همسران و فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام

شمار فرزندان و همسران آن امام همام مانند اکثر موضوعات تاریخی مسلم نیست و اقوالی در این زمینه مطرح گشته که ما هم بجهت وصول نتیجه ای، تمام آن اقوال را از کتاب ناسخ التواریخ و منتخب التواریخ با جانب اختصار در اینجا ذکر خواهیم نمود.

همسران امام موسی کاظم علیه السلام :

حضرت زنان بسیار داشتند که اکثر آنان کنیز بودند و امام آنان را میخرید و آزاد میکرد.

زن اولیه حضرت موسی بن جعفر علیه اسلام ، با نام های : اُم رضا ، تکتم ، خیزران و نجمه شناخته می شود ؛ وی از اشراف زنان ایرانی و دارای عفت و فصیلت بود و مادر امام رضا علیه السلام و حضرت معصومه سلام الله علیها می باشند.

فرزندان  امام موسی کاظم علیه السلام:

اما تعداد فرزندان امام موسی کاظم(ع) بنابر نقل"ابن شهر آشوب " سی نفر و بنا بگفته صاحب کتاب"عمده الطالب " ۶۰ تن که ۲۳ پسر و ۳۷ دختر ذکر نموده اند.

و مرحوم"شیخ مفید" در کتاب (ارشاد) خود فرزندان آن امام همام را ۳۷ تن می داند که ۱۸ تن پسر و ۱۹ تن دختر قید نموده است.

و همچنین در کتاب"کشف الغمه فی معرفه الائمه" نوشته شده که برای آن حضرت ۳۸ فرزند بود، که ۱۸ تن دختر و ۲۰ تن پسر می باشد.

در کتاب"ینابیع الموده" مسطور است که آنحضرت را سی و هفت تن پسر سوای اطفال بوده و شمار فرزندان امام(ع) را ۵۹ تن دانسته است.

ابن جوزی در کتاب تذکره مینویسد که گفته اند آنحضرت را ۲۰ پسر و ۲۰ دختر بوده است.

ملاحسین کاشفی در کتاب"روضه الشهداء" می نویسد که حضرت امام کاظم(ع) را ۶۰ فرزند که ۳۷ تن دختر و ۲۳ تن پسر بوده منتهی اسامی آنها را بجز آنهائیکه دارای عقب بوده اند ذکر ننموده است.

صاحب کتاب"زینه المجالس" نقل از حمدالله مستوفی می گوید که حضرت را ۳۷ پسر و ۸ دختر بوده است.

همچنین در کتاب گزیده تاریخ مسطور است که حضرت را ۵۱ پسر و ۲۸ دختر بوده که بسیار بعید است زیرا در هیچ کتابی شمار اولاد آنحضرت را ۷۹ تن ننوشته اند مگر اینکه فرزند زادگان آن حضرت اضافه کرده یا سهوی در قلم کاتب شده است، اضافا محسن را از اولاد آن حضرت دانسته و می گوید که قبر محسن در فراهان عراق عجم که از بلاد قم است می باشد و به زاهد محسن معروف و ابوالخیر را هم از جمله پسرهای آن امام نامبرده است.

و در کتاب"تاریخ قم " صرحه را از دختران آن حضرت نام برده که(صرح) بمعنی بلند و خالص و برگزیده از هر چیز است.

و در کتاب"راحه الارواح" ۱۸ پسر برای آن حضرت نام برده که بجای حسین، کلیم نوشته است.

این بود اقوال منقول در تعداد فرزندان امام موسی کاظم(ع)،گرچه تعداد دیگری از مورخین نظریه ای داده اند اما بجهت اختصار همه آنها خود دارای کرده و الآن در اینجا مختار مرحوم شیخ عباس قمی را نقل نموده و تعداد فرزندان آن امام همام را با اسامی شریفشان و اسامی منقول از دیگر مورخین را ذکر کرده و پس از آن نظریه ما را با ادله روشن در مورد تعداد فرزندان آن امام همام ذکر و بیان خواهیم نمود.

اسامی شریف اولاد امام موسی کاظم(ع) بنا به مختار شیخ عباس قمی در منتهی الامال از مرحوم شیخ مفید(ره) چنین است:  

دختر امام موسی کاظم به نام  فاطمه صغری، ملقب به(بی بی هیبت) که در  باکو، مدفون است

پسران  امام موسی کاظم علیه السلام

فرزندان ذکور ۱۸ تن که عبارتند از:

حضرت علی الرضا(ع) ، ابراهیم، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، احمد، محمد، حمزه، عبدالله، اسحق، عبیدالله، زید، حسین، فضل، سلیمان.

اما اگر اقوال دیگر مورخین را همچنانکه بیان گردید ذکر نمائیم و اسامی فرزندان امام کاظم(ع) را با روایت آنها جمع کنیم می توان اسامی زیر را از اولاد ذکور آن حضرت اضافه کرد که عبارتند از:

عقیل، عمر، جعفراصغر، یحیی، عبدالرحمن، ابوبکر، داود، عون، محسن، ابوالخیر، کلیم، عزیز، ابراهیم اصغر، و صالح. بنا به روایت صاحب کنزالانساب که می گوید درتجریش شمیران مدفون است و دیگر صایم.

 دختران  امام موسی کاظم علیه السلام

اما فرزندان اناث ۱۹ تن که به روایت شیخ مفید است عبارتند از:

حضرت فاطمه الکبر معصومه(ع) فاطمه الصغری ، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه الصغری، کلثوم ، ام جعفر، لبابه، زینب ، خدیجه، علیه، آمنه، حسنیه، بریهه، عایشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم. اگر ما هم طبق اقوال دیگر مورخین فرزندان اناث آنحضرت را نامبرده اند ذکر کنیم و با این اسامی جمع نمائیم می توان اسامی زیر را اضافه نمود که عبارتند از:

ام فروه، اسماء، فاطمه وسطی، فاطمه اخری، ام کلثوم صغری، زینب صغری، زینب کبری، ام عبدالله، ام القاسم، اسماء صغری، محموده، امامه، ام کلثوم، ام دحیه، حلیمه، صرحه، رمله، ام اسماء، کلیه، آمنه الوسطی.

