آشنایی با سازهای ایرانی؛ از کمانچه تا سنتور

«دوتار» سازی است با پیشینه کهن در تاریخ فرهنگی کشور که مردم خراسان بزرگ، برای نقل داستان هایشان از آن بهره برده و در قالب نواهایی گوش نواز و ماندگار آن را به نسل بعد از خود منتقل می کنند. این پیشینه قوی باعث شد «دوتار»  به عنوان میراث ماندگار ملی ثبت و در فروردین امسال هم برای ثبت در فهرست میراث معنوی ناملموس پیشنهاد شود. دیروز بهروز وجدانی پژوهشگر و تدوین‌گر پرونده «مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار»،  در گفت و گویی با مهر، از آغاز مرحله ارزیابی این پروژه توسط کارشناسان یونسکو خبر داد.

البته هنوز جای سازهای زیادی از کشور مان به عنوان میراث ناملموس در یونسکو خالی است و باید تا دیر نشده و کشورهای مدعی به فکر ثبت میراث ما به نام خود نیفتاده اند -که افتاده‌اند- سازهای ملی را جاودانه کنیم. قطعا ماندگاری این میراث برای آیندگان موجب زنده ماندن تمدن هزارساله ایرانی اسلامی خواهد شد. البته بد نیست بدانید به طور کلی ثبت ملی یک اثر بین ۶ تا ٩ ماه طول می‌کشد و ثبت جهانی آن بعد از تشکیل پرونده، حدود دو سال زمان می‌برد چون یونسکو هر دو سال یک‌بار، پرونده‌های پیشنهادی را می‌پذیرد و بررسی می‌کند. مطلب پیش روی شما فهرستی از سازهای ایرانی به همراه وضعیت شان در یونسکو برای ثبت و جهانی شدن است.

سازهایی که ثبت شده اند

تا کنون ۱۳ میراث معنوی ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است که در این میان، غیر از ردیف های موسیقی ایرانی که سال ۲۰۰۹ و موسیقی بخشی‌‌های خراسان که سال ۲۰۱۰ در یونسکو به نام ایران به ثبت رسیده، دو ساز نیز در بین این ۱۳ اثر دیده می شود که امیدواریم با اضافه شدن «دوتار» شاهد سازهای بیشتری از کشورمان در این فهرست باشیم.

کمانچه

 کشور آذربایجان پیش از این، روش های نوازندگی و اجرای «کمانچه»، «دف» و «تار» را در فهرست میراث ناملموس یونسکو به نام خود ثبت کرده بود تا این که آبان ماه سال ۹۶ کمیته بین الدول میراث ناملموس یونسکو به ثبت «کمانچه» به نام ایران رأی مثبت داد و «هنر ساختن و نواختن کمانچه» به صورت مشترک با آذربایجان بررسی و ثبت شد.

تار

 کشور آذربایجان، «روش های نوازندگی و اجرای ساز تار» را هم  به نام خودش در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت و حتی چند سال پیش تصویر تار را به اسکناس های خود هم اضافه کرد. این در حالی است که هنگام ثبت ردیف موسیقی دستگاهی ایران در سال ۲۰۰۹ در یونسکو این ساز در پرونده مربوط به ردیف، به نام ایران ثبت شد.

سازهایی که هنوز به ثبت نرسیده اند

کشور ما خاستگاه سازهای بسیاری است که می توان با ثبت آن در فهرست میراث جهانی، از مرگ تدریجی یا تصاحب‌شان توسط کشورهای دیگر پیشگیری کرد.

نی

 نی متداول در ترکیه ۹ بند دارد و ثبت نی هفت بند و شیوه نی‌نوازی اصفهان در فهرست میراث ناملموس ملی، می‌تواند مقدمه‌ای برای ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران باشد.

بربط

 با این که تلاش‌ها برای ثبت «بربط» ادامه دارد و مستندات ایران به یونسکو ارائه شده است، کشورهایی همچون سوریه، عراق و لبنان که به این ساز «عود» می گویند، در این‌باره مدعی هستند.

سنتور

چندی پیش داریوش پیرنیاکان، سرپرست تیم تهیه و تدوین پرونده ثبت کمانچه در فهرست میراث ناملموس یونسکو به اعتماد آنلاین گفت :«در ابتدا به سراغ ساز هایی می رویم که می توانیم با کشور های دیگر شریک شویم و سازهای مختص ایران را گذاشتیم تا آخر ثبت کنیم.» جالب این که چین هم مدعی ثبت سنتور در فهرست جهانی یونسکو شده است.

تنبور

شیوه ساخت و ساز تنبور کرمانشاهان که بیشتر در کرمانشاه و کردستان نواخته می شود، در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده  اما هنوز ثبت جهانی نشده است.

دف

 شهریور سال گذشته، از لوح ثبت ملی ساختن و نواختن دف در کردستان رونمایی شد و به نظر  می رسد تا ثبت جهانی این ساز فاصله چندانی نباشد.