مراحل شکل‌گیری و اجرای عملیات طولانی کربلای ۵

عملیات بزرگ و حساس کربلای ۵ بلافاصله بعد از عملیات کربلای ۴ طراحی و به اجرا درآمد که یکی از سخت‌ترین و طولانی‌ترین عملیات‌ها در طول جنگ هشت ساله بشمار می‌رود. پیش از آن عملیات کربلای ۴ به‌دلیل لو رفتن طرح و محل آن در همان ساعات اولیه متوقف شد و دشمن بعثی با خیالی آسوده تا اجرای عملیات بعدی رزمندگان، به جشن و پایکوبی پرداخت و نیروهایش را به مرخصی فرستاد، غافل از اینکه در این سو ایده‌ای جسورانه برای اجرای عملیاتی به بزرگی عملیات قبلی و از همان محور در حال شکل‌گیری است.

چند روز بعد از توقف عملیات کربلای ۴ سه نفر از فرستادگان فرمانده سپاه پاسداران، در پایگاه هوایی امیدیه با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی جانشین فرمانده کل قوا ملاقات و اعلام کردند سپاه آمادگی دارد تا ظرف دو هفته دیگر عملیات بزرگی را در همان محور به اجرا درآورد. ایده جسورانه با تصمیم جسورانه فرمانده اصلی جنگ همراه شد و تکاپوی چشمگیری در میان فرماندهان آغاز شد. در آن مقطع غیر از فرمانده سپاه، تقریباً هیچ یک از فرماندهان دیگر سپاه با انجام چنین عملیاتی موافقت نداشتند. آنان عقیده خود را در نشست تعیین تکلیف ایده عملیات بزرگ که با حضور فرماندهان میدانی جنگ برگزار شد مطرح کردند.

نگرانی فرماندهان رده‌های مختلف عدم موفقیت دیگری در میدان جنگ و در فاصله‌ای کوتاه بود که می‌توانست تأثیر منفی بر روحیه رزمندگان داشته باشد. بویژه آنکه، اجرای عملیات در محوری پیش‌بینی شده بود که عمده قوای دشمن آنجا مستقر بوده و پیچیده‌ترین استحکامات چند لایه را آنجا ایجاد کرده بود. اما محور دیگری هم جز محور شلمچه برای عملیات آماده نبود وبخش عمده‌ای از یگان‌های عمل‌کننده در همان منطقه حضور داشتند و پای کار بودند.

سرانجام پس از مشورت‌های بسیاربا اجرای آن موافقت و زمان آن را دوهفته بعد و محور آن هم شلمچه تعیین شد.راوی حاضر در این جلسه سخنان متقابل فرماندهان وآیت‌الله هاشمی رفسنجانی را اینگونه روایت می‌کند: «آقای هاشمی رفسنجانی به‌عنوان فرمانده عالی جنگ کوشید تا نظر مثبت فرماندهان سپاه را درباره عملیات تعجیلی در شملچه به دست آورد. هاشمی پس از توضیحات محسن رضایی، خطاب به وی گفت: شما درمجموع نظرتان مثبت است دیگر؟ چون قبلاً هم به‌صورت خلاصه به من گفتید، اما با این توضیحاتی که دادید نظرتان در مجموع مثبت است.

محسن رضایی در پاسخ به آقای هاشمی می‌گوید: نظرمان مثبت می‌شود ان‌شاءالله، یعنی ناامید نیستیم از اینجا.هاشمی: ما حالا نمی‌توانیم به امید شما بنشینیم. شرایط جنگ الان به‌صورتی است که باید از اینجا با تصمیم برویم به تهران، باید تصمیم بگیریم. جمع کردن نظرات شما مشکل است و توقع نداشته باشید که فرماندهی همه شما را راضی کند، فرماندهی به یک جمع‌بندی که رسید تصمیم می‌گیرد. پس از آن دیگر «اخلاص» و «اذا عزمت فتوکل علی‌الله» است.

محسن رضایی: با این مسائل که می‌فرمایید، اگر منظورتان این باشد [که چند درصد موافقیم]، این را نمی‌شود الان جواب داد، ما باید ببینیم چند درصد پشتیبانی‌مان قابل حل است. بعد می‌توانیم، ان‌شاءالله ما می‌توانیم این قدر درصد روی موفقیتش حساب کنیم...آقای هاشمی: من می‌گویم باید عمل کنید، باید نتیجه بگیرید اینجا، عمل بکنید.رحیم صفوی: مشکلاتش را باید حل بکنیم یا نه؟ بدون اینکه مشکلاتش را حل بکنیم برویم عمل کنیم؟! آقای هاشمی: بروید حل کنید. مشکلات اینجا لاینحل نیست.

