هنر مفهومی چیست؟/ عوامل به وجود آمدن هنر مفهومی

در هنر مفهومی، فضای هنرمند بر مخاطب احاطه می گردد

هنر مفهومی

هنر مفهومی شکلی از بیان هنری است که می کوشد تا با نیروی ذهن به اثر، جنبه هنری داده و آنرا تا حدی از قیدوبند فیزیک و ظاهر کار آزاد نماید. در این راه، هنرمند برای عینیت بخشیدن به تفکر و آرمانش از هر آنچه که دوست دارد و یا مناسب با هدف و بیان فکرش است استفاده می کند، این ابزار امکان دارد با هم ناهمخوان باشد مثل شیشه، خاک، چوب، پارچه، میز شکسته، کتاب، بدن انسان، چراغی کهنه و.... هنرمند ابزار مادی را بی ارزش، نابود شدنی، دور از زیبایی شناسی دانسته و تنها برای انتقال مستقیم یک مفهوم یا تصور از آن ها منفعت می جوید.

این مفهوم یا تصور معمولا آگاهی به مکان و یا رویداد یا تصور و برداشتی فنی از علم یا فلسفه است، گاهی هنرمند در پی بیان اعتراضش به واقعه ای با بیانی مختلف است یا بعبارتی هنر مفهومی تمایل دارد تا عکس العملهای شدید و احتمالا حتی شدیدترین واکنشها را در مخاطبانش برانگیزد. پس از اینهمه، درحالیکه برخی از مردم هنر مفهومی را تنها نوع هنری میدانند که مناسب با دنیای امروز است. برخی دیگر هنر مفهومی را زننده، ناخوشایند، فاقد هنرمندی میدانند. 

نقاط مشترک در هنر مفهومی و گرافیک محیطی به حدیست که گاهی نمی توان آنها را از هم تمایز داد

تاریخچه هنر مفهومی

برای هنر مفهومی نمی توان تاریخچه مشخصی یافت. بشریت از دیرباز، از هنر تصویر سازی برای انتقال مفاهیم مورد نظرش استفاده میکرده است ولی در خصوص این نوع از هنر مفهمومی که در این نگارش مورد توجه است میتوان گفت که از سال ۱۹۳۰ و هم زمان با ابتدای کار شرکت دیزنی، Concept ها ایجاد شدند. طراحان معمولاً برای طراحی طرح های مفهومی از نرم افزارهایی مانند Corel Painter و Adobe Photoshop  و… استفاده می کنند. البته معمولاً اتود اولیه طرح دستی طراحی می شود. برای این کار هم وجود تبلت های طراحی (Graphic Tablet) کار را راحت کرده است.

شیوه های هنر مفهومی

- چیدمان (Installation):

هنر چیدمان که یکی از شیوه های هنر مفهومی است از ابتدای قرن بیستم شروع و از نتایج آوانگارد در مدرنیسم بود. برای فرار از سنت نقاشی سه پایه ای و گریز از نقاشی روی سطح، آثاری حجیم و بزرگ مناسب با فضا و عملکرد محیط به صورت بداهه با توجه به وضعیت و فضا اجرا می شد. هنرمند این گرایش با اندیشه اولیه خود در محیط اجرایی مورد نظر (به عنوان مثال نمایشگاه) حاضر گشته و بدون اجرای قبلی با توجه به فضا و شرایط حاضر روشی را برای بیان اتخاذ می کند.

اکثر آثار هنر مفهومی بر اساس درگیری ذهنی و انتقادی هنرمندان کانسپچوال خلق گشته اند

- مینی مالیسم (Minimalism):

یکی از روشهای هنر مفهومی، مینی مالیسم است. مینی مالیسم، خلاصه گرایی در فرم با تاکید بر محتواست.

- هنر اجرایی (Performance Art):

هنر مستند نمایشی، گاه شخصی، ولی اجرایی که در بردارنده یک اندیشه اولیه پیش بینی شده است و در مکان مورد نظر با توجه به خاصیت مکانی و زمانی اجرا می گردد. مراسماتی چون افتتاحیه ها، اختتامیه ها و اجرای جشنها و ... نکته حائز اهمیت در این گرایش اینست که مثل اینستالیشن، محیط، زمان و شرایط در روش اجرای این سبک از هنر مفهومی دخیل است.

هنر مفهومی را به هیچ‌وجه نمی‌توان نوعی هنر به حساب آورد

- هنر روایتی (Narrative Art):

هنر روایتگری یکی دیگر از روشهای هنر مفهومی است که به معنای روایتگری در محیط با نشان دادن تأثير یک اتفاق است.

