آداب ظاهری نماز و اهمیت آنها

آداب ظاهری نماز

آداب نماز

نماز، ستون دین اسلام و راز و نیاز با معبود است. در میان ابعاد مختلف نماز، توجه به آداب ظاهری نماز نیز اهمیت بسزایی دارد. همان گونه که خداوند به طهارت و نظافت در نماز سفارش کرده است، به رعایت ظواهر نماز نیز عنایت داشته است. نماز گزارنده با رعایت آداب ظاهری نماز، ضمن احترام به معبود، شرایط حضور قلبی را برای خود فراهم می آورد.

رعایت آداب ظاهری نماز به معنای ظاهربینی نیست بلکه نشانه ای از اهمیت دادن به این فریضه الهی و تجلی ایمان درونی است. پیامبر اکرم (ص) همواره بر رعایت آداب ظاهری نماز تاکید می کردند و مسلمانان را به زیبا و باوقار برگزار کردن نماز سفارش می نمودند.

درباره آداب ظاهری نماز

انواع آداب نماز

به طورکلی آداب نماز شامل دو مورد است:

- آداب ظاهری

- آداب باطنی

آداب ظاهری نماز:

آداب ظاهری شامل مواردی هستند که نمازگزار باید آنها را در ظاهر راعایت کند، به عنوان مثال بدن خود را در حالت آرامش و سکون قرار دهد، خیلی به اطراف نگاه نکند، نگاه خود را از محل سجده برندارد، حرکات غیر اعمال نماز را انجام ندهد، در حالت کسالت و خواب آلودگی قرار نداشته باشد و... همه این موارد باید به گونه ای رعایت شوند که نمازگزار خود را در پیشگاه خداوند احساس کند. 

خداوند در قرآن کریم به ابعاد مختلف این موضوع اشاره می کند و از مومنان می خواند که نماز را با ترتیل بخوانند، به گونه ای که کلمات به صورت شمرده شمرده ادا شده و رکوع و سجود نیز به صورت کامل انجام شوند. بعد از رکوع و بین دو سجده نیز بدن نمازگزار آرام باشد و سپس مستحبات نماز را انجام دهد. آداب ظاهری نماز شامل موارد زیر هستند:

- طهارت

- نیت

- تکبیرات افتتاحیه و رفع ید

- قرائت

- رکوع

- سجده

- تشهد

- سلام

آداب باطنی نماز:

آداب باطنی نماز شامل خضوع و خشوع نمازگزار می باشد. خضوع یعنی فرد ادب را در پیشگاه خداوند رعایت کند، خشوع نیز به معنی توجه قلبی نماز گزاد همراه با فروتنی است که در حین راز و نیاز به خداوند دارد. خشوع یعنی فرد در زمان ادای نماز حضور قلب داشته باشد و به امور دنیوی فکر نکند. 

آداب ظاهری و باطنی نماز

سایر آداب غیرواجب نماز

پوشش مناسب:

از دیگر آداب ظاهری نماز پوشیدن لباس تمیز و مناسب است. لباس نماز باید پاک و بدون نجاست باشد. همچنین پوشش نمازگزار باید ساتری (پوشاننده) عورتین (اندام خصوصی) باشد. رعایت پوشش مناسب در نماز، علاوه بر حفظ احترام به مکان مقدس نماز، موجب تمرکز ذهنی و حضور قلبی نمازگزار نیز می شود.

انتخاب لباس مناسب برای نماز به معنای تجمل گرایی و استفاده از لباس های گران قیمت نیست. بلکه منظور پوشیدن لباس تمیز، مرتب و در خور شان عبادت است.

حیاء و وقار:

رعایت ادب و احترام در نماز، از دیگر آداب ظاهری نماز به شمار می رود. نمازگزار باید با وقار و حیا در برابر پروردگار بایستد. از رفتارهای ناشایست و حرکات اضافی در حین نماز باید پرهیز کرد.

رعایت حیاء و وقار در نماز، تجلی بخشیدن به خشوع و خضوع در برابر خداوند است. نماز گزارنده با رعایت این آداب ظاهری، شرایط لازم برای برقراری ارتباطی عمیق و معنوی با معبود را فراهم می آورد.

سادگی و بی آلایشی:

نماز، عبادتی ساده و بی آلایش است. در رعایت آداب ظاهری نماز نیز باید سادگی و بی آلایشی را مد نظر قرار داد. نمازگزار نباید در لباس و یا ظاهر خود تکلف داشته باشد. تجمل گرایی و خودنمایی با فلسفه ی نماز سازگار نیست.

روبه قبله ایستادن:

یکی از مهم ترین آداب ظاهری نماز، رو به قبله ایستادن است. قبله مسلمانان، کعبه ی معظمه در شهر مکه است. نمازگزار باید در هنگام نماز، به سوی قبله بایستد. در مکان هایی که تشخیص قبله دشوار است، می توان از قطب نما یا روش های دیگر برای تعیین جهت قبله استفاده کرد.

رو به قبله ایستادن، نشانه ی وحدت و همدلی مسلمانان در سراسر جهان است. نمازگزاران با رو به قبله ایستادن، معبود واحد خود را به یاد می آورند و به سوی او نیایش می کنند.

سکوت و آرامش:

حفظ سکوت و آرامش در حین نماز، از دیگر آداب ظاهری نماز است. نمازگزار باید از صحبت کردن، خندیدن و انجام کارهای اضافی در حین نماز پرهیز کند. سکوت و آرامش در نماز، موجب تمرکز ذهنی و حضور قلبی نمازگزار می شود.

