌سازد.

  دستور مغز به خوردن برای فرار از بیکاری!

نکته دوم که بسیار جالب است، ناتوانی مغز برای بیکار ماندن است. هنگامی که فرد برای بیش از ۱۵ دقیقه بیکار می‌ماند، مغز به دنبال راهی می‌گردد تا بدن را برانگیخته نگه دارد و هوش و حواس سر جای خود باقی بماند. در تحقیقی به شرکت کنندگان حاضر در یک پژوهش، ویدئویی از مسابقات تنیس نشان داده شد. این ویدئو ۸۵ ثانیه بود و به مدت یک ساعت تکرار می‌شد. هدف از این کار سر رفتن حوصله شرکت‌کنندگان بود. بعد از این مدت به یک گروه از افراد حاضر در پژوهش به صورت نامحدود اسمارتیز داده شد و به گروه دیگر دستگاهی داده شد که می‌توانستند شوک‌های کوچک بدون دردی به خود وارد کنند. نکته جالب ماجرا این‌جاست که بعد از مشاهده ویدئوی تکراری، مصرف اسمارتیز و شوک‌ها به میزان چشمگیری بالا رفت. این به این معنی است که  انسان‌ها خوردن و درد را به بیکاری و کارهای تکراری ترجیح می‌دهند.

سرخوشی فوری که باید مدیریت شود

نکته آخر این‌که در بدن انسان‌ها، انتقال دهنده عصبی به نام دوپامین ترشح می‌شود که مسئول انگیزه و لذت در انسان‌هاست. هنگامی که تنظیم این ماده عصبی به هم می خورد، ما به صورت ناخودآگاه به دنبال راهی می‌گردیم که میزان این ماده را در مغز بالا ببریم. حال فعالیت‌هایی مانند غذا خوردن، بازی کردن و ... باعث ترشح فوری این ماده در بدن انسان می‌شود و احساس لذت و سرخوشی فوری به فرد دست می‌دهد.

در نتیجه هنگامی که خود شما و فرزندتان سیر هستید ولی همچنان نیاز به مصرف غذا احساس می‌کنید، خود را با یک فعالیت لذت‌بخش مشغول کنید و سرگرم شوید. مثلا با کودک بازی مورد علاقه‌اش را انجام دهید، مواد خوراکی بخورید که احتیاج به جویدن زیاد دارد تا نیاز به مصرف مواد غذایی را در شما از بین ببرد و از همه مهم‌تر، بررسی کنید در چه زمان‌هایی این نیاز به مصرف غذا در شما تشدید می‌شود: هنگام اضطراب، ناراحتی، خشم، خوشحالی و ... .