به گزارش اصفهان زیبا؛ کاخ عالی‌قاپو در زمان صفویان بر شالوده بنایی که از زمان تیموریان بر جای مانده بود، ساخته شد. عمارت زمان تیموریان، هنگام انتقال پایتخت ایران از قزوین به اصفهان و پیش از تبدیل به کاخ عالی‌قاپو، به‌عنوان محل انجام کارهای دولتی برگزیده شد؛ اما به‌تدریج متحول و سرانجام به امر شاه‌عباس اول، بین ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی، به کاخ زیبا و جالب عالی‌قاپو مبدل و به‌عنوان مقر و دولت‌خانه حکومتی سلاطین صفوی معین شد.
یک مقاله دانشگاهی در خصوص سیر مرمت در عالی‌قاپو چنین می‌نویسد: «اولین دوره مرمت عمارت عالی‌قاپو در سال ۴۰ خورشیدی توسط گروهی از مرمت‌کاران و کارشناسانی از ایتالیا انجام شد. ۱۲ ستون از ۱۸ ستون عمارت عالی‌قاپو در سال ۴۰ توسط کارشناسان ایتالیایی مرمت شد و مرمت‌کاران ایرانی طرح مرمت شش ستون دیگر را در دست داشتند. مرمت‌ها در دهه‌های گذشته همچنان ادامه داشته و در دهه ۵۰، ۷۰، ۸۰ و… شاهد مرمت نقاشی‌ها (تزیینات)، برچیدن کاشی‌های طبله‌شده، درها، کف‌فرش، راه‌پله‌ها و ایوان و سقفش بودیم.»
پله‌های مارپیچ، اتاقی برای موسیقی، ارتفاع ۴۸متری و مینیاتورهای بی‌نظیر ویژگی‌های کاخی است در ضلع غربی میدان نقش‌جهان؛ عالی‌قاپو اثری باشکوه از عصر صفوی است که به گفته پیشینیان شاه‌عباس از ایوانش به تماشای چوگان می‌نشسته است، کاخی که از هر طرف نمایی متفاوت دارد و از جلوی بنا دوطبقه، از طرفین سه‌طبقه و از پشت ساختمان پنج‌طبقه دیده می‌شود؛ ولی شش‌طبقه است، طبقاتی که اگر زود فکری به حالش نشود، ممکن است تا چند سال آینده فروبریزد و حتی مرمت ۱۲ساله ایوان کاخ را زیر سؤال ببرد.
دیوارهای پایینی این کاخ رطوبت را به خود جذب کرده و دچار نم و رطوبت شده است؛ به‌گونه‌ای که محسن افشار، مرمتگر، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «عوامل جوی و بارندگی دست‌به‌دست هم داد و در دیواره عالی‌قاپو، نم ایجاد شد. فضای سبز داخل میدان و پشت میدان نیز باعث ایجاد این نم می‌شود. چرا نم ایجاد می‌شود؟ چون کنترل نمی‌شود. دستگاه‌های رطوبت‌کشی وجود دارد که این کار را انجام می‌دهد؛ ولی چون تحریم هستیم، می‌توان از راه‌های ارزان‌تری نیز استفاده کرد. با روش سنتی و ایجاد کانال‌های ناکش می‌توان رطوبت را از بین برد.»
او با بیان اینکه رطوبت فقط مربوط به دیواره‌های عالی‌قاپو نیست و در بازار ضلع غربی و منتهی به مسجدجامع عباسی نیز این رطوبت دیده می‌شود، خاطرنشان می‌کند: «آجرهای پایین حجره‌ها بر اثر رطوبت، خرد شده‌اند، بند آجرها دررفته و رطوبت تصاعدی جلو می‌رود. کانال ناکش به عمق ۶۰ متر و عرض ۵۰ متر این مشکل را حل می‌کند. داخل کانال را آجرچینی می‌کنند و قسمت بیرونی‌اش را دیوار می‌کشند. دو تا لوله پولیکا ۱۱۰ هم می‌گذارند دو سر کانال. این کار باعث می‌شود داخل کانال هوا بیفتد و دم‌وبازدم ایجاد کند که درنتیجه رطوبت را خشک خواهد کرد.»
افشار در خصوص اثرات رطوبت بر عالی‌قاپو و مغازه‌های میدان نقش‌جهان می‌گوید: «به‌مرورزمان و به‌خصوص در بناهای خشتی و آجری ساختمان بر اثر رطوبت، دچار فرسودگی و نشست می‌شود، دیوار کاه‌گلی نازک می‌شود و درنهایت فرومی‌ریزد؛ برای مثال، یکی از سناریوهای تخریب خانه‌های تاریخی که می‌خواهند از ثبت خارج کنند، این است که پای دیوارها آب بیندازند تا پی آن سست بشود، طاقش فروبریزد و ارزش میراثی خود را از دست بدهد؛ مشابه آن در عالی‌قاپو اتفاق می‌افتد؛ ولی به‌طور طبیعی و کنترل‌نشده.»
علت رطوبت در دیواره عالی‌قاپو
اگر سری به عالی‌قاپو بزنید، دیواره‌های فروریخته و طبله کرده حاصل از رطوبت را خواهید دید؛ به‌گونه‌ای که محمود منشئی، مرمتگر، به رطوبت دیوار اشاره می‌کند و به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «سنگ‌فرش‌های پایین عالی‌قاپو متعلق به دهه ۵۰ است. بالای این سنگ‌فرش‌ها ناودان‌های عالی‌قاپو قرار دارد که بر اثر بارندگی، آب باران روی سنگ‌فرش‌ها می‌ریزد. ترشحات آب به‌خصوص اگر همراه با وزش باد باشد، به دیواره عالی‌قاپو می‌خورد و دیوار آجری عالی‌قاپو، آب را درونش کشیده و رطوبتش بیشتر و بیشتر می‌شود.»
