«فروغ» دیگر خط‌قرمز نیست!

هیچ وقت فکرش را نمی‌کردم کار به جایی برسد که «علی‌محمد مودب» بخواهد اسم «فروغ» را به زبان بیاورد؛ چه برسد به آن‌که راست‌راست در صداوسیما حاضر شود و او را ستایش کند! ماجرا به پنجشنبه برمی‌گردد، ساعت ١٩:٣٠، شبکه سه، برنامه «رادیکال٣». همزمان با سالگرد درگذشت فروغ فرخزاد، دکتر برج ساز، استاد دانشگاه با عده‌ای دانشجو درباره آثار ادبی و نقش فروغ فرخزاد در شعر معاصر گفت‌وگو کردند. همچنین دوربین «رادیکال ۳» سراغ مرتضی امیری اسفندقه (شاعر) و علی‌محمد مؤدب (شاعر) رفت و درباره شخصیت و آثار فروغ فرخزاد صحبت کرد.

این درحالی بود که فروغ پیش از این همواره جزو خط‌قرمزهای رسمی به حساب می‌آمد. او نه در صداوسیما جایی داشت و نه در کتاب‌های درسی. درواقع نام بردن از فروغ فرخزاد -با آن‌که یکی از شاخص‌ترین چهره‌های شعر نو‌ به حساب می‌آید- جُرم محسوب می‌شد. کار تا جایی پیش رفت که نام این شاعر در کتاب «شعر شاعران ایران و جهان» هم  حذف شد. موسی بیدج، دبیر همایش شاعران ایران و جهان درباره دلیل حذف نام فروغ گفته بود: «ایران دارای شاعران برجسته‌ای است و ما بنا به نظر خود و شورای سیاست‌گذاری از میان شاعران بعد از دوران نیما ۲۶ شاعر را انتخاب کردیم که به‌عنوان شاعران برتر این دوره در کتاب اول این نمایش معرفی کنیم که فروغ جزو این ۲۶ نفر نبود. ما یک دیپلماسی فرهنگی داریم و یک دیپلماسی دولتی، به همین دلیل نام فروغ فرخزاد گرچه در میان مخاطبان شعر شناخته شده، اما به دلایل مختلفی در این کتاب نیامده است.» این را بگذارید کنار این جمله از آقای بیدج که مترجم ادبیات عرب است: «فروغ فرخزاد پرمخاطب‌ترین شاعر ایرانی در جهان عرب است!»

اما در «رادیکال ٣» چه گذشت؟ یکی از سوال‌های برجسته‌ای که تقریبا کل برنامه حول آن چرخید، این بود که «چرا جریان روشنفکری فروغ را به نفع خود مصادره کرده و جریان انقلاب اسلامی به او توجهی نکرده است؟» اهالی این برنامه سعی کردند فروغِ جدیدی را معرفی کنند؛ فروغی که در ذهن هیچ‌کس به این شکل به تصویر کشیده نشده. مرتضی امیری اسفندقه گفت:   «فروغ را پشت دیوار عصیان و چهارپاره‌هایش محبوس کرده‌اند. او خودش می‌گوید که دیگر «من» منِ سابق نیست. باید به منتقدان نقد وارد کرد که چرا در آثار ابتداییِ فروغ مانده‌اند؟ فروغ خط‌قرمز نیست». اسفندقه با ذکر مثال‌هایی ادامه داد: «فروغ می‌گوید روی جاده ابدیت به سمت لحظه توحید می‌رود. خودش این را می‌گوید. او از اول صداقت داشته و گفته که من بدم و در ابتدای درک هستی آلوده زمین قرار دارم. اما در ادامه مطرح کرده ‌نام آن کبوتر غمگین که از قلب‌ها گریخته، ایمان است.» اسفندقه گفت که بین شعر فروغ و شعر انقلاب قرابت هست و این شاعر عاقبت به خیر شده.

علی محمد مودب هم گفت: «به خاطر برخی از گستاخی‌های شعر فروغ، یک‌سری از جریان‌ها به او توجه می‌کنند. اصلا وقتی خانم‌ها در شعرهایشان گستاخی دارند، مورد توجه قرار می‌گیرند.» او ادامه داد: «شعر فروغ نگاهی دارد که بوی عاقبت به خیری و داشته‌های فرهنگی از آن به مشام می‌رسد. در شعرش از قرآن استفاده می‌کند و محتوای عدالت‌‌خواهانه‌ای دارد که تظاهرات مردم در انقلاب اسلامی را هم نشان می‌دهد. این شاعر می‌گوید کسی می‌آید کسی که مثل هیچ‌کس نیست؛ و می‌تواند کاری کند که لامپ الله که سبز بود، دوباره روی آسمان مسجد مفتاحیان روشن شود.»

دکتر برج‌ساز هم در «رادیکال٣» گفت که فروغ به یک ژست در فضای مجازی تبدیل شده و ما خیلی اشتباه کرده‌ایم. او معتقد بود که منتقدان هرطور که دلشان خواسته فروغ را تفسیر کرده‌اند؛ درصورتی که باید این شاعر را شناخت و بعد درباره‌اش نظر داد.با این وضع، باید منتظر رویت شاعران ممنوعه (!) دیگری در قاب صداوسیما باشیم. روزگار را چه دیدید، شاید ١٠سال بعد همین علی محمد مودب به این نتیجه رسید که شاملو خیلی هم دلش با انقلاب اسلامی بوده و جایش در کتاب‌های درسی خالی است.

ریما محمدزاده