نکاتی که برای مصرف داروها باید بدانیم

آیا می دانید که تاریخ انقضای داروها بعد از آزمایش های دشوار و کنترل شده روی بسته های دارو قرار می گیرد تا از ایمنی و اثرگذاری دارویی که مردم مصرف می کنند اطمینان حاصل شود؟

به طور کلی متخصصان قدرت تأثير دارو را ضمانت می کنند. داروها، مواد شیمیایی هستند و مقدار خراب شدن آنها به ساختار شیمیایی، وضعیت تهیه دارو، روش بسته بندی ، شرایط محیطی اعم از استقرار یافتن آن ها در معرض آلودگی میکروبی، گرما، نور، اکسیژن و آب بستگی دارد. در ادامه به اطلاعاتی در مورد مصرف دارو و تاریخ انقضای آن می پردازیم:

آیا داروها فاسد می شوند؟

تاریخ های انقضای دارو پس از آزمایش های سخت و کنترل شده روی بسته های دارو قرار می گیرد واین داروها در بسته بندی های متنوعی من جمله بطری های شیشه ای و پلاستیکی، بسته بندی های حبابی تیوپی و آمپول فروخته می شود. آنها در زمان مهروموم نسبتاً ایمن هستند. ولی زمانی که این بسته بندی ها گشوده می شود، سرعت “فاسد شدن” افزایش می یابد.

داروهای مسکن رایج

بیایید به یک داروی عادی مثل پاراستامول یا استامینوفن نگاهی بیندازیم. پاراستامول، دارویی است که بدون نسخه دردسترس است و به کاهش درد یا تب کمک می کند. گاهی این دارو در بطری های قهوه ای مهروموم شده، فروخته می شود. این مهر و موم از وارد شدن رطوبت و اکسیژن به درون آن جلوگیری می کند.

همینطور بطری قهوه ای مانع ورود نور فرا بنفش می شود به دلیل آن که نور فرابنفش میتواند اثر دارو را از بین ببرد. به محض اینکه بسته بندی را باز می کنیم، قرص ها در معرض آب و اکسیژن موجود در هوا قرار می گیرند و تجزیه آغاز می شود.پاراستامول در بسته های حبابی نیز به فروش می رسد. آب و اکسیژن در این بسته ها قابل نفوذ هستند بدین ترتیب برای محفظه آن ها به عنوان مثال از پلی وینیلیدن کلراید( PVDC) استفاده می کنند. به این ترتیب از محتوای دارو محافظت و روند تجزیه کند می شود منتها هنوز هم کمی نفوذ پذیر است، پس کاملاً از ورود آن جلو گیری نمی کند.پیامد آن، این است که با وجود محافظت از این بسته بندی مقدار ماده مؤثر در این دارو به آرامی کاهش می یابد. تحقيقات نشان می دهد هنگامی که داروهای دارای پاراستامول تاریخ انقضایشان می گذرد، تا حدود ۳۰ درصد از اثر دارو احتمالاً بین ۱۲ تا ۲۴ ماه، از بین می رود.

داروهای سرماخوردگی و آنتی بیوتیک ها

داروهای سرماخوردگی شامل پاراستامول و دکونژستانت( معمولاً فنیل افرین هیدروکلراید) هستند. این داروها می تواند بصورت پودر، کپسول، محلول خوراکی یا اسپری بینی به فروش رسد.با وجود آن که داروهایی که به صورت پودر خشک و کپسول است شاید نسبتاً پایدار باشد، داروهای به شکل مایع امکان دارد سریعتر از بین برود. به عنوان مثال ، داروهای سرماخوردگی شبیه اسپری بینی حاوی مواد نگهدارنده و آنتی اکسیدان هایی است که صرفا در دمای پایین مؤثر واقع می شود و در دمای بالاتر از ۴۰ درجه تأثير بسیار کمتری دارد.به همین ترتیب، آنتی بیوتیک هایی مانند آموکسی سیلین و اریترومایسین را میتوان به صورت محلول خوراکی در آب تجویز کرد.نوع پودر خشک دارو باز هم نسبتاً بادوام تر است. ولی ماندگاری داروی مخلوط شده با آب به وسیله داروساز تنها ممکن است هفت تا ۱۰ روز باشد، چه بسا اگر در یخچال نگهداری شود.

بعضی از داروها به صورت مایع ماندگاری بسیارکمتری دارند. برای نمونه، از نیتروگلیسیرین( گلیسیریل تری نیترات) برای علاج آنژین و بیماری عروق کرونر قلب استفاده می شود. فرمولاسیون آن به صورت مایع، قرص و کپسول است.

استرهای نیترات که نیترو گلیسیرین نمونه ای از آن است به راحتی در معرض آب تجزیه می شود و این دارو را بی اثر می کند.برخی فرمولاسیون های نیتروگلیسیرین برای ماندگاری بیشتر، دارای ماده تثبیت کننده است و در بسته های محافظ نگهداری می شود. اما حتی این فرمولاسیون ها هم فقط حدود سه ماه ماندگاری دارد. استفاده کنندگان اغلب دوزهای خود را درون جعبه های قرص تقسیم می کنند. ماندگاری نیتروگلیسیرین، به محض بیرون آوردن از بسته محافظ، به علت سرعت بالای تجزیه دارو به کمتر از یک هفته کاهش می یابد.

حتی داروهای ماکرومولکولی مانند انسولین مشکلاتی را ایجاد می کند. انسولین پلی پپتیدی است که در حفظ سطح قند خون و مدیریت دیابت مورد استفاده قرار می گیرد.این دارو در آب حل می شود و با نگهداری آن در یخچال( بطور معمول در دمای حدود ۴ درجه سانتی گراد ) میتوان خرابی آن را کاهش داد. این محلول ها همینطور حاوی مواد نگهدارنده است تا مقدار فاسد شدن دارو را کاهش دهد. با این حال، از آن جا که پروتئین های کوچکی است، مولکول های این دارو در آب قابلیت تجزیه را دارد و در برخی موارد باکتری میتواند شروع به رشد و تجزیه پروتئین کنند. به همین دلیل ماندگاری داروهایی مانند انسولین بسیار محدود است.

ایمنی

پس آیا مصرف دارو بعد از تاریخ انقضا خطری ندارد؟ پاسخ این پرسش به داروی مد نظر بستگی دارد .داروهایی مثل نیتروگلیسیرین امکان دارد در بعضی موارد نجات دهنده زندگی باشد. ولیکن میزان واقعی ماده مؤثر در داروهای منسوخ می تواند به این معنا باشد که ماده موثری در داروی مصرفی وجود ندارد و بدین ترتیب مصرف آن هیچ تاثیری بر سلامتی نخواهد داشت.درباره آنتی بیوتیک های مایع، غلظت دارو ممکن است آنقدر کاهش یابد که مؤثر نباشد. در بعضی مواقع اوضاع بدتر می شود، مطالعات نشان داده اند آنتی بیوتیکی که برای جلوگیری از عفونت ناشی از باکتری استفاده می شود، ممکن است در غلظت های پایین تر این دارو، مقاومتی ایجاد کند که بتواند آنتی بیوتیک را بی اثر سازد.در موارد دیگر مثل پاراستامول امکان دارد این عواقب آن قدر شدید نباشد. ولی میزان تأثير آن معلوم نیست. بدین ترتیب در صورتیکه شک دارید با داروسازان و طبیبان مشورت کنید و تمام سعی خود را برای به روز نگه داشتن داروها انجام دهید.