ناباروری | علائم ، علل و درمان ناباروری یا نازایی در زنان و مردان

شایع‌ترین علت نازایی یا ناباروری ناشی از اختلالات تخمك گذاری است

برای حاملگی نیازبه چندین مرحله است:

۱- تخمک گذاری زن

۲- حرکت تخمک از لوله های رحمی به طرف رحم

۳- بارور کردن تخمک زن توسط اسپرم مرد

۴- چسبندگی تخمک بارور شده به دیواره رحم (لانه گزینی)

در صورت اشکال در هر کدام از مراحل فوق ناباروری میتواند اتفاق بیفتد.

انواع نازایی ( ناباروری):

نازایی اولیه: هرگز حاملگی ایجاد نشده است.

نازایی ثانویه: حداقل یک حاملگی قبلی رخ داده است.

علت نازایی یا ناباروری همیشه هم مربوط به مشكلات زنانه و هم مربوط به مشكلات مردانه و یا مربوط به مشكلات هر دو زوج است.

مهم‌ترین عوامل ناباروری در زنان

۱- اختلالات تخمك گذاری

شایع‌ترین علت نازایی یا ناباروری ناشی از اختلالات تخمك گذاری است.

این مشكل به‌ویژه در افرادی كه اضافه وزن دارند بیشتر دیده می‌شود.

اختلال در تخمك گذاری می‌تواند منشا ژنتیك داشته باشد و در خانواده‌هایی كه زمینه دیابت در آنها وجود دارد هم دیده می‌شود.

كم‌تحركی و مصرف غذاهای شیرین به شیوع بیشتر این مشكل دامن می‌زند.

خانم‌هایی كه قاعدگی آنها با تاخیر انجام شده و سیكل‌های طولانی‌مدت (۴۰ روزه تا دو ماهه) دارند ممكن است به این اختلال دچار شده باشند.

البته جای نگرانی نیست. خبر خوب اینكه اختلالات تخمك‌گذاری در ۹۰درصد موارد با دارو كاملا قابل درمان است و با تغییر سبك زندگی برطرف می‌شود. توصیه می‌شود افراد مبتلا ضمن دنبال كردن دارو درمانی به رژیم غذایی‌شان بیشتر دقت كنند و ورزش را در برنامه روزانه‌شان قرار دهند.

۲- اختلالات لوله‌ای

انسداد لوله‌ها می‌تواند به‌دلیل چسبندگی‌های ناشی از عفونت‌ها پیش بیاید. عفونت‌های لگنی یا بیماری آندومتریوز هم سبب چسبندگی لوله‌ها می‌شود.

حتی ممكن است فردی در دوران مجردی به این عفونت‌ها دچار شده باشد و بعد از ازدواج وقتی برای درمان نازایی مراجعه می‌كند تازه متوجه شود كه چنین عفونتی دارد. خبر بد اینكه این مشكل مورد خوبی برای درمان نیست!

معمولا به جراحی نیاز دارد و به دارو درمانی خوب پاسخ نمی‌دهد. درنهایت ممكن است فردی كه دچار این مشكل شده برای بارداری با كاشت جنین نیاز داشته باشد.

۳- اختلالات هورمونی

از اختلالات هورمون‌هایی مانند پرولاكتین و هورمون‌های غده تیروئید است كه سبب اختلال در تخمك گذاری شده و مشكلاتی در باروری ایجاد می‌كند. این اختلال هم با دارو برطرف می‌شود.

۴- رحم

فاکتورهای رحمی بیشتر باعث سقط می شوند تا ناباروری. لیومیومها( با انسداد مکانیکی و ممانعت از لانه گزینی) و سندرم آشرمن از علل مهم رحمی برای نازایی یا ناباروری می باشند.

عکس رنگی از رحم بهترین روش برای ارزیابی رحم است.

۵- سرویکس

سرویکس و ترشحاتش در تغذیه، ذخیره، رهایی تدریجی اسپرمها به قسمتهای بالاتر و محافظت اسپرمها از محیط اسیدی واژن نقش مهمی دارد. اگر سرویکس معیوب باشد نمی تواند منی را زنده نگه دارد و باعث نازایی یا ناباروری می شود.