حفظ سکوت و آرامش در نماز، احترام به حریم قدسی این فریضه الهی نیز محسوب می شود.

توجه به قرائت و معانی آیات:

یکی از آداب ظاهری نماز، توجه به قرائت و معانی آیات قرآن کریم است. نمازگزار باید در حین قرائت آیات، به معانی آنها توجه کند و در آنها تدبر نماید. توجه به معانی آیات، موجب عمق بخشیدن به نماز و افزایش خشوع و خضوع نمازگزار می شود. علاوه بر این، توجه به معانی آیات، می تواند درسی برای زندگی و چراغ راهی برای مسلمانان در مسیر بندگی خداوند باشد.

رعایت خشوع و خضوع:

خشوع و خضوع در برابر خداوند، از مهم ترین آداب ظاهری نماز است. نمازگزار باید با قلبی خاشع و متذکر، در برابر عظمت پروردگار بایستد. خشوع و خضوع در نماز، تجلی ایمان و بندگی انسان در برابر خداوند است. رعایت خشوع و خضوع در نماز، موجب ایجاد ارتباطی عمیق و معنوی با معبود می شود و قلب نمازگزار را از نور ایمان و معرفت روشن می سازد.

امام صادق (علیه السلام) درباره رعایت خضوع و خشوع فرمودند:

«هنگامى كه رو به قبله نمودى، دنيا و آنچه در آن است را به فراموشى بسپار و مردم و امور مربوط به آن‏ها را از ياد ببر، قلبت را از آنچه به خود مشغول می سازد، خالى كن؛ عظمت خداوند را به ديده باطن بنگر و روزى را به يادآور كه هركس در برابر پروردگار خود می ايستد و آنچه را انجام داده است، ظاهر می كند و به سوى مولاى راستين خود باز می گردد، ايستادن در چنان روزى بر گام‏هاى ترس و اميد استوار است. پس هنگامى كه تكبير گفتى، آسمان‏ها و زمين و آنچه را ميان آن‏هاست در برابر عظمت پروردگار كوچك و حقير شمار! پس آن گاه خداى تعالى بر قلب بنده خود آگاه می شود، در حالی كه بنده با لفظ خدا را بزرگ می شمارد، اما در قلبش از حقيقت تكبير رويگردان است، خداوند می فرمايد: اى دروغگو! آيا مرا فريب می دهى؟ به عزّت و جلالم سوگند كه تو را از شيرينى يادم محروم می سازم و از مقام قرب و لذّت مناجاتم دور می كنم. بدان‏كه او به تعظيم و كرنش تو محتاج نيست و از عبادت و دعاى تو بی نياز است و دعاى تو وسيله اى است كه از فضل و رحمت او به تو رسيده تا به واسطه آن، از عقوبت او دور شوى و به رحمت و بخشش او نايل گردى.»

آداب ظاهری نماز؛ رعایت خضوع و خشوع

اذکار و دعاها:

خواندن اذکار و دعاها در حین نماز، از آداب ظاهری نماز است. اذکار و دعاهای مختلفی در نماز وارد شده است که خواندن آنها می تواند بر خشوع و خضوع نمازگزار بیفزاید و از خداوند متعال حاجات دنیوی و اخروی را طلب کرد.

اذکار و دعاهای نماز، یادآور نعمات الهی و راهی برای نزدیکی به خداوند است.

مکان نماز :

مکان نماز نیز در آداب ظاهری نماز اهمیت دارد. نماز باید در مکان پاک و به دور از نجاست و ناپاکی اقامه شود. همچنین مکان نماز باید آرام و به دور از هیاهو و سر و صدا باشد. انتخاب مکان مناسب برای نماز، موجب تمرکز ذهنی و حضور قلبی نمازگزار می شود.

وقت نماز:

اقامه نماز در وقت فضیلت، از آداب ظاهری نماز است. هر یک از نمازهای پنجگانه، وقت خاص خود را دارد. نمازگزار باید تلاش کند تا نمازهای خود را در وقت فضیلت به جا آورد.

حضور قلب:

مهم ترین آداب ظاهری نماز، حضور قلب در نماز است. حضور قلب به معنای تمرکز ذهنی و توجه کامل به معبود در حین نماز است. نمازگزار باید با ذهنی آرام و قلبی خاشع، در برابر خداوند بایستد و از افکار دنیوی و مشغله های ذهنی دوری کند. حضور قلب در نماز، موجب ایجاد ارتباطی عمیق و معنوی با معبود می شود و نماز را به عبادتی حقیقی و مثمر ثمر تبدیل می کند.

امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ درباره این موضوع می فرمایند:

هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزان اند آنها را واگذارید»

آداب ظاهری نماز؛ حضور قلب

سخن پایانی درباره آداب ظاهری نماز

نماز، ستون دین اسلام و راهی برای تقرب به خداوند متعال است. رعایت آداب ظاهری نماز، نقشی اساسی در ارتقای کیفیت این فریضه الهی و افزایش خشوع و خضوع نمازگزار در برابر پروردگار دارد. مسلمانان باید با توجه به این آداب، تلاش کنند تا نمازهای خود را به نحو احسن به جا آورند و از برکات و فیوضات بی شمار آن بهره مند شوند.

گردآوری: بخش دین و شریعت سرپوش