سوره نساءمعرفی سوره نساء
سوره نساء چهارمین سوره قرآن است که دارای ۱۷۶ آیه می باشد. این سوره مدنی است و بعد از سوره ممتحنه نازل شده است. نساء سومین سوره طولانی بعد از بقره می باشد که بحث های متعددی درباره احکام و حقوق زنان را روایت می کند، دلیل نامگذاری بدین شکل هم، همین مورد است. از جمله احکامی که در این سوره آمده اند شامل موارد زیر می باشند:
- دستورهای نگهداری از یتیمان
- قوانین ارث
- قوانین ازدواج
- قوانین مربوط به خانواده
- حقوق و وظایف افراد جامعه در قبال یکدیگر
- حکومت اسلامی
البته باید اشاره کرد که سوره نساء در زمینه دعوت به ایمان، بیان سرگذشت گذشتگان، معرفی دشمنان، و اهمیت هجرت نیز صحبت می کند. پیش از اینکه سوره وارد تشریح حقوق و احکام شود ابتدا ذکر می کند که جوامع انسانی از یک زن و مرد شکل می گیرند و بعد از افزوده شدن زنان و مردان ایجاد می شود، سپس به شناختن وظایف انسانی در جامعه و توجه به نزدیک ترین انسان یعنی خویشاوندان اشاره می شود.
درباره حقوق و احکام اولین موردی که بیان می شود حقوق بی سرپرستان می باشد، همچنین درخصوص سوء استفاده از دارائی های آنها نیز هشدار داده می شود و آن را گناهی بزرگ می شمارند. البته در ادامه سوره، مدیریت اموال آنها را تا سنی که رشد پیدا کردند و چگونگی برگردان اموال به آنها را شرح می‌دهد. این سوره از سوره‌هایی است که دارای بیشترین احکام اسلامی است.
نامگذاری سوره نساء
نساء در لغت به معنای زنان است که بیشتر از ۲۰ بار در این سوره به کار گرفته شده است. بیشتر احکام فقهی مربوط به زنان در این سوره آورده شده است. نام دیگری که به این سوره نسبت می دهند؛ نساء الکبری است که در لغت به معنای بزرگ زنان است. سوره طلاق نیز «نساءالصُغری» یا «نساءُالقُصری» یعنی سوره کوچک زنان نام دارد.
نامگذاری سوره نساءمحل و ترتیب نزول سوره نساء
سوره نساء از جمله سوره های مدنی است که ۹۲ امین سوره نازل شده از جانب پروردگار می باشد. این سوره در چینش کنونی قرآن چهارمین سوره می باشد و در جزء چهارم تا ششم قرآن قرار دارد.
محل و ترتیب نزول سوره نساءتعداد آیات و دیگر ویژگی‌های سوره نساء
سوره نساء ۱۷۶ آیه دارد، همچنین دارای ۳۷۶۴ کلمه و ۱۶۳۲۸ حرف می باشد. این سوره جزء موارد سبع طوال است که بعد از بقره در رتبه دوم قرار دارد. سوره نساء باوجودی که در سه جزء قرآن قرار دارد اما از لحاظ حجم یک و نیم جزء قرار را شامل می شود.
آیات مشهور سوره نساء
از جمله آیات مشهور سور نساء می توان به آیه قنطار، آیه محارم، آیه اولوالامر، آیه قوامیت مردان بر زنان و آیه نفی سبیل اشاره کرد.
آیه قنطار:
«وَإِنْ أَرَ‌دتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارً‌ا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا ۚأَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا ﴿٢٠﴾»
(و اگر خواستيد همسرى [ديگر] به جاى همسر [پيشين خود] ستانيد، و به يكى از آنان مال فراوانى داده باشيد، چيزى از او پس مگيريد. آيا مى‌خواهيد آن [مال] را به بهتان و گناه آشكار بگيريد؟)
آیه ۲۰ در سوره نساء برای توجیه کردن اعمال منافی عفت، برای توجیه طلاق و عدم پرداخت مهریه یا پس گرفتن آن را به شدت نفی و نهی می کند. از این آیه علاوه بر دفاع از حقوق زنان به حق مالکیت زن و جواز مهریه زیاد نیز حکم شده است.
آیه محارم:
«حُرِّ‌مَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْ‌ضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّ‌ضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَ‌بَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِ‌كُم مِّن نِّسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُوا دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ غَفُورً‌ا رَّ‌حِيمًا ﴿٢٣﴾»
([نكاح اينان] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه‌هايتان، و خاله هايتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرهايتان كه به شما شير داده‌اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان كه [آن دختران] در دامان شما پرورش يافته‌اند و با آن همسران همبستر شده‌ايد -پس اگر با آنها همبستر نشده‌ايد بر شما گناهى نيست [كه با دخترانشان ازدواج كنيد]- و زنان پسرانتان كه از پشت و نسل خودتان هستند، و جمع دو خواهر با همديگر -مگر آنچه كه در گذشته رخ داده باشد- كه خداوند آمرزنده مهربان است.)
در آیه ۲۳ ام سوره نساء، حکمی راجب ازدواج با برخی از بستگان را بیان می کند. محارم افرادی هستند که ازدواج با آنها حرام می باشد. محارم بر اساس اسباب محرمیت (نسب، ازدواج و رضاع یا شیر خوردن) به نسبی، سببی و رضاعی تقسیم می‌شوند.
آیه تیمم:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَ‌بُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُكَارَ‌ىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِ‌ي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِن كُنتُم مَّرْ‌ضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورً‌ا﴿٤٣﴾»
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا زمانى كه بدانيد چه مى‌گوييد؛ و [نيز] در حال جنابت [وارد نماز نشويد] -مگر اينكه راهگذر باشيد- تا غسل كنيد؛ و اگر بيماريد يا در سفريد يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد يا با زنان آميزش كرده‌ايد و آب نيافته‌ايد، پس بر خاكى پاك تيمم كنيد، و صورت و دستهايتان را مسح نماييد، كه خدا بخشنده و آمرزنده است.)