۶- نازایی یا ناباروری بدون علت

شاید برای‌تان جالب باشد بدانید كه گاهی اوقات بعضی نازایی‌ها علت مشخصی ندارند. به‌طور مثال وقتی وضعیت و آزمایش‌های خانمی را بررسی می‌كنیم متوجه می‌شویم كه همه شرایط نرمال است، تخمك گذاری خوب انجام می‌شود و آزمایش نطفه همسر هم طبیعی است اما بارداری اتفاق نمی‌افتد. اگر این تاخیر در باروری طولانی شود ممكن است برای بارداری كاشت جنین را توصیه كنیم. برای این مشكل هیچ توجیهی وجود ندارد و ۱۰درصد از نازایی‌ها یا ناباروری ها علت ناشناخته دارند.

فاکتورهای رحمی بیشتر باعث سقط می شوند تا ناباروری

مهمترین عوامل نازایی یا ناباروری در مردان

۱- تعداد کم اسپرم

۲- عدم تحرک کافی اسپرم ها

۳- اسپرم های ناهنجار انتقال اسپرم

۴- بسته شدن مجاری انتقال اسپرم

عوامل موثر در ناباروری خانم ها

۱- سن

۲- استرس

۳- تعذیه نامناسب

۴- فعالیتهای ورزشی شدید

۵- لاغری یا چاقی شدید

۶- سیگار و الکل

۷- عفونتهای منقله از راه آمیزش

بیماریهایی که سبب اختلالات هورمونی میشوند مثل Pcos یا نارسایی تخمدان.

علائم ناباروری یا نازایی در خانم ها:

قاعدگی نامنظم : هنگامی كه سیكل‌های ماهانه با تاخیر‌های زیاد (بیش از ۳۵ روز) همراه باشد یا زودتر از موعد (دو هفته یك‌بار) اتفاق بیفتند این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده این باشد كه تخمك گذاری خوب انجام نمی‌شود و ممكن است چنین فردی با نازایی روبه‌رو شود.

افزایش موهای زاید : جزو علائم تنبلی تخمدان است. هنگامی که موهای زاید در مناطقی كه انتظار نداریم (مانند سینه، شكم، زیر چانه و…) دیده شوند نشانه افزایش هورمون‌های مردانه است كه از تنبلی تخمدان‌ها حكایت می‌كند.

اگر چنین مشكلی در افراد چاق با سیكل‌های نامظم دیده شود احتمال اینكه تنبلی تخمدان‌ها ایجاد شده باشد بیشتر می‌شود.

البته یك یا دو سیكل نامنظم در سال مشكلی ایجاد نمی‌كند چون ممكن است به‌دلیل تغییرات فصلی یا مصرف داروها بعضی از سیكل‌ها نامنظم شوند

اما اگر خانمی در طول سال بیشتر از سه سیكل نامنظم داشت توصیه می‌شود كه این مشكل را جدی بگیرد و برای درمان اقدام كند.

گاهی اوقات بعضی نازایی‌ها یا ناباروری ها علت مشخصی ندارند

علائم ناباروری در مردان:

علائم ناباروری در مردان می تواند مبهم باشد. ممکن است این علائم تا زمانی که مرد برای بارداری اقدام نکند تشخیص داده نشوند.

علائم ناباروری در مردان به علت ناباروری آنها بستگی دارد. آنها می توانند شامل موارد زیر باشند:

تغییر در رشد موها

تغییر در میل جنسی

درد یا وجود ورم یا توده در بیضه ها

اختلال نعوظ و یا انزال

کوچک بودن بیضه ها

پیشگیری از نازایی یا ناباروری:

رعایت بهداشت فردی برای عدم بروز عفونت‌های لگنی و بسته شدن لوله‌ها

مصرف روزانه میوه و سبزیجات تازه

كمترین میزان ممكن مصرف چربی و شیرینی

نیم تا یك ساعت پیاده‌روی روزانه

عدم اضافه وزن

عدم مصرف الکل و دخانیات

مصرف روزانه میوه و سبزیجات تازه می تواند به پیشگیری از ناباروری کمک کند

معنی بعضی اصطلاحات در نازایی:

ICI: تزریق اسپرم شوهر بداخل سرویکس همسر.

IUI: تزریق اسپرم شسته شده بداخل رحم می باشد و در موارداولیگواسپرمی(اسپرم خیلی کم) یا کاهش حرکت اسپرم کاربرد دارد.

IVF: در صورت عدم موفقیت روش ICI و IUI ، IVF بعنوان آخرین خط درمانصورت می گیرد.