او با بیان اینکه قسمت پایین عالی‌قاپو ناکش ندارد، می‌گوید: «تهیه ناکش برای دیواره پایین ناکش نیاز به طرح و نقشه و بررسی دارد و باید ازنظر سازه، معماری و مرمت بررسی شود؛ سپس نظارت خوبی رویش وجود داشته باشد؛ نه اینکه به حال خود رها شود. راه‌حل رفع رطوبت ایجاد ناکش است؛ البته با تکنیک روچوب‌کردن، می‌توان نم و رطوبت سنگ‌های پایین عالی‌قاپو را از بین برد و بعد آجرها را دوباره سر جای خود چید.»
منشئی معتقد است که این رطوبت باید سریع‌تر رفع شود تا بتوان از بروز آسیب‌های بعدی به ساختمان جلوگیری کرد.
پشت درهای بسته
مسئله دیگری که گریبان‌گیر بناهای تاریخی چون عالی‌قاپو شده است، محدودبودن ساعت‌های بازدید از بناهای تاریخی است. این مسئله باعث رنجش بسیاری از مسافران شده است؛ چراکه چندصد کیلومتر برای بازدید از بنای تاریخی خود را به اصفهان رسانده‌اند؛ ولی به درهای بسته می‌خورند.
چند وقت پیش چند گردشگر داخلی، حوالی ساعت پنج بعدازظهر، به درب چهلستون مراجعه کردند، ولی با دیدن بسته‌بودن کاخ، ناراحت شدند، حتی به هم می‌گفتند: «پس ظهر هم که اومدیم بسته بود، مگه توی سایت ننوشته تا پنج‌ونیم بازه؟»
این مسئله به‌قدری مهم است که وقتی درب عالی‌قاپو تا ساعت ۱۱ شب برای برگزاری اختتامیه جایزه مصطفی(ص) باز بود، مردم از بازبودن این بنا تعجب می‌کردند؛ این درحالی است که حتی سایت‌های گردشگری نیز ساعات متفاوتی برای بازدید از بناهای تاریخی اصفهان نوشته‌اند و گردشگر را گیج‌تر می‌کنند.
برخی از سایت‌ها بازدید از بناهای تاریخی را از ۹ صبح تا ۴ بعدازظهر، برخی ۹ صبح تا ۴:۳۰ بعدازظهر و حتی برخی از ۹ صبح تا ۷ شب عنوان کرده‌اند.
عالی‌قاپو نیز شامل همین مسئله است؛ به‌گونه‌ای که یکی از مغازه‌داران درون بازار می‌گوید: «روزی نیست که گردشگری به مغازه‌ام نیاید و از بسته‌بودن عالی‌قاپو شکایت نکند. گردشگر از شهر دیگر و از آن سر دنیا هزینه می‌کند تا این بنای فاخر را ببیند؛ ولی پنج بعدازظهر که می‌شود، درها بسته‌شده و دیگر بلیتی فروش نمی‌رود؛ درحالی‌که همین گردشگر می‌تواند برای اصفهان ارزش‌افزوده داشته باشد. مگر آقای ضرغامی، سال گذشته نگفت که درهای عالی‌قاپو را تا ساعت ۱۱ شب باز بگذارید؟ حرف وزیر میراث را هم قبول ندارند.»
ناراحتی مسافران، گردشگران و حتی اصفهانی‌هایی که به کاخ عالی‌قاپو، بعد از ساعت پنج بعدازظهر مراجعه می‌کردند، عجیب و ناراحت‌کننده بود. همه جلوی بلیت‌فروشی می‌رفتند یا تابلوی نصب‌شده در نزدیکی عالی‌قاپو را می‌خواندند تا بلکه از ساعت بازدید این بنا باخبر شوند. این در حالی است که ضرغامی، وزیر میراث، در بازدیدی استانی تأکید کرده بود درب‌های این بنا تا پاسی از شب باز باشد؛ حال که این بنا گرفتار نم و رطوبت هم شده است و در ماجرای پیچیده‌تری قرار می‌گیرد.
دراین‌خصوص شهرام امیری، مسئول روابط‌عمومی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان، به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «طبقات بالای عالی‌قاپو دارای رطوبت بود که مرمت‌های اضطراری روی آن انجام شده است و بقیه مرمت‌ها نیز به‌مرورزمان انجام خواهد شد. برای مرمت بازار امسال بودجه خوبی قرار دادیم. بازار کفاش‌ها و بازار مسجد شیخ‌لطف‌الله مرمت شده است؛ در ادامه به سراغ بازار سمت عالی‌قاپو خواهیم رفت.»
او در خصوص بسته‌بودن بناهای تاریخی، آن‌هم در ساعت اوج بازدید گردشگران می‌گوید: «با کمبود نیرو روبه‌رو هستیم؛ با‌وجوداین، بناها یکسره از نه صبح باز هستند؛ درصدد برنامه‌ریزی به‌منظور افزایش نیرو به‌خصوص برای بناهای پربازدید ازجمله عالی‌قاپو هستیم تا بتوانیم قبل از رسیدن به فصل سرما این مشکل را حل کنیم؛ چون در فصل سرما، ایوان عالی‌قاپو سرد است. چهلستون نیز چون خیلی بزرگ است، محدودیت داریم؛ ولی درخصوص افزایش نیرو برای برخی بناها برنامه داریم.»
- 15
- 1