در آیه ۴۳ سوره نساء احکام تیمم بیان می شوند، براساس آن اگر آب برای بدن مضر باشد، یا دسترسی به آن ممکن نباشد، می توان به جای وضو از غسل یا تیمم استفاده کرد.
آیه اولی الامر:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُوا الرَّ‌سُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ ۖ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُ‌دُّوهُ إِلَى اللَّـهِ وَالرَّ‌سُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴿٥٩﴾»
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد؛ پس هر گاه در امرى [دينى] اختلاف نظر يافتيد، اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد، آن را به [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر [او] عرضه بداريد، اين بهتر و نيك‌فرجام‌تر است)
آیه ۵۹ سوره نساء؛ مومنان را به اطالعت از خدا و پیامبرش دستور می دهد. برخی اعتقاد دارند که این آیه بر عصمت اولی الامر روایت دارد. شیعیان براساس روایات فراوان برآنند مراد از "اولی الامر"، ائمه اطهار(ع) هستند.
آیه های مرتبط سوره نساءآیه حذر:
«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمیعاً﴿۷۱﴾»
(ای کسانی که ایمان آورده اید آمادگی خود را (در برابر دشمن) حفظ کنید و در دسته‌های متعدد یا به صورت دسته واحد به سوی دشمن حرکت نمائید.)
این آیه به دعوت مسلمان در برابر کفار مربوط است، به این صورت که از آنها می خواهد با هوشیاری و تجهیزات کامل به صورت گروهی یا دسته ای به طرف دشمن حرکت می کنند. مفسران از این آیه برداشت‌های گونوگونی داشته و عمل به آن را رمز عزت و موفقیت و غفلت از آن را، رمز سقوط و شکست مسلمانان دانسته‌اند.
آیات نشوز:
«...وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُ‌وهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِ‌بُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرً‌ا ﴿٣٤﴾ وَإِنِ امْرَ‌أَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَ‌اضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا ۚ وَالصُّلْحُ خَيْرٌ ۗ وَأُحْضِرَ‌تِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ ۚ وَإِن تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرً‌ا﴿١٢٨﴾»
(...و زنانى را كه از نافرمانى آنان بيم داريد [نخست] پندشان دهيد و [بعد] در خوابگاه‌ها از ايشان دورى كنيد و [اگر تاثير نكرد] آنان را بزنيد؛ پس اگر شما را اطاعت كردند [ديگر] بر آنها هيچ راهى [براى سرزنش] مجوييد، كه خدا والاى بزرگ است./و اگر زنى از شوهر خويش بيم ناسازگارى يا رويگردانى داشته باشد، بر آن دو گناهى نيست كه از راه صلح با يكديگر، به آشتى گرايند؛ كه سازش بهتر است. و[لى] بخل [و بى‌گذشت بودن]، در نفوس، حضور [و غلبه] دارد؛ و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه نماييد، قطعاً خدا به آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است.)
در قسمت دوم آیه ۳۴ همچنین آیه ۱۲۸ سوره نساء تحت عنوان آیات نشوز شناخته می شود. نشوز یک اصطلاح فقهی است که به سرپیچی زن از اطاعت مرد در اموری از قبیل موارد جنسی و خارج شدن از خانه بدون اذن همسر اشاره می کند. البته، در مواردی از روایات، نشوز مرد، به تصمیم او برای طلاق همسر نیز تفسیر شده است.
آیه نفی سبیل:
«...وَلَن يَجْعَلَ اللَّـهُ لِلْكَافِرِ‌ينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا ﴿١٤١﴾»
(...و خداوند هرگز بر [زيان] مؤمنان، براى كافران راه [تسلّطى] قرار نداده است.)
به بخش آخر آیه ۱۴۱ سوره نساء؛ نفی سبیل می گویند.
آیه تجارت:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَكُونَ تِجَارَ‌ةً عَن تَرَ‌اضٍ مِّنكُمْ ۚ وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِكُمْ رَ‌حِيمًا﴿٢٩﴾»
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اموال همديگر را به ناروا مخوريد -مگر آنكه داد و ستدى با تراضى يكديگر، از شما [انجام گرفته] باشد- و خودتان را مكشيد، زيرا خدا همواره با شما مهربان است.)
این آیه از سوره نسا به آیه تجارت معروف می باشد و درخصوص حرام بودن معاملات غیرشرعی صحبت می کند. درباره ممنوعیت خودکشی در اسلام نیز می توان در این آیه آثاری را مشاهده کرد.
آیات مربوط به سوره نساءفضیلت و خواص سوره نساء
پیامبر می فرمانید اگر کسی سوره نساء را قرائت کنند، با کسی که برای همه مومنان میراث برجای گذاشته است برابر خواهد بود. همچنین صدقه داده و اجری مانند آزاد کرده بنده به او می دهند، این بنده از شرک دور می شود و در مشیت خداوند نیز مانند افرادی می شود که خداوند از آنها گذشته است.
از امام علی روایت می شود که اگر فردی سوره نساء را در روزهای جمعه بخواند، از فشار قبر دور خواهد ماند.
در منابع حدیثی برای قرائت این سوره خواصی چون از بین رفتن ترس (اگر با آب باران بشویند و بنوشند) و همچنین پیدا كردن گمشده ذکر شده است. در کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی آمده است قرائت سوره نساء بعد از نماز صبح روز جمعه، مستحب است.
گردآوری: بخش معنوی سرپوش
- 15
- 2
