ذکر کثیرذکر کثیر چیست؟
یکی از زیبایی های رابطه عاشقانه با خدا و از مهم ترین راه های سیر و سلوک؛ ذکر نام و یاد خداست، به همین دلیل خداوند به بنده خود سفارش می کند که نام او را زیاد به زبان بیاورد؛ همانطور که در آیه ۴۱ سوره احزاب می فرمایند:
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً»
یکی از معانی ذکر کثیر؛ تسبیح حضرت زهرا (س) می باشد که در ادامه آورده شده است:
«تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سلام الله علیها مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ» (کافی، ج ۲، ص ۵۰۰)
به معنی اینکه اگر کسی تسبیحات حضرت زهرا را به زبان بیاورد، از افرادی است که خدا را بسیار یاد می کند.
ذکر کثیر در معنی حقیقی آن یعنی توجه با تمام وجود به خداوند در تمام حالات، ذکر کثیر در تمام اعمال و رفتار آدمی تجلی پیدا می کند. زمانی که فرد عبادتی با حضور تمام قلب و اخلاص دارد، برای نعمت هایش نزد خداوند شکرگزاری دارد، زمان گرفتاری یا روبرویی با مشکلات با صبر و شکیبایی تحمل می کند و... یعنی خداوند را در تمام لحظه هایش احساس می کند.
زمانی که از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند کدام انسان در روز قیامت از مقام بالاتری برخوردار است؟ ایشان در پاسخ فرمودند:
کسانی که خداوند را بسیار یاد می کنند.
با وجود این موارد تشخیص فردی که بیشتر از همه خداوند را به یاد می آورد، موضوعی نسبی است. ممکن است مومنی در مقایسه با دیگران بیشتر به فکر خدا باشد اما در عین حال گروهی دیگر هم بیشتر از او به فکر خدا باشند. در همین راستان می توان ذکر کثیر را نیز در مراتب مختلفی گزارش کرد و روایاتی که درباره این موضوع وجود دارند باهمدیگر متفاوت هستند و به احتمال زیاد ناظر به همین تفاوت‌ها و ظرفیت‌ها در افراد می‌باشند.
در هر صورت مفسران قرآنی با استفاده از احادیث آورده شده در تفسیر آیه ۴۱۱ سوره احزاب، مصادیقی را به عنوان ذکر کثیر آورده اند، که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بنده هیچگاه نباید خدا را فراموش کند، برهمین مبنا منظور از ذکر کثیر؛ توجه قلبی است که مومن باید به خداوند داشته باشد و در همه حالی به یاد خداوند حق تعالی باشد. البته باید توجه کرد که ذکر زبانی دائما استفاده نمی شود.
منظور از ذکر کثیر این است که انسان به یاد اسما و صفات خوب خداوند باشد.
ذکر کثیر یعنی افراد در همه حالت بگویند: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر»
زمانی که بنده در طول شبانه روز صدبار خداوند را یاد کند، ذکر کثیر را انجام داده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع... قَالَ إِذَا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِی الْیَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ کَانَ ذَلِکَ کَثِیراً»
ر
وزی از امام صادق (ع) سوال کردند که کمترین مقدار ذکر چیست؟ ایشان در پاسخ فرمودند ذکر ۳۰ بار تسبیح بعد از هر نماز: «قُلْتُ: مَا أَدْنَى الذِّکْرِ الْکَثِیرِ؟ فَقَالَ التَّسْبِیحُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثِینَ مَرَّةً»
چیستی ذکر کثیرباید اشاره کرد از ابن عباس روایت می شود: هر دستوری که خدا مشخص می کند دارای حد و مرزی نیز می باشد زمانی که فرد عذری دارد این موضوع نیز ساقط خواهد شد، به جز ذکر خدا که نامحدود است و عذری برای ترک آن وجود دارد.
به هرحال باید اشاره کرد که ذکر کثیر دارای مفهومی وسیع و نسبی است که همه آنچه به عنوان مصداق بیان می شود، تکیه می کند و آن را قبول دارد.
توصیه به استفاده از یاد خدا و ذکر کثیر مکررا در آیات قرآنی آورده شده است. در اخبار اسلامی نیز اهمیت این موضوع به کرات آورده می شود، البته نباید هیچگاه تصور کرد که منظور از یاد خدا، با این مقدار از فضیلت تنها ذکر زبانی است. در روایات اسلامی نیز به تصریح آورده شده است: منظور علاوه بر این، ذکر قلبی و عملى است، یعنى هنگامى که انسان در برابر کار حرامى قرار مى گیرد به یاد خدابیفتد و آن را ترک گوید.
هدفی که به این موضوع نسبت می دهند، حضور خداوند در تمام ابعاد و وجوه زندگی انسان است، زمانی که نور پروردگار تمام زندگی را فرا می گیرد، پس همواره باید به او فکر کرد تا فرمان وی را نصب العین شود.
مجالس ذکر از جمله مجالسی نیستند که گروه ها بی خبر دور همدیگر جمع شده و به عیش و نوش بپردازند و به ارائه اذکار اختراعی بپردازند، سپس به رواج بدعتهایی ادامه دهند. در صورتی که به حدیث پیامبر دقت شود ایشان می فرمایند:
بادِرُوا اِلى رِیاضِ الْجَنَّهِ؟: «به سوى باغهای بهشت بشتابید».
یاران عرض کردند: وَ ما رِیاضُ الْجَنَّهِ؟: «باغهاى بهشت چیست»؟.