در روش IVF ابتدا القاء تخمک گذاری صورت می گیرد. آنگاه با راهنمایی سونوگرافی و لاپاراسکوپی تخمک ها برداشته می شوند. پس از بدست آوردن تخمکهای القاء شده، هر یک از آنها را با ۱۵۰۰۰۰اسپرم شسته شده لقاح می دهند. آنگاه تخمکهای لقاح یافته را در محیط رشد قرار می دهند و در انکوباتور نگه می دارند. مرحله آخر انتقال جنین بداخل رحم است. اینکار ۴۸ ساعت بعد از برداشت تخمک صورت میگیرد.

شانس حاملگی در IVF 25 تا ۳۰درصد است.

علت های مختلفی برای نازایی یا ناباروری برای زنان و مردان وجود دارد

روش​های درمانی ناباروی:

متناسب با دلايل و علت​هاي مختلفي که براي ابتلا به ناباروری و نازايی در مردان و زنان وجود دارد، شيوه‌هاي مختلفي براي درمان نازايي و ناباروری وجود دارد.

تحريک تخمک​گذاری:

اين شيوه در مورد زنانی به کار گرفته مي​شود که مبتلا به اختلال تخمک​گذاری هستند و براي به دست آوردن تعداد کافي تخمک به منظور انجام سيکل درماني نيازمند استفاده از روش‌هايي مانند IUI، IVF و ICSI مي​شوند. به اين ترتيب آنها در دوره‌هاي درماني که پيش​رو دارند با استفاده از دارودرماني و هورمون درماني اختلال تخمک​گذاري را پشت سر مي​گذارند.

ميکرواينجکشن:

در شيوه ميکرواينجکشن که يک شيوه تخصصي و موثر براي درمان ناباروری با علت مردانه است، پيش از هر چيز تخمدان​ها توسط داروهاي محرک تخمک​گذاري تحريک مي​شود و پس از آماده‌سازي تخمک​ها يک اسپرم در شرايط آزمايشگاهي خاص به داخل تخمک تزريق مي​شود و تقريبا پس از ۴۸ ساعت جنين‌هاي تقسيم شده و مناسب به داخل رحم زن انتقال داده مي​شود.

لقاح خارج از رحمی:

IVF که از آن با عنوان لقاح خارج رحمی ياد مي​شود، يکي از شيوه​هايي است که براي درمان نازايی مورد استفاده قرار مي​گيرد. در اين شيوه لقاح خارج رحمي يا باروري در محيط آزمايشگاه انجام مي​شود. اين روش در شرايطي که لوله​هاي رحمي آسيب​ديده باشند يا اختلال در عملکرد آنها مشاهده شود از سوي متخصص به بيمار توصيه مي‌شود. اين شيوه نه تنها در مورد زنان مبتلا به مشکلات و اختلالات تخمدانی بلکه در برخي موارد درباره ناباروری ها با علت مردانه نيز به زوج‌ها توصيه مي​شود.

IUI :

در شيوه درمانی IUI اسپرم​هاي فعال پس از جداسازي و آماده​سازي به شکل مصنوعي همزمان با تحريک تخمک​گذاري به رحم هدايت مي​شوند. در اين شيوه از آنجا که تحريک تخمک​گذاري با سونوگرافي​هاي متعدد در روزهاي متوالي يا با اندازه​گيري هورمون​هاي جنسی موجود در ادرار مشخص مي​شود و متناسب و همزمان با ورود اسپرم اين اتفاق انجام مي​شود، بنابراين احتمال بارداری و باروري زياد است.

اهدا تخمک یکی از روش های جایگزینی برای درمان ناباروری می باشد

روش​هاي جايگزين براي درمان ناباروی:

گاهي پيش مي​آيد که زوج​ها پس از بررسي​های مختلف و تجربه روش​های درماني متعدد به اين نتيجه مي​رسند که  بايد از شيوه​هاي جايگزيني براي درمان ناباروری و نازايي از قبيل استفاده از تخمک، جنين اهدايي يا رحم جايگزين استفاده کنند. در اين شرايط در صورت احراز ضرورت درمان به روش جايگزين مرکز درماني براي انتخاب اهداکنندگان و دريافت​کنندگان شرايطي را در نظر مي​گيرد که در صورت برآورده شدن آنها مشاوره نهايي براي انجام کار با متخصصان رشته‌هاي مختلف زنان زايمان، جنين شناسي، آندرولوژي، غدد، داخلي، ژنتيک، عفوني و روانپزشکي انجام مي‌گيرد.

