به گزارش دیده بان ایران، جشن تیرگان (دهم تیر به تقویم خورشیدی) که در ایران باستان روایتی نه روز و به روایت دیگری دو روز طول می‌کشیده و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است. این جشن باستانی و البته زرتشتی اکنون در مناطق مختلف ایران با نام ها و رسوم مختلف برگزار می شود. در این گزارش به آداب و رسوم هر شهر در جشن تیرگان می پردازیم.
جشن تیرگان چه روزی است؟
جشن تیرگان در گاه‌شمار یک‌پارچه دین‌های ایران روز دهم تیر بوده است. این روز به روایت ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان بود. دلیل این نام‌گذاری این است که تیر (سیاره عطارد)، کاتب ستارگان است. به همین مناسبت هم در تقویم ملی کشورمان، روز چهاردهم تیرماه به‌عنوان روز قلم نام‌گذاری شده است.
البته انجمن کوهنوردان ایران از سال ۱۳۸۴ و انجمن دوستداران کوه دماوند از سال ۱۳۸۹، این جشن را سیزدهم تیر در شهر رینه، پای قله دماوند با عنوان روز ملی دماوند برگزار می‌کنند.
جشن تیرگان چیست؟
در باورهای مردم ایران باستان دو روایت در مورد علت برگزاری جشن تیرگان وجود دارد:
نخست اینکه به باور پیشینیان، در این روز «تیشتر» فرشته باران به نبرد با «اپوش» دیو خشکسالی می‌پردازد و با یاری اهورا سرانجام پیروز می‌شود و مردم سالگرد این پیروزی را هرساله جشن می‌گرفتند. باور دوم مربوط می‌شود به ماجرای آرش کمانگیر و پرتاب تیر او. جریان از این قرار است که در نبرد میان افراسیاب پادشاه توران و منوچهر پادشاه ایران، که سال‌ها به طول انجامیده بود، در تیرماه پادشاه ایران شکست می‌خورد و در نبرد سختی که در مازندران درمی‌گیرد، دو سپاه تصمیم به صلح و سازش می‌گیرند و بنا را بر این می‌گذارند که جهت مشخص شدن مرز میان دو کشور، تیری از جانب مازندران به‌سمت خراسان رها شود و محل فرود آمدن آن، محل مرز دو کشور را تعیین کند.
به فرمان سپندارمذ (ایزد بانوی زمین)، این تیر توسط آرش کمانگیر پهلوان نامدار ایرانی از بالای کوه دماوند پرتاب می‌شود و خود او بی‌جان روی زمین می‌افتد و تیر پرتاب شده پس از گذشت زمان در کناره رود جیحون فرود می‌آید و آنجا به‌عنوان مرز ایران و توران تعیین می‌شود. از آن پس به این مناسبت جشن باشکوهی برگزار می‌کردند. در برگزاری این جشن باستانی ایرانی، آیین‌های مخصوصی نیز اجرا می‌شده که از جمله آنها می‌توان به آب‌پاشی، فال کوزه، دستبند تیر و باد و خوردن میوه و گندم پخته اشاره کرد.
نام دیگر جشن تیرگان چیست؟
این جشن به‌طور معمول در کنار آب‌ها برگزار می‌شد و آب‌پاشی و خیس کردن دیگران، یکی از مراسم رایج در آن بود. مردم در این جشن با پاشیدن آب به یکدیگر، آرزوی باران و دوری از خشکسالی می‌کنند. همچنین، به‌دلیل وجود این رسم با نام‌هایی چون «آبریزگان» یا «آب پاشان» یا «سرشوران» نیز یاد شده است. جشن تیرگان در مازندران با نام «تیرماه سیزده شو» مشهور است.
جشن تیرگان در کنار جشن‌های نوروز، مهرگان و سده از مهمترین جشن‌های ایران باستان است. در طول سالیان اخیر «برگزاری جشن تیرگان در برخی استان‌ها» به‌عنوان یکی از میراث معنوی کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در ادامه این مقاله به ماهیت جشن تیرگان و آیین‌های آن خواهیم پرداخت.
جشن تیرگان در کدام شهرها برگزار می‌شود؟
اگرچه نمی‌توان نشانی از این جشن در کتاب‌های تاریخی و ادبی قرن هشتم به بعد پیدا کرد، اما این جشن هم اکنون نیز در میان بعضی مردمان برگزار می‌شود. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
مردم مازندران (مردم فیروزکوه، ساری، سنگسر و سوادکوه) که این جشن را با نام تیرماه، سیزده شو برگزار می‌کنند.
مردم فراهان، که آن را روز اول تیر ماه برگزار می‌کنند.
مردم کاریزات (بخشی در۱۲۰ کیلومتری یزد) که آن را در روز اول تیرماه، با نام «آب، تیر، ماهی» برگزار می‌کنند.
ارامنه اصفهان و بعضی نقاط جهان، که آن را روز سیزدهم ژانویه برگزار می‌کنند.
زرتشتیان کرمان که آن را با نام تیر و جشن و در دهه دوم تیرماه برگزار می‌کنند.
- 13
- 5