این بود تمام اسامی فرزندان امام موسی کاظم(ع) با جمع نمودن اقوال مورخین که جمع کل ۶۹ فرزند می شود، اما دلائل مؤلف این کتاب مبنی بر اینکه فرزندان امام موسی کاظم(ع) بیش از آن است که مرحوم شیخ مفید ذکر نموده اند را بشرح ذیل اثبات می نمائیم:

دختر امام موسی کاظم به نام فاطمه وسطی، ملقب به(ستی فاطمه) که در اصفهان مدفون است

اولا: چونکه علاقه ائمه(ع) خصوصا امام موسی کاظم(ع) نسبت به جده شان حضرت صدیقه الطاهره فاطمه زهرا(ع) بحدی بوده که نمی توان توصیف نمود، آن حضرت اسامی دخترانشان را هم به اسم آن بانو قرار می دادند و لذا برای فرق بین تشابه اسامی پسوندهائی را هم اضافه می نمودند که این بنابر نقل محدث کبیر علامه مجلسی در بحارالانوار راجع به اسامی دختران موسی بن جعفر(ع) ثابت می شود، و لذا می فرماید برای آن حضرت چهار دختر به معنای فاطمه و به فواطم مشهور بوده اند که عبارتند از:

۱ـ فاطمه کبری، ملقب به حضرت معصومه(ع) که در قم مدفون است.

۲ـ فاطمه صغری، ملقب به(بی بی هیبت) که در مدخل شهر باکو، در آذربایجان شوروی مدفون است .

۳ـ فاطمه وسطی، ملقب به(ستی فاطمه) که در اصفهان مدفون است.

۴ـ فاطمه اخری، مشهور به(خواهر امام) که در رشت مدفون است .

دختر امام موسی کاظم به نام فاطمه اخری، مشهور به(خواهر امام) که در رشت مدفون است

ثانیا: بنابر تحقیقات حاصله و بطور جزم باید گفت که برای امام موسی کاظم(ع) دو فرزند بنام ابراهیم بوده است، چنانکه در کتاب(عمده الطالب فی نسب ال ابی طالب) و همچنین مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب(منتهی الامال) از کتاب مزبور نقل کرده است که: موسی بن جعفر(ع) را دو پسر بنام ابراهیم بوده است یکی به نام ابراهیم اکبر که در یمن و به روزگار ابوالسرایا خروج کرده و بلاعقب بوده که پس از وفات، وی را در قبرستان قریش در شهر بغداد دفن نمودند، پسر دیگر امام موسی کاظم(ع) که ابراهیم اصغر خوانده می شده و سید مرتضی و سید رضی هم از احفاد همین ابراهیم می باشند و مرقد شریف این امامزاده واجب العظیم در کاشمر مورد زیارت دوستان اهلبیت(ع) قرار می گیرد که معروف به ابراهیم المرتضی می باشد.

ثالثا: و همچنین اسامی ۵ تن از فرزندان امام موسی کاظم(ع) بنامهای داود، یحیی، جعفرالاکبر، عبدالرحمن، و علی الاصغر را که اکثر علماء نسابه در کتبشان ذکر کرده اند را مرحوم مفید قید ننموده و مؤید قول ما کتاب(الشجره المبارکه) است که می نویسند:

اما الذین اتفقوا علی أنهم ما اعقبوا فهم عشره: احمد، جعفر الاکبر، داود، محمد، سلیمان، یحیی، فضل، علی عبدالرحمن، قاسم.

و دلیل دیگر، قبوریکه منسوب به این امامزادگان می باشد مضافا براینکه در کتب تاریخی هم علت هجرت و اعقاب آنها را ذکر کرده اند و ما هم انشاءالله بترتیب استان همه آن امامزادگان را معرفی و نسب شریف و اختلاف مدفن و علت مهاجرت آنها را بتوفیق خداوند منان بیان خواهیم نمود.

رابعا: (حسن) و(صالح) که هر دو از فرزندان بلافصل امام موسی کاظم(ع) است را بنابه قول صاحب کتاب(کنزالأنساب) که می گوید در تجریش تهران امامزاده صالح بن موسی بن جعفر(ع) مدفون و یا صاحب کتاب(ناسخ التواریخ) در جلد هفتم ثابت می کند که محسن بن امام موسی کاظم(ع) قبرش در فراهان نزدیک قم و از فرزندان بلافصل امام موسی(ع) دانسته و برای او هم اعقابی ذکر می نمایدکه ما هم مفصلا عنقریب بحث خواهیم نمود.

باید اضافه کرد، اگر بعضی از روایات که فرزندان امام موسی کاظم را بیش از ۵۰ تن ذکر کرده اند اقتداء کنیم، باید تکرار این اسامی را و جدا خواندن کنیه و لقب یا مضاف الیه را حذف نموده و قائل شویم و بگوئیم که آقایان مورخین سهوا، یک تن را که دارای کنیه و یا لقب بوده اند، چند تن بشمار آورده، مضافا براینکه گاهی بجهت تشابه اسماء فرزند زاده ها را بجای فرزند امام ثبت نموده و بنام جد اعلا نسبت دادند.

علی ای حال نظر نگارنده این کتاب براین است که برای آن حضرت ۲۶ پسر و ۲۱ دختر بوده است.