محسن رضایی: برادرها می‌گفتند که اگر اینجا تکلیف است، ما می‌رویم دنبال حلش.هاشمی رفسنجانی: بله تکلیف است.محسن رضایی: این را شما تعیین کنید. هاشمی رفسنجانی: من الان دارم تعیین می‌کنم.» ( دفتر یادداشت های مجید مختاری راوی سردار محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران)

ضرورت‌هایی که اجرای عملیات کربلای ۵ را توجیه می‌کرد

توقف عملیات کربلای ۴ که تنها عملیات اصلی وبزرگ سال ۱۳۶۵ طی طرح‌ریزی و مقدمات بسیار بود و از آن با عنوان «عملیات سرنوشت ساز» یاد می‌شد، موقعیت ایران را در محافل بین‌المللی تضعیف کرده و به روحیه رزمندگان که بعد از فتح فاو در اوج بود، آسیب جدی می‌رساند. از سوی دیگر اجرای عملیات بعدی با فاصله کم نیزمی توانست بر روحیه رزمندگان تأثیر مثبتی داشته و آثار منفی عدم فتح را تا حدود زیادی جبران کند.

بعلاوه در آن شرایط دشمن به‌طور دائم به تأسیسات صنعتی کشورمان حمله می‌کرد به‌طوری که در نتیجه این حملات نیروگاه‌های برق به همراه سایر مراکز اقتصادی مورد حمله قرار گرفته و کشور با بحران کمبود برق مواجه بود و روزانه چند ساعت آب و برق ساکنان شهرها قطع می‌شد. در چنین شرایطی مردم انتظار داشتند تا رزمندگان در جبهه‌ها از دشمن انتقام بگیرند و پاسخ شرارت‌هایش را با اجرای عملیات بدهند. از سوی دیگر توقف عملیات کربلای ۴ می‌توانست دشمن را از موضع تدافعی به موضع تهاجمی کشانده و کار جنگ را با پیچیدگی‌های تازه‌ای روبه‌رو سازد. از این‌رو اجرای عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز ضروری می‌نمود.

عملیات کربلای ۵ با طراحی سپاه پاسداران در نیمه شب ۱۹ دی ماه ۱۳۶۵ در محور شلمچه و با هدف دستیابی به فتوحاتی در شرق بصره آغاز شد. منطقه عملیات با وجود محدودیت وسعت از اهمیت استراتژیک بسیاری برخوردار بود و مقدمه فتح بصره محسوب می‌شد. با تصرف این قطعه از خاک دشمن بصره در معرض سقوط جدی قرار می‌گرفت.بخشی از منطقه عملیات را کانالی معروف به کانال ماهی در بر گرفته بود و بخشی از آن هم خشکی بود.

فتح هر کیلومتر از این منطقه، چندین برابر فتح سایر نقاط ارزش نظامی داشت و می‌توانست فتح فاو را تکمیل و ایده «تصرف یک نقطه مهم و حرکت به سمت پایان جنگ» جانشین فرماندهی کل قوا را تأمین کند. پس از آزادی خرمشهر، ایران چند بار برای فتح این منطقه عملیات انجام داده بود که هربار با سد نیروهای عراقی مواجه شده و نتوانسته بود به اهداف استراتژیک خود دست یابد. رژیم بعث عراق هم چون به موقعیت استراتژیک این منطقه واقف بود با موانع مستحکم و نیروهای بسیار از این منطقه مراقبت می‌کرد.

طرح عملیات کربلای ۵ با برخورداری از اصل غافلگیری دشمن، در صورت اجرای سریع، می‌توانست با پیروزی رزمندگان همراه باشد. در عملیات قبلی نقاط ضعف دشمن شناسایی و مشخص شده بود. براساس آن رزمندگان می‌توانستند ازطریق آبراهه حائل میان نیروهای خودی و دشمن، خود را به مواضع مستحکم ارتش عراق نزدیک و اهداف عملیات را تأمین کنند.

رزمندگان در قالب ۲۱۰ گردان و با استفاده از قایق‌های سبک و نفربرهای خشایار به مواضع دشمن یورش می‌برند و در همان ساعات اولیه به بخشی از اهداف از پیش تعیین شده دست می‌یابند. قبل از آن در عملیات فریب وانمود شده بود که رزمندگان به مرخصی رفته و مواضع خود را ترک کرده‌اند. با این مانور عراقی‌ها گمان کردند که ایران چون از عملیات اصلی در این سال بازمانده، زمان مناسبی لازم دارد تا برای عملیات بعدی اقدام کند.

محدوده جغرافیایی عملیات به‌دلیل موانع طبیعی و تعبیه شده از سوی دشمن، کار را برای رزمندگان دشوار کرده بود.این منطقه به‌دلیل وسعت محدود و موانع واستحکامات متعدد از جمله گسترده‌ترین میادین مین و سنگرهای پنج ضلعی، غیرقابل نفوذ می‌نمود. این ویژگی‌ها با توجه به شناخت منطقه از سوی ارتش عراق شرایط مطلوبی را برای اجرای پاتک‌های متمرکز و سنگین علیه نیروهای ما فراهم می‌آورد.

