حضور دف در ایران به زمان ایران باستان برمیگردددف چیست؟
دف و دپ اسم صوت است و صدایی است که از کوبیدن ضربه ای به پوست دف بر می آید. ساز دَف، یکی از سازهای کوبه ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده اند و با ضربه های انگشت می نوازند. این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگتر از آن و با صدای بم تر است.
ساز دف از آلات موسیقی ایران باستان و کشورهای همجوار است. این ساز از ابزار موسیقی کوبه ای است که با ضربات دست نواخته می شود. دف معمولاً از پوست حیوانات ساخته می شود. ساز دف دارای یک قاب چوبی، زنجیر و پرده ای از پوست حیوانات است.
دَف شامل حلقه ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده اند و با ضربه های انگشت می نوازند. دف ایرانی شبیه به ساز دایره و اندکی بزرگ تر از آن و با صدایی بم تر است. دف حلقه ای از جنس چوب می باشد که عرض آن حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر و قطر آن از ۲۵ تا ۴۰ سانتیمتر است. بر یکی از سطوح این ساز پوست کشیده شده و در درون جدار چوبی آن حدود ۴۰ حلقه ی فلزی قرار گرفته است. در جدارۀ داخلی این کمانه حلقه هایی در دسته های چهارتایی نصب می گردد که در زمان نواختن ساز، با برخورد به پوست و به یکدیگر اصواتی ویژه تولید می کنند. این ساز با انگشتان هر دو دست نواخته میشود. وزن اصلی ساز روی دست چپ است و دست راست بیشتر برقرار کنندۀ تعادل ساز است.
تاریخچهٔ حضور دف در موسیقی
حضور دف در ایران به زمان ایران باستان برمی گردد. شکل چهار گوش آن در تمدن ایلام در قرنهای هفتم و هشتم پیش از میلاد بکار می رفته است. ساز دف چهارگوش هنوز در بعضی کشورهای عربی مورد استفاده قرار می گیرد. دف گرد (دایره شکل) در مصر سال ۱۳۰۰ قبل از میلاد دیده می شود. در ایران نمونه های فراوانی از دف و دایره در مینیاتورهای دوره ی گورکانیان و صفویان مشاهده می شود. در نقاشی های دوران صفوی اکثراً دف بهمراه نی در مجلس سماع دیده می شود و در شعرهای شعرای کهن نیز اغلب این دو با یکدیگر می آیند.
دف دارای یک قاب چوبی، زنجیر و پرده ای از پوست حیوانات استدر دوران قبل از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کُردی حضور داشته به طوریکه رد پای ریتم های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد، ولی با ورود اسلام این ساز جهت بقای خود در خانقاه ها و تکایای کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در عبادتگاه های کردستان همدم دراویش کردستان شد و با ذکر و سماء آن ها آمیخته شد بطوریکه ذکرها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند و بعبارتی هر ذکری مقام خود را دارد که مقام های دف نام دارند.
مقام های دف در طرایق کسنزانی و قادری و دیگر طرایق از ۷ تا ۱۰ مقام اصلی هستند. این بست نشینی دف تا سال ۱۳۵۳ ادامه داشت تا اینکه به اهتمام محمدرضا لطفی و با زحمات بیژن کامکار این بست به پایان رسیده و در این سال بعد از قرن ها در اجراهای عمومی و در موسیقی غیرعرفانی استفاده شد.
ساختمان دف
دف متشکل از چنبری است از چوب بید که بر یک روی آن پوستی از بره کشند و آویزه هایی حلقه مانند از داخل بر جدار دایره ی چوبی کشند بر کف دست گیرند و به سر انگشتان با ضربه های موزون می نوازند. معلق نگاه داشتن دف در هوا زمان نواختن به طوری که در مواقع لازم با کف دست محافظت شود- نوازندگی آنرا مشکل می نماید. ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه دار (اصطلاحاً برش فارسی) به هم چسبیده میشوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب، کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می چسبد و با گل میخ محکم می شود. ساختمان دف را میتوان به اجزای زیر تقسیم کرد:
۱.کلاف اصلی:
یکی از اجزای ساختمان دف، کلاف اصلی است. کلاف اصلی در واقع بدنه استوانه ای شکل بوده که به صورت کوتاه طراحی شده بگونه ای که به آسانی درون دست جا می شود. کلاف اصلی عمدتاً از جنس چوب است. در یک طرف این استوانه پوست حیوانات و یا پلاستیک کشیده می شود و در اینصورت ابتدا و انتهای قاب را به صورت زاویه دار برش میدهند که اصطلاحا به این نوع برش، برش ایرانی گفته می شود. بعد پوست یا پلاستیک را با کمک سریش روی لبه استوانه می چسبانند و با کمک گل میخ آنرا محکم می کنند.
پوست دف را نباید خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد۲. قلاب:
قلاب از دیگر اجزای ساختمان دف است که از آهن یا مس در جداره ی داخلی کمانه و محل اتصال حلقه هاست. فاصله ی هر قلاب از پوست در محدوده ی ۳.۵ و از فلاب مجاور ۳ سانتیمتر است.
