زیدیه در ایران

ایالات شمالی ایران از گذشته تاكنون به دلایل مختلف پیوندهای نزدیكی با هم داشته‌اند. وجود دریای خزر، ارتباطات تجاری و حوادث سیاسی و اجتماعی از جمله عوامل اصلی این پیوندها بوده‌اند. نهضت علویان زیدی در طبرستان عامل تاریخی مهمی بود كه غرب خطه شمال ایران، یعنی دیلمان را به جرجان (گرگان)‌ پیوند دهد.

بعد از فوت پیامبر، ‌ابوبكر دوسال‌وسه‌ماه خلافت كرد تا نوبت به عمر رسید. در زمان این خلیفه سپاه او به‌تدریج از سوی مرزهای غربی ایران اقدام به فتح شهرها كردند. دامنه این اقدامات در عهد عثمان به شمال ایران از جمله طبرستان، گرگان و استراباد هم كشیده شد. تاكنون پژوهشگران در چند كتاب، حوزه گسترش حکومت علویان زیدی را در نواحی طبرستان مورد بررسی قرار داده‌اند. استرآباد و گرگان در شرق و دیلمستان در غرب برای زیدیان طبرستان اهمیت زیادی داشتند. زیرا آنها از طریق دیلمان می‌توانستند به قزوین، زنجان، ری و چند مكان دیگر حمله برند و بر آن نقاط تسلط یابند.

استرآباد و گرگان دروازه و مدخل ورودی به خراسان بزرگ بودند و نیز در مسیر راه‌های تجاری و تجارت بزرگ با خراسان،‌ آسیای‌میانه و ماوراء‌النهر واقع می‌شدند. زیدیان حداقل دوبار از طریق استرآباد و گرگان توانستند بر نیشابور مركز خراسان آن عهد چیره شوند. آنها چندبار هم به ری، قزوین و سایر نواحی آن حدود حمله بردند.

«زیدیان علوی در طبرستان، دیلمستان، استرآباد و گرگان» كتاب جدیدی درباره زیدیان علوی و بنیان‌گذاری حکومتشان در طبرستان و گسترش دایره قدرتشان تا دیلمان، استرآباد و گرگان است. بخش‌های ابتدایی كتاب به معرفی پیشینه و تاریخ نواحی استرآباد می‌پردازد. در این كتاب برای پرداختن به مطالب محوری كتاب یعنی نهضت شیعیان زیدی به پیش‌زمینه‌های اجتماعی آن دوران توجه شده است.

اصولا معرفی چنین جنبش‌هایی مستلزم شناخت پدیده‌های شاخص اجتماعی، ‌سیاسی و اقتصادی آن دوران است كه نهضت‌ها و قیام‌ها بر بستر آن شكل گرفته است. در این حوزه معرفی اسپهبدان طبرستان و دیلمان، آشنایی با مذاهب و فرق اسلامی به ویژه تسنن و تشیع و چند مسئله دیگر از مهم‌ترین موارد محسوب می‌شده‌اند. نقش تعدادی از اسپهبدان موافق و مخالف زیدیان در جنگ‌ها و مقاومت‌ها بسیار حائز اهمیت بود طوری كه گاه برای امامان زیدی سرنوشت‌ساز واقع می‌شدند. معرفی خلفای بنی‌امیه، بنی‌عباس و حكومت‌های آل‌زیار و آل‌بویه و نقش آنها در ستیز با قیام‌های زیدیان از جمله علویان زیدی طبرستان نیز از مطالب مطروحه در كتاب است و نشان می‌دهد چگونه جنبش و حكومت زیدیان در شمال ایران و سایر نهضت‌های علویان زیدی، ریشه در قیام زید در سال ١٢٢ هجری‌قمری داشت.

 قیام‌های عمده و مهم ایرانی و غیرایرانی مخصوصا در دوران بنی‌امیه و بنی‌عباسی تا قرن حدود ٤ و ٥ هجری‌قمری از دیگر مطالب كتاب است. در كتاب تلاش شده از تاریخ تطبیقی و مقایسه‌ای مخصوصا در مورد شرح بعضی از وقایع بهره گرفته شود. در پایان كتاب نیز به زیدیان یمن كه امروز آنها را به نام حوثی‌ها می‌شناسند و امامان و كتب و آثارشان پرداخته شده است چراكه پس از تشكیل دولت علویان ادریسی در مغرب و علویان زیدی در طبرستان، سومین حكومت علویان زیدی در یمن تشكیل شده بود كه ریشه‌هایی در طبرستان، ‌دیلمان و گرگان داشت.