- هنر زمینی (Land Art):

بیان یک مفهوم توسط خلق اثر در فضای باز و طبیعت را هنر زمییی میگویند. تعدادی از هنرمندان آمریکا و اروپا از سال ۱۹۶۸ در فضاهای بزرگ در طبیعت (دریا، مزارع، بیابان و ...) بکار روی آوردند و اثرهای بزرگی در پهنای طبیعت خلق کرده که به مرور زمان، آن اثار را دستخوش نابودی و تجزیه طبیعی میکرد. اجرای آثار میرا نشانگر شور دوجانبه بین انسان و طبیعت بود و نقش هر دو را در عالم هنر به نمایش می گذاشت. اثر هنری که تا پیش از آن با کادر در نقاشی و یا پایه در مجسمه از فضا جدا می شد، در فضای بزرگی مطرح می گردد که جزئی از اثر هنری است نه عنصری جدای از آن.

- هنر و زبان (Art And Language):

هنر و زبان را میتوان یکی از سبک های هنر مفهومی به شمار آورد که به معنای ارائهٔ یک مفهوم با کلمات است.

هنر مفهومی دستاوردی از آوانگاردگرایی در هنر مدرن است

- هنر بدن (Body Art):

با درک قابلیتهای اندام انسان و حالات آن به وسیله هنرمندان این سبک هنر مفهومی، اندام را بیش از هر ابزار دیگری به ایجاد رابطه با مخاطب مناسب دانسته و حرکات اندام و توانایی های بازیگری و گاه ایجاد احساساتی مانند خشونت و رفتارهای نفرت آمیز با جسم انسان را برای بیانیه های انتقاد آمیز خویش از شرایط حاکم در اجتماع و یا درونیات خود بکار گرفته است.

- هنر ویدئو (Video Art):

ارائهٔ یک مفهوم با تصاویر متحرک و صدا از دیگر سبک های هنر مفهومی است.

- هنر اتفاقی (Happening Art):

هنرمندان این گرایش از هنر مفهومی سعی در گرفتن بیان جدیدی از یک اتفاق در مکان و زمانی مشخص یا غیر مشخص دارند. 

- هنر فرایندی (Process Art):

ارائهٔ یک مفهوم با استفاده از مواد ناپایدار و ثبت آن با استفاده از فن عکاسی یکی از سایر گرایشهای هنر مفهومی به شمار میرود.

هنر مفهومی بعنوان صورت هنری که محتوا و مفهوم را در اولویت پردازشی خود قرار داده است

عوامل به وجود آمدن هنر مفهومی

تمامی عوامل زیر را می توان در تغییر موضع هنرمند در برابر جهان تجارت هنر و مصرف هنر خلاصه کرد. از جمله عوامل بوجود آمدن هنر مفهومی به شر زیر است:

جنگ بزرگ جهانی که یکی از عوامل بوجود آمدن هنر مفهومی است، نهایتا توانایی بیکران انسان را در اختراع و ساخت ابزار انهدام و ویرانگری به نحوی ابتکار ناپذیر به اثبات می رساند.

صلحی شکننده و پرتنش که جنگ های منطقه ای و درگیری انقلابی باعث اختلالش می گردند از دیگر عوامل بوجود آمدن هنر مفهومی است.

آگاهی تقریباً ناگهانی از ماهیت اجاره ای بودن موقت جهانی که انسان، خود را مالک آن می پنداشت و عاقبت، فهمی عمیق از نیازهای متقابل انسانها و ناتوانی شان در برآوردن آن هاست.

نقطه مشترک گرافیک محیطی و هنر مفهومی، حضور مستمر مخاطب در اثر است

از طرح های هنر مفهومی کجا استفاده می شود؟

از طرح های هنر مفهومی به عنوان مثال در ساخت یک بازی رایانه ای، طراحان مدل های سه بعدی (Model Designers)، طراحان مراحل بازی (Level Designers)، طراحان صدا و موسیقی (Music& Sound Designers) و… در طراحی تم بازی، رنگ بندی های بازی و حتی داستان بازی از Concept Art استفاده می شود.

مفهوم گرایی و ارتباط با هنر معاصر

حتی مفهوم گرایی در آثار انسان های اولیه نیز قابل بررسی است. همان طور که سرنوشت گرافیک را نقاشان قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی رقم زدند، احتمالا بتوان گفت که گرافیک محیطی نتیجه گرایشات چند رسانه ای و مفهومی فعالیت هنرمندان همین دوره هاست. نخستین تابلوهای مغازه ها، سردر فروشگاه ها و تابلوهای راهنمایی که برای اطلاع رسانی محض، بدون خلاقیت و اندیشه هنری ساخته شده اند و تاریخی نامعلوم ولی بسیار دورتر از تاریخ شروع گرایشات هنر مفهومی دارند نشان می دهد که گرافیک محیطی قدمتی بسیار دارد.

در نتیجه اینگونه استنباط می شود که گرافیک محیطی زاده هنر مفهومی نیست ولی هنر مفهومی اثرات متعددی در عصر جدید بر آن داشته است. نقطه مشترک گرافیک محیطی و هنر مفهومی، حضور مستمر مخاطب در اثر است. همان طور که در هنر مفهومی مخاطب به درک میرسد، قصد گرافیک محیطی در فضای حاضر ایجاد سهولت در درک او است.

هنر مفهومی تمایل دارد تا عکس العملهای شدید را در مخاطبانش برانگیزد

گردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش