اولین روز ماه رمضان ۹۹ چند شنبه است ؟

حجت الاسلام علیرضا موحدنژاد عضو ارشد ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری، در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در باره پیش بینی کارشناسان از رویت هلال ماه مبارک رمضان ۱۳۹۹ بیان کرد:کارشناسان معتقدند پنج شنبه احتمال رویت ماه وجود ندارد. به احتمال زیاد ماه شعبان امسال، ۳۰ روزه است و انتظار می رود شنبه( ۶ اردیبهشت) اول ماه رمضان باشد.

وی درباره استقرار کارشناسان استهلال ماه در کل کشور گفت :۱۰۰ نفر برای استهلال ماه مبارک رمضان در سطح کشور مستقر شده اند.

چرا در تقویم شعبان ۳۰ روزه است؟

هر سال با نزدیک شدن به آغاز ماه مبارک رمضان، تب و تاب رویت هلال ماه بالا می گیرد. این که چه روزی یوم الشک است و بهتر است احتیاط کرد و روزه گرفت، یا این که چرا همیشه اعلام رویت هلال ماه با اگر و اما همراه است به بحث روز مردم در گفت وگوهای روزمره تبدیل می شود. طبق قاعده مرسوم برای اثبات آغاز ماه قمری، رصدگران هلال ماه، شامگاه فردا پنجشنبه چهارم اردیبهشت ۹۹ مطابق با ۲۹ شعبان ۱۴۴۱ برای رویت هلال ماه مبارک رمضان اقدام می کنند و اگر هلال ماه دیده شود، فردای آن روز یعنی جمعه پنجم اردیبهشت اولین روز ماه مبارک رمضان اعلام خواهد شد. اما اگر هلال ماه دیده نشود جمعه ۳۰ شعبان و شنبه یکم رمضان اعلام خواهد شد. از آنجا که استخراج تقویم قمری فرآیندی نیست که بتوان آن را ماه به ماه انجام داد و نتیجه را به مردم اعلام کرد ، از گذشته های دور منجمان سعی کرده اند با بهره گیری از محاسبات نجومی رویت پذیری هلال ماه را بررسی و به این ترتیب تقویم سالانه را متکی بر پیش بینی های علمی به جامعه ارائه کنند. نگاهی به تقویم رسمی کشور در سال ۱۳۹۹ نشان می دهد استنباط شورای تقویم دانشگاه تهران به عنوان مرجع قانونی استخراج کننده تقویم در کشور برای آغاز ماه مبارک رمضان، ۳۰ روزه در نظر گرفتن ماه شعبان بوده است. اما چرا و بر چه اساسی امسال ماه شعبان ۳۰ روزه پیش بینی و اعلام شده است؟

لحظه تولد «ماه نو»

می دانید کره ماه، قمر زمین است و تقریبا هر ۵/۲۹ روز زمین یک بار، یک دور به گرد زمین می چرخد. براساس این که ماه در مدار گردش به دور زمین چه زاویه ای نسبت به زمین و خورشید داشته باشد، در شب های مختلف هلال ماه را به شکل های گوناگون و در ساعات مختلفی از شب یا روز در آسمان خواهیم دید. در هر ماه از نظر نجومی لحظه ای وجود دارد که آن را «ماه نو» (New Moon) می نامند و آن لحظه ای است که به ترتیب مراکز سه کره خورشید، ماه و زمین در فضا روی یک صفحه واقع می شود. به این ترتیب از دید ما در کره زمین، کره ماه در آسمان درست در جلوی خورشید یا در فاصله ای بسیار نزدیک به آن دیده می شود. به این ترتیب روشنایی شدید خورشید از یک طرف و قرارگرفتن سمت تاریک ماه رو به زمین، شانسی برای تشکیل شدن هلال ماه و رویت آن برای ما باقی نمی گذارد. پس نتیجه می گیریم پس از «لحظه ماه نو» با وجود آن که ماه قمری جدید از نظر نجومی آغاز می شود و کره ماه گردش جدیدی را به دور کره زمین آغاز می کند، با این حال نزدیکی اش به خورشید باعث می شود به هیچ وجه، چیزی از ماه و هلالش دیده نشود. در نظر داشته باشید لحظه ماه نو برای ماه مبارک رمضان امسال (۱۴۴۱ هجری قمری) ساعت ۶ و ۵۵ دقیقه و ۴۸ ثانیه صبح پنجشنبه چهارم اردیبهشت رخ خواهد داد و در طول روز قرص ماه در فاصله ای چسبیده به قرص خورشید در آسمان است و تا لحظه غروب خورشید فاصله، زاویه ای مختصری پیدا می کند.

چرا شامگاه  فرداشب، هلال ماه دیده نمی شود؟

برای این که هلال ماه در شامگاه پنجشنبه چهارم اردیبهشت با چشم غیرمسلح یا حتی با دوربین دوچشمی و تلسکوپ رویت شود لازم است پس از لحظه ماه نو دست کم بیشتر از حدود ۱۲ ساعت بگذرد (۱۱ ساعت و ۴۰ دقیقه، رکورد جهانی سید محسن قاضی میرسعید) و در این مدت ماه از نظر زاویه ای حداقل بیشتر از هفت درجه (۳/۷ درجه، رکورد جهانی محسن شریفی) در آسمان از خورشید دور شود تا بتوانیم شانسی برای دیدن هلال ماه با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی داشته باشیم. برای این که بتوانیم هلال ماه را با چشم غیرمسلح ببینیم این زمان ها و عددها بیشتر هم می شود و مطابق رکوردهای رویت هلال ثبت شده در جهان دست کم باید بیش از حدود ۱۶ ساعت از لحظه ماه نو گذشته باشد و ماه نیز تقریبا بیشتر از ۱۴ درجه از خورشید دور شده باشد تا هلال بسیار باریک اول ماه را بتوان در روشنایی آسمان پس از غروب خورشید تشخیص داد. اما دشواری ماجرا اینجاست که با غروب خورشید به علت نزدیک بودن موقعیت ماه در آسمان به خورشید، بدیهی است دقایق کوتاهی برای رویت هلال ماه فرصت داریم، زیرا ماه با گذشت ثانیه ها آرام آرام به لحظه غروب خود نزدیک می شود.

بیایید برای نمونه، رویت پذیری هلال ماه مبارک رمضان را برای شامگاه فردا پنجشنبه ۲۹ شعبان ۱۴۴۱ در تهران بررسی کنیم. زمان غروب آفتاب تهران برای فردا حدود ساعت ۱۹ و ۴۴ دقیقه است. در این لحظه حدود ۵/۱۱ ساعت از لحظه ماه نو گذشته است و قرص ماه حدود ۵/۶ درجه از خورشید فاصله دارد.

با مقایسه این اعداد با مقادیر رکوردهای حداقلی برای رویت شدن هلال ماه با تلسکوپ در می یابیم شانسی برای دیدن این هلال باریک در تهران نخواهیم داشت. بررسی این وضعیت برای سایر شهرهای کشور نیز در مورد رویت پذیری هلال ماه برای پنجشنبه چهارم اردیبهشت ۹۹ وضع مشابهی دارد. تنها در بخش جنوب غربی کشور احتمال بسیار ضعیفی برای رویت هلال با تلسکوپ های بسیار قوی از سوی رصدگران بسیار باتجربه وجود دارد که این موضوع نیز قابل تعمیم به کل کشور نخواهد بود و در تصمیم گیری برای اعلام اول ماه و ارائه گزارش به رهبر انقلاب به طور یقین مدنظر کارشناسان ستاد استهلال قرار خواهد گرفت.

در تصویر بالا، نمای شبیه سازی شده با نرم افزار Starry Night Pro  را از موقعیت ماه و خورشید در لحظه غروب خورشید در آسمان شامگاه فردا پنجشنبه ۲۹ شعبان را ملاحظه می کنید. می بینید چقدر هلال ماه در این روز نزدیک به خورشید است. فردا پنجشنبه و در لحظه غروب خورشید، هلال ماه فقط ۳ درجه از افق تهران ارتفاع دارد و حدود ۱۸ دقیقه پس از غروب خورشید، هلال بسیار باریک و دیده نشدنی ماه نیز غروب می کند. در نقشه راست نیز وضع رویت پذیری هلال ماه در کشورها و قاره های مختلف جهان را می بینید که با نرم افزار Accurate Time  محاسبه شده است. همان طور که مشاهده می کنید پهنه سرزمینی ایرانی در ناحیه سفید است. در تمام مناطقی که در ناحیه سفیدرنگ نقشه قرار گرفته اند هلال ماه در شامگاه پنجشنبه چهارم اردیبهشت قابل رویت نخواهد بود.

هلال ماه در شامگاه جمعه ۵ اردیبهشت چطور دیده می شود؟

براساس اصول استخراج تقویم هجری قمری، چنانچه هلال ماه در شامگاه روز بیست و نهم ماه قمری دیده نشود، فردای آن روز،  روز سی ام ماه اعلام خواهد شد. حال اگر به هر دلیلی هلال ماه در شامگاه سی ام هم دیده نشود، از آنجا که ۳۱ روزه بودن ماه در تقویم قمری بی معنی است، تحت هر حالتی روز بعد، روز اول ماه قمری بعدی خواهد بود.

با توجه به مشخصه های نجومی ماه در شامگاه پنجشنبه ۲۹ شعبان، هلال ماه در شامگاه جمعه ۳۰ شعبان برای تمام کشور و بخش های وسیعی از مناطق جهان به آسانی با چشم غیرمسلح رویت پذیر است.

در اینجا برای نمونه وضع رویت پذیری هلال ماه مبارک رمضان را برای جمعه پنجم اردیبهشت در تهران بررسی می کنیم. زمان غروب آفتاب تهران برای جمعه ۳۰ شعبان ۱۴۴۱ حدود ساعت ۱۹ و ۴۵ دقیقه است. در این لحظه بیش از ۳۳ ساعت از لحظه ماه نو گذشته و قرص ماه حدود ۵/۱۶ درجه از خورشید فاصله گرفته است. با مقایسه این اعداد با مقادیر رکوردهای حداقلی برای رویت شدن هلال ماه با تلسکوپ و همین طور چشم غیرمسلح در می یابیم این هلال ماه به آسانی هنگام غروب خورشید و در حالت مطلوب به هنگام اذان مغرب به افق تهران با چشم غیرمسلح برای همه شهروندان تهرانی قابل رویت خواهد بود. بررسی این وضعیت برای سایر شهرهای کشور نیز در مورد رویت پذیری هلال ماه شب سی ام شعبان برای جمعه چهارم اردیبهشت ۹۹ وضع مشابهی دارد.

در تصویر بالا چپ، نمای شبیه سازی شده با نرم افزار  Starry Night Pro  را از موقعیت ماه و خورشید در لحظه غروب خورشید در آسمان شامگاه جمعه ۳۰ شعبان ملاحظه می کنید. می بینید هلال ماه در مسیر گردش به دور کره زمین، نسبت به روز قبل از خورشید در لحظه غروب فاصله قابل ملاحظه ای یافته است. از نظر نجومی، هلال ماه در لحظه غروب خورشید بیش از ۱۳ درجه از افق تهران ارتفاع دارد و حدود ۷۴ دقیقه پس از غروب خورشید، هلال ماه نیز غروب می کند. در این حالت هلال نازک شب اول ماه مبارک رمضان حدود ۲ درصد قرصش روشن است و منظره بسیار زیبایی را بر فراز افق مغرب خواهد ساخت؛ نمایی فراموش نشدنی برای دوستداران ماه میهمانی خدا که می خواهند نیت یک ماه روزه داری کنند.

در نقشه زیر وضع رویت پذیری هلال ماه در کشورها و قاره های مختلف جهان را می بینید که با نرم افزار Accurate Time  محاسبه شده است. همان طور که مشاهده می کنید پهنه سرزمینی ایران در ناحیه سبزرنگ قرار گرفته است. در تمام مناطقی که در ناحیه سبز نقشه قرار گرفته اند هلال ماه در شامگاه جمعه پنجم اردیبهشت به آسانی دیده می شود و آغاز اولین شب ماه مبارک رمضان را نوید می دهد.

وقتی محاسبه هست چرا رویت هلال؟!

این سوال رایجی است که خیلی ها می پرسند و البته حق هم دارند؛ پرسشی منطقی است. پاسخش این است که اقدام برای رویت هلال «یک اقدام مذهبی» و برآمده از سنت رسول خدا و با توجه به تاکیدهای ائمه علیهم السلام انجام می شود. به این معنی که طبق آنچه فقها از احادیث ائمه علیهم السلام استنباط می کنند، اقدام برای رویت هلال (استهلال) با وجود نتایج محاسبات نجومی اعلام شده از سوی منجمان کماکان واجب است. در این میان حکم فقها در بحث «راه های اثبات اول ماه» بر حسب این که فرد مسلمان نسبت به منجمان «اطمینان» داشته باشد یا براساس آن نسبت به رویت پذیر بودن یا نبودن هلال در شامگاه بیست و نهم ماه قمری «یقین» پیدا کند بحثی جالب با احکام متنوع است .  در صورتی که مایلید در این باره بیشتر بدانید لازم است به رساله های توضیح المسائل مراجع تقلید شیعیان مراجعه کنید.

واقعا امسال رمضان ۲۹ روزه است؟

براساس تقویم رسمی کشور رمضان امسال ۲۹ روزه خواهد بود. اما بررسی های نجومی نشان می دهد رصدگران هلال برای رویت هلال عید فطر در شامگاه ۲۹ رمضان با تلسکوپ، کار بسیار سختی پیش رو خواهند داشت. در این باره در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و چالش هایی که برای رویت این هلال منجمان و رصدگران را گرفتار خواهد کرد بیشتر خواهم نوشت.