مهمترین ویژگی‌های مناجات شعبانیه چیست؟

برای رسیدن به فرد و جامعه متمدن و متعالی و تهذیب آنها، راهی به جز شکل گرفتن شئون فرد و جامعه حول محور ولی الله وجود ندارد. از این رو، اگر کسانی هستند که تصور می‌کنند عبادت فردی و عمل به تکالیف الهی مسؤلیت دنیوی و اخروی را از دوش آنان برمی‌دارد و آنان را به قرب الی الله نائل می‌سازد، سخت در اشتباهند و باید پاسخگوی بی توجهی خود به امر ولایت باشند. در خصوص اهمیت مناجات و به ویژه مناجات شعبانیه با زهرا عماری، دکترای علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر و مدرس دانشگاه گفتگویی داشتیم؛

عماری با بیان اینکه ادعیه و مناجات‌های ائمه (ع)، در تحول انسان و رساندن او به مقام توبه از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، زیرا بدون آنکه انسان را دچار غرور و یأس کند، در اوج لذت معنوی راه را به او نشان داده و موانع راه را نیز بیان می‌کنند، اظهار داشت: مناجات حرف زدن با خداوند را به انسان طی کلماتی بی نظیر آموزش می‌دهد و گویی انسانی آلوده در آبی پاک و روان شستشو داده می‌شود. هرچند قرائت روزانه این مناجات در ماه شعبان و بلکه در ماههای دیگر سال سفارش شده است، اما بنا به توصیه بزرگان، خواندن با توجه آن ولو به دفعات کمتر بسیار ارزشمندتر است؛ زیرا در بسیار خواندنی که روح و توجه وجود نداشته باشد، خطر عادت شدن و تکرار بی‌توجه وجود دارد که به نوبه خود سبب قساوت قلب خواهد شد. بهتر است هر روز فرازی از این زمزمه عاشقانه خوانده شود و نکات ظریف و دقیق آن در قلب و جان رسوخ پیدا کند.

وی افزود: نکته مهم دیگر در خواندن زیارات و مناجات‌های ائمه (ع)، حفظ نورانیت و رسوخ آنها در قلب است تا زیارت و مناجات بعدی به وسیله خلق نیکو و رعایت آداب زندگی اسلامی باشد. کج‌خلقی‌ها و بداخلاقی‌ها، زودرنجی‌ها و کینه‌ها، جدل و پر حرفی‌ها انسان را از حالت دائم‌الذکر بودن خارج می‌کند و اگر انسان قدرت بر حفظ آثار ادعیه و زیارات پیدا کند، همیشه در حالت ذکر و عبادت خواهد بود.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: مناجات شعبانیه، مناجاتی است که بر اساس نقل روایات، مورد توجه همه ائمه (ع) قرار داشته و در جوامع روایی و کتب ادعیه به امام علی (ع) نسبت داده شده است. این مناجات در اوج دادن انسان مؤمن بسیار قدرتمند است و اگر با حضور قلب و توجه خوانده شود، تداعی فقر مطلق در برابر غنای مطلق و آموزش عشق و محبت بین خداوند و بنده است.

عماری با بیان اینکه مناجات بسیار زیبای شعبانیه، مشتمل بر فرازهای ناب عرفانی و عمیق توحیدی است و به عبارتی مکمل بسیار مناسبی برای صلوات شعبانیه است که آموزه‌های بلند ولایی را دربردارد، خاطرنشان کرد: مناجات با جمله والا و دعای مستجاب صلوات بر محمد و آل محمد (ص) آغاز می‌شود و این امر خود نشانه آن است که کلید ورود به معارف والای الهی پیامبر و اهل بیت (ع) "صلوات" است و این صلوات وصل شدن به آن مخزن معارف است. صلوات عنصر ارتباطی میان «عبد» و «مولا» و رمز ورود به وادی قرب الهی است. وادی ولایت پل عبور سالک به توحید و قرب الی الله است؛ قرب الی الله نیز چیزی جز ایجاد مشابهت با آن ذات پاک نیست که از مسیر شبیه‌ساختن خود با ذوات مطهر ائمه (ع) حاصل خواهد شد.

وی افزود: از این رو، افتتاح مناجات شعبانیه با «ذکر عظیم صلوات» نشان از جایگاه بلند پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت در هستی دارد. اهل بیت (ع) واسطه خلقت عالم وجود و واسطه میان خالق و مخلوقند. بدون این واسطه برقراری ارتباط با خداوند محال است. بنابراین کسی که قصد ورود به وادی قرب الهی دارد باید از وادی قرب به پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت (ع) عبور کند؛ مقام قرب به این انوار پاک الهی است که انسان را مقرب درگاه الهی می‌کند.

عماری همچنین گفت: در یک نگاه کلان، غرض از خلقت انسان و بعثت انبیا این است که انسان به مقام توحید و عبودیت رسیده و صفات الهی را در خود متجلی ساخته و به جایگاه والای خلافت اللهی دست یابد. راه رسیدن به این مقام، تولی تام نسبت به ولایت الهی و تبری تام نسبت به ولایت اولیای طاغوت است که در اصل، حقیقت دینداری نیز چیزی جز این نیست. نتیجه این تولی و تبری تام نیز آن است که انسان تحت ولایت خداوند متعال قرار می‌گیرد که محور مناجات شعبانیه است.

این محقق در توضیح مطلب اظهار داشت: در اصل، سلوک انسان با خدای متعال است؛ ولی این مسیر فقط یک جاده دارد و آن هم تولی به ولایت اولیای الهی است که همان ولایت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) هستند. ریاضتها و تحمل سختی‌ها نیز برای کسی که در مسیر اطاعت بی چون و چرا از اهل بیت (ع) نیست میسر نمی‌شود.

اگر سختی‌های راه را هم تحمل کند ولی در دل خود ذره‌ای محبت اولیای طاغوت را داشته باشد، همین ذره حب و دوستی به منزله مشارکت در توسعه جریان باطل است و چه خسارت و معصیتی از این بالاتر؟

وی اظهار داشت: برای رسیدن به فرد و جامعه متمدن و متعالی و تهذیب آنها، راهی به جز شکل گرفتن شئون فرد و جامعه حول محور ولی الله وجود ندارد. از این رو، اگر کسانی هستند که تصور می‌کنند عبادت فردی و عمل به تکالیف الهی مسؤلیت دنیوی و اخروی را از دوش آنان برمی‌دارد و آنان را به قرب الی الله نائل می‌سازد، سخت در اشتباهند و باید پاسخگوی بی توجهی خود به امر ولایت باشند. تمامی اعمال عبادی انسان با روح ولایت جان گرفته و جانبخش و نجات‌بخش انسان می‌شوند.

عماری ادامه داد: پس از ورود به متن مناجات با گذر از درود بر محمد و آل محمد (ص)، می‌فرماید: خدایا هنگامی که تو را می‌خوانم به خواندن من گوش بسپار و وقتی از دور تو را با همه آلودگی ندا می‌دهم گوش بسپار و آنگاه که از نزدیک با تو نجوا می‌کنم و راز دل می گویم … به من اقبال کن. شروع این راز و نیاز عاشقانه روی آوردن به خود خداست نه درخواست حاجت و مانند اینها. بلکه انسان مؤمن از خداوند خود او را طلب می‌کند و این اوج تعالی ایمانی است. استعمال لفظ "نداء" نیز نشان از بلندی جایگاه و عظمت خداوند و جایگاه ضعیف انسان در برابر معبود دارد.