۳. پوست:
به سطحی که روی استوانه کشیده می شود پوست می گویند، حال این پوست میتواند از نوع طبیعی و یا از نوع مصنوعی باشد. در نوع طبیعی پوست ها از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، میش و آهو تهیه میشوند و پوستی که کهنه تر باشد در تولید ساز دف مناسبتر خواهد بود. پوست مصنوعی هم دارای جنسی است که نسبت به پوست طبیعی خواص بیشتری دارد و بعد از گذشت مدت زمانی دچار بوی نامطبوع، ایجاد حساسیت، عدم افت کیفیت ساز و غیره نمی شود و از کشش و ضخامت مناسبی بهره مند است.
۴. تسمه ی چرمی:
یکی از دیگر اجزای دف، تسمه ی چرمی است که برای جلوگیری از خستگی مچ های نوازنده در دف نوازی طولانی در قسمت داخلی کمانه وصل می شد.
۵. حلقه ها:
در جداره های داخل کمانه میخ هایی تعبیه شده که به مانند قلاب هستند و میتوان روی آن از حلقه های فلزی به صورت چند عددی همچون ۳ یا ۴ عددی استفاده کرد. اصولا فاصله این حلقه ها با پوست ۳ سانتیمتر بوده و یک سانتی متر هم از حلقه کناری فاصله دارند. البته به حلقه های موجود در ساز دف، جلاجل هم گفته می شود.
۶. کمانه:
حلقه چوبی با عرض پنج الی شش و نیم سانتی متر را کمانه می گویند که با توجه به اندازه دست نوازندگان ساز دف اندازه عرض آن متفاوت میباشد و با قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتی متر متغیر است. ضخامت این چوب از طرفی که پول نصب می شود دو الی سه سانتیمتر و از سوی دیگر یک و نیم سانتی متر میباشد. چنانچه کمانه کاملاً دایره شکل و متقارن بوده باشد، پوست از دو طرف بطور یکسان کشیده می شود که سبب میشود ساز دف صدای بسیار بهتری ارائه دهد. بر روی قسمت پشتی چوب یک فرو رفتگی میباشد که محل قرارگیری انگشت شست میباشد که به آن شستی می گویند.
ساز دف از آلات موسیقی ایران باستان و کشورهای همجوار است۷. گل میخ ها:
از گل میخ ها برای نگه داشتن پوست روی کمانه در قسمت پشت و کناره کمانه استفاده می شود. این گل میخ ها دارای سری تخت به مانند پونز بوده که میتواند پوست را به خوبی روی کمانه ساز دف نگه دارد.
۸. شستی:
شستی که از اجزای ساختمان دف محسوب میشود فرورفتگی منحنی شکل است و محل استقرار انگشت شست دست چپ بر روی لبه ی کمانه است.
فرآیند یادگیری ساز دف
مثل هر ساز دیگری اول هنرجو در جلسات ابتدایی با تئوری موسیقی و نت خوانی به صورت ساده آشنا شده بعد از آن نحوه گرفتن ساز دف و انواع ضربه های مورد استفاده در دف را می آموزد و بتدریج با انجام تمرینها مبتنی بر كتاب آموزشی دف با ریتم های مختلف و تكنیك های گوناگون دف نوازی آشنا شده و فرآیند اولیه یادگیری این ساز به نحوی كه هنرجو قادر باشد ریتم های ساده را چه به صورت تكی و چه به صورت همنوازی با یك ساز یا آواز بنوازد كه بطور معمول حدود یكسال طول می كشد. در آخر داشتن چند تا شرط لازم هست كه پیشرفت شما را در یادگیری بیشتر می كند، یكی علاقه و دیگری صبر، حوصله، پشتكار و تمرین فراون.
چگونه دف را تمیز کنیم؟
برای تمیز نگه داشتن دف چند راه حل وجود دارد که باید آن ها را رعایت کنید:
- بعد از هر بار استفاده، دف را در کاور (جلد) خود قرار دهید.
- ساز دف را به هیچ وجه زیر نور خورشید قرار ندهید به دلیل آن که پس از مدتی پوست دف سفت شده و تقریباً پس از چند ساعت زمان می برد تا از این حالت خارج شود بعلاوه عمر پوسته هم کم می شود.
- قبل و بعد از هر بار استفاده، با دست به صورت دورانی روی پوست دف بکشید تا حرارت روی دف پخش شود.
آشنایی با قیمت دف و عوامل موثر در قیمت آن
قیمت دف بین افراد مبتدی و حرفه ای دارای تفاوت است و علت تفاوت قیمت بین این محصولات به پوست و کلاف اصلی این محصولات بر می گردد و این قیمت از سمت خود سازنده ساز تعیین می گردد. دفی که دارای پوست طبیعی باشد به طبع به علت فعالیت های بیشتری که روی پوست و مسطح سازی آن انجام می شود از قیمت بالاتری نسبت به پوست مصنوعی برخوردار است. در کنار این امر موارد دیگری که میتواند در قیمت ساز دف تاثیرگذار باشد میتوان به کیفیت کمانه و متقارن سازی آن به سبب کیفیت صدایی که توسط دف به وجود می آید اشاره نمود که تأثير بالایی در قیمت دف می گذارد.
ساز دف با ضربه‌های انگشت نواخته می شود از این رو در حیطه سازهای ضربی ایرانی قرار گرفتهگردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش
- 14
- 4