با شروع عملیات هشت تیپ عراقی مستقر در منطقه حریف رزمندگان اسلام نشده و نیروهای ایرانی به اغلب اهداف از پیش تعیین شده خود دست یافتند و تا ۱۸ کیلومتری بصره جلو رفتند. اما بعد از دو الی سه روز ارتش عراق ۸۶ تیپ شامل ۶۲ تیپ پیاده، ۱ تیپ زرهی، ۸ تیپ مکانیزه و ۵ تیپ نیروی مخصوص را وارد منطقه کرد و بخش‌هایی از یگان‌های کماندویی را نیز به میدان آورد و با آتش متمرکز، منطقه محدود عملیات را از هوا و زمین زیر آتش گرفت. به‌طوری که تنها ۷۰۰ عراده انواع توپ، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار گلوله و صدها قبضه خمپاره انداز، یک میلیون و۲۰۰ هزار گلوله، زمینی به وسعت ۵۰ کیلومتر مربع را شخم زدند، تا آنجا که مشهور شد در بمباران منطقه عملیاتی کربلای ۵ حتی جانوران کوچک جثه منطقه هم از تیر و ترکش عراقی‌ها مصون نماندند.

علاوه برآنها هواپیماهای دشمن نیز روزانه چند صد سورتی پرواز انجام داده و به بمباران مواضع و نفرات و ادوات خودی پرداخته و چندین نوبت از سلاح شیمیایی استفاده کردند. با فشار نیروهای عراق رزمندگان ایرانی پس از ۲۰ روز مقاومت ناچار از ترک مواضع خود و عقب‌نشینی به سنگرهای عقب‌تر شدند. در این عملیات به رغم فشار غیرعادی و آتش پرحجم عراق، رزمندگان مقاومت جانانه‌ای کردند و پاسگاه‌های بوبیان، شلمچه، کوت سواری، وخین را در اختیار گرفته و جزایر بوارین، فیاض، وام الطویل و شهرک دوعیجی و ۱۰ کیلومتر از جاده شلمچه – بصره و یازده مقر فرماندهی ارتش عراق را به تصرف خود درآوردند و دشمن را از بازپس‌گیری آنها ناکام گذاشتند.

در جریان این عملیات به رغم پیروزی‌های نسبی که مهم‌ترین آن صدور قطعنامه ۵۹۸ بود، چهره‌های شاخص دفاع مقدس همچون سردار شهید حسین خرازی فرمانده دلاور لشکر امام حسین(ع)، حجت‌الاسلام شیخ عبدالله میثمی، مسئول دفتر نمایندگی امام خمینی در قرارگاه خاتم الانبیا، اسماعیل دقایقی فرمانده لشکر بدر، یدالله کلهر قائم مقام لشکر ۱۰ سیدالشهدا(ع)، حاج قاسم میر حسینی قائم مقام لشکر ۴۱ ثارالله، محمد فرومندی قائم مقام لشکر ۵ نصر، هاشم اعتمادی فرمانده تیپ امام حسن(ع)، محمد علی شاهمرادی فرمانده تیپ ۴۴ قمر بنی هاشم(ع)، خلیل مطهرنیا مسئول عملیات لشکر ۳۳ المهدی(ع)، مرتضی جاویدی قوی‌ترین فرمانده گردان خط شکن المهدی(ع)، نوری جانشین لشکر ۲۷ محمد رسول الله(ص)، و... به فیض شهادت نائل آمدند و جمع دوستان خود را ترک کردند. بر این اساس گفته شده این عملیات پرهزینه‌ترین عملیات دوران جنگ بود، به‌طوری که در این عملیات ۱۲ هزار رزمنده دلاور شهید و مفقودالاثر شدند و۱۵هزار نفر هم جانباز شدند.

اما مقاومت رزمندگان اسلام زیر آتش شدید دشمن دنیا را متعجب کرده و حماسه‌ای بی‌بدیل خلق نمود تا آنجا که قدرت‌های بزرگ را به تأمل واداشت تا برای مصون ماندن رژیم بعث عراق چاره‌ای بیندیشند. آنان با مشاهده از جان گذشتگی رزمندگان اسلام و صلابت ایمان آنان در شرایط بی‌سابقه بمباران و آتشباری عراق نگران شدند که نکند ادامه جنگ ایران با تکیه به روحیه جهادی و ایمان عمیق فرزندان معنوی امام خمینی(ره) منجر به سرنگونی رژیم بعث عراق شده و آرایش منطقه به نفع مردم منطقه رقم بخورد، از این‌رو با تأمین منافع حداقلی کشورمان نسبت به صدور قطعنامه ۵۹۸ اقدام کردند و از این طریق در صدد برآمدند تا مانع پیروزی ایران شوند.

اسماعیل علوی