فرمود: حِلَقُ الذِّکْرِ: «مجالس ذکر است».
منظور از جلسات ذکر، محافلی هستند که علوم انسانی در آنها احیا شده و بحث های آموزنده و تربیت کننده مطرح شوند، سپس انسان در این مسیر ساخته شود و از گناهان پاک گردد و را حق را بیابد.
ذکر کثیر در روایاتاقسام و درجات ذکر
همانطور که اشاره شد ذکر گفتن از جمله عبادات خدا است که مانند هر عبادت دیگر به انواع مختلفی تقسیم می شود، از جمله این تقسیم بندی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ذکر عام
- ذکر خاص
ذکر عام به موجود معینی اختصاص ندارد و در هرچیزی می توان آن را پیدا کرد. پس در این ذکر همه اشیا به یاد خدا هستند.
ذکر خاص به نوع خاصی از مخلوقات نسبت داده می شود برای مثال خاص فرشته یا انسان است.
- ذکر قلبی
- ذکر زبانی
ذکر گاهی قلبی و گاهی زبانی است، البته اینگونه تقسیم بندی مختص انسان نیست و همه موجودات دارای شعور گاهی به یاد خداوند هستند که همان ذکر قلبی محسوب می شود.
گاهی نیز به زبان مخصوص خود به نام و یاد خدا به ذکرند که همان ذکر زبانی آن ها است.
ذکر کثیر در آیات قرآنیاهمیت ذکر کثیر در روایات
از ابوذر حدیثی روایت شده است که می گوید:
وارد مسجد شدم و به حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) رسیدم... به من فرمود: عَلَیْکَ بِتَلاوَهِ کِتابِ اللّهِ وَ ذِکْرِ اللّهِ کَثِیْراً فَاِنَّهُ ذِکْرٌ لَکَ فِى السَّماءِ وَ نُورٌ لَکَ فِى الاَرْضِ!:
«بر تو باد که قرآنرا تلاوتکنى، و خدارا بسیار یاد نمایى، این سبب مى شود که در آسمانها (فرشتگان) یاد تو کنند و نورى است براى تو در زمین».
امام صادق نیز درباره می فرمایند:
اِذا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِى الْیَوْمِ مِاَهَ مَرَّه کانَ ذلِکَ کَثِیْراً
«هنگامى که انسان خدارا در روز یک صد بار یاد کند، این ذکر کثیر محسوب مى شود».
در حدیث دیگری از پیامبر اسلام آورده شده است که ایشان روبه یاران خود می فرمایند:
اَ لا اُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ اَعْمالِکُمْ وَ اَزْکاها عِنْدَ مَلِیْکِکُمْ، وَ اَرْفَعِها فِى دَرَجاتِکُمْ، وَ خَیْر لَکُمْ مِنَ الدِّیْنارِ وَ الدِّرْهَمِ، وَ خَیْر لَکُمْ مِنْ اَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّکُمْ فَتَقْتُلُونَهُمْ وَ یَقْتُلُونَکُمْ؟ قالُوا: بَلى یا رَسُولَ اللّهِ(صلى الله علیه وآله)! قالَ: ذِکْرُ اللّهِ کَثِیْراً
«آیا بهترین اعمال و پاکیزه ترین کارهاى شما را نزد پروردگار به شما بگویم؟، عملى که برترین درجه شما است، و بهتر از دینار و درهم، و حتى بهتر از جهاد و شهادت در راه خدا است؟ عرض کردند: آرى، فرمود: خدارا بسیار یاد کردن».
اهمیت ذکر کثیرذکر از دیدگاه امام خمینی
امام خمینی با استناد بر آیه (لَا اِلَهَ اِلَّا اَنْتَ سُبْحَانَکَ اِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ) برای بیان حقیقت، ماهیت و اهمیت ذکر عنوان می کند که ترک انانیت و چشم پوشی بر آنچه غیر از خدا است، برای رسیدن به معراج و سلوک لازم است. به این دلیل که سالک در مسیر خداوند باید به اصل و باطن خود توجه داشته باشد همچنین ریشه خود را بشناسند، همچنین خود را از تراب پست‌تر ببیند و در این حالت است که با آداب سجود نایل آید
ایشان راز اصلی و حقیقت ذکر را در این می داند که قلب را متحول و متاثر می کند، سپس حقیقت آن باعث سیر و سلوک باطن به خدا خواهد شد. تا زمانی که قلب انسان به سکون و اطمینان دسترسی پیدا نکند، ذکرها نیز تاثیری در وی نخواهند گذاشت. تکرار و مداومت در ذکر سبب می‌شود باطن قلب صورت ذکر پیدا کند و حقیقت ذکر در باطن قلب متمکن گردد و به لباس ذکر متصف شود که در این صورت قلب حقانی می‌گردد.
امام خمینی باتوجه به احادیث ذکر «لااله‌الاالله» به عنوان کامل ترین ذکر معرفی می کند، همچنین ذکر «یا حی و یا قیوم» برای زنده کردن دل مناسب می داند.
ایشان درباره نحوه ذکر گفتن نیز مطالبی را ارائه می دهد و عنوان کرده است که سالک باید همت کرده و حقایق عقل را درک کرده و سپس آنها را به قلب برساند، هنگامی که شخص در شبانه روز یک ساعت را از همه اشتغالات فارغ می شود، به خود برسد و با تمام قلبش در بارگاه خداوند حاضر شده و ذکر بگوید.
گردآوری: بخش دین و شریعت سرپوش
- 12
- 6