اهدا تخمک:

در شرايطي که برخي از زوج​ها به دليل عدم پاسخ تخمدان​ها و بروز اختلال در توليد تخمک​ها در زن، از داشتن فرزند محروم مي​شوند، با کمک اين شيوه​ مي​توان فرصتي را براي آنها فراهم کرد تا تجربه بچه​دار شدن را در زندگي داشته باشند. بنابراین در برخي مراکز درمان ناباروری و نازايی اهدا تخمک که شامل تهيه و جمع​آوري تخمک از زن اهدا کننده و باروري آن تخمک در آزمايشگاه با اسپرم مرد و انتقال جنين​​ها به رحم زن نابارور است، صورت مي​گيرد.

اهدا تخمک در چه شرايطي و براي چه گروهي از زنان انجام مي​شود:

 زناني که مبتلا به بيماري​ نارسايي زودرس تخمدان هستند يا تخمدان‌هاي آنها به دليل سابقه جراحي از بدن خارج شده يا سابقه درمان بيماري با شيوه​هاي شيمي​درماني و پرتو درماني دارند مي​توانند از اين شيوه جايگزين براي درمان استفاده کنند.

افرادي که با توجه به تحريک تخمک​گذاري و مصرف داروهاي تجويز شده پاسخي از سوي تخمدان​ها دريافت نمي​کنند و زناني که به ذخيره پايين تخمدان مبتلا هستند.

زناني که سقط مکرر غيرقابل درمان و شکست​هاي مکرر روش​هاي باروري خارج رحمي را تجربه مي​کنند و دست کم ۳ بار ناموفق بوده​اند.

افراد مبتلا به بيماري ژنتيکي که بيماري از طريق مادر به فرزند قابل انتقال است و با استفاده از روش​هاي آزمايشگاهي در دسترس و تشخيص متخصص ژنتيک بيماري قابل شناسايي و درمان نيست، در اين شرايط نيز مي​توان از درمان‌هاي جايگزين استفاده کرد.

در افرادي که ناباروری در سنين بالا را تجربه مي​کنند در صورتي که زن بيش از ۴۰ سال داشته باشد نيز اين شيوه توصيه مي​شود.

اهدا جنين را بدانيد:

بسياري از زوج​ها به دليل ابتلا به مشکلاتي از قبيل نداشتن تخمک يا اسپرم سالم، يا عدم امکان باروري جنين يا مشکلات ديگر براي تشکيل جنين بيولوژيکي مجبور به استفاده از گامت اهدايي يا جنين اهدايي مي​شوند. در اين شرايط جنين در رحم زن گيرنده شکل گرفته و بزرگ مي​شود و به اين ترتيب هم زن و هم جنين تعلق خاطر بيشتري به عنوان مادر و فرزند به يکديگر احساس مي​کنند. اهدا جنين يا تخمک در هر صورت با توجه به قوانين و راهنمايي​هاي اخلاقي انجام مي‌گيرد و مشاوراني پيش از انجام کار درباره مسائل پزشکي و اجتماعي اين موضوع با خانواده​ها صحبت مي​کنند و در نهايت پس از بررسي​هاي نهايي و آگاه​سازي​هاي لازم اهدا جنين براي زوج صورت مي​گيرد.

رحم جايگزين:

يکي از دلايل ناباروری و ناتواني مادر عدم توانايي او در حمل، نگهداري و پرورش جنين در رحم است. در اين شرايط استفاده از رحم جايگزين از سوي متخصصان ناباروری به زوج توصيه مي​شود. استفاده از رحم جايگزين زماني  ضرورت پيدا مي​کند که زوج همه شرايط دخيل در شکل​گيری فرزند را دارند و تنها به دليل فقدان رحم سالم، امکان بچه​دار شدن از آنها سلب شده است. در اين شرايط تکنولوژي لقاح خارج رحمي انجام مي​شود و جنين حاصل از لقاح تخمک مادر و اسپرم پدر متقاضي درمان به رحم شخص ثالث که قرار است از رحم او به عنوان رحم جايگزين استفاده کنند،منتقل مي​شود.

گردآوری: بخش پزشکی سرپوش