فرازهایی از زندگی دکتر عبدالحسین زرین کوب به مناسبت سالروز درگذشتش

نام دکتر عبدالحسین زرین کوب، یکی از نام های ماندگار بر پیشانی ادبیات فارسی است. زرین کوب بیش از چهار دهه در دانشگاه تهران، ادبیات فارسی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران تدریس کرد. او پس از انقلاب با مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی همکاری کرد و  هم دوره بزرگانی مانند محمد معین، پرویز ناتل خانلری و عباس زریاب خویی بود.

«پله پله تا ملاقات خدا» درباره زندگی و سلوک مولانا، «با کاروان حله» مجموعه ای از نقدهای ادبی و «دو قرن سکوت» درباره سرگذشت ایران در دو قرن اول اسلام، از معروف ترین کتاب های اوست. زرین کوب در زمینه تاریخ نگاری، نقد ادبی، نویسندگی و مترجمی، آثار قابل دفاعی دارد و همین دلیلی شد تا در نوزدهمین سالروز درگذشت او در ۷۷سالگی، فرازهایی از زندگی پرثمرش را مرور کنیم.

دو روز از نوروز پیرترم

زرین کوب در شرح زندگی خود در «نقش بر آب» می گوید: «با آن که نوروز خیلی پیراست اما من هر سال یک دو روز از نوروز پیرترم چرا که درست یک دو روز قبل از ولادت سال ۱۳۰۲ بود که من در بروجرد چشم به دنیا گشودم.» همزمان با تعطیلی تنها دبستان بروجرد، او راهی تهران شد. دوران دبیرستان عبدالحسین در سال۱۳۱۹ در تهران به پایان رسید و او به سرزمین مادری اش بروجرد بازگشت. زرین کوب تدریس را از دبیرستان های خرم آباد و بروجرد شروع کرد و در همین دوره، نخستین کتابش به نام فلسفه شعر را به چاپ رساند.  

شاگرد اول تمام دورانِ دانشگاه

زرین کوب در سال ۱۳۲۴ در امتحان ورودیِ «دانشکده علوم معقول و منقول» و «دانشکده ادبیات» رتبه اول را به دست آورد و دوران دانشجویی خود در رشته ادبیات فارسی را هم با رتبه یک به پایان رساند. او در کنکور دکترا هم خوش درخشید و رتبه اول را از آن خود کرد.  دوران دانشجویی زرین کوب به جرئت یکی از دوره های طلایی زندگی اوست و آشنایی او با قمر آریان همسرش هم در همین سال ها اتفاق افتاد. آن ها در سال ۱۳۳۲ با هم ازدواج کردند و با هم دوره دکترا را به پایان رساندند.

«عبدی» رقیب نداشت

قمر آریان که در گفت وگوهایش عبدالحسین زرین کوب را «عبدی» خطاب می کند، درباره او می گوید :«عبدی جزو بهترین شاگردها بود. من هم توی کلاس شاگرد خوبی بودم. با بعضی ها احساس رقابت می کردم. با خودم فکر می کردم  زبان پهلوی بلد نیست.

اصلا در این کار، من از او جلوتر هستم. من بیچاره هم رفتم سر کلاس دکتر صادق کیا که بدبختانه پهلوی درس می داد. دیدم که این آقا بلند شد و گفت: فلان فرنگی این را گفته. در فلان کتاب این جوری نوشته... دکتر کیا گفت: آقا شما زحمت کلاس را نکشید. لازم نیست سر کلاس بیایید. من با خودم گفتم: بابا این دیگر کیست؟با او اصلا نمی شود مبارزه کرد.»

تدریس در دور دنیا

زرین کوب در سال ۱۳۳۴ از رساله دکترای خود که زیر نظر بدیع الزمان فروزانفر تالیف شده بود، دفاع کرد. یک سال بعد او با رتبه دانشیاری، کار خود را در دانشگاه تهران آغاز و برای مدتی تدریس در «دانشسرای عالی تهران» و «دانشکده هنرهای دراماتیک» را تجربه کرد.  زرین کوب در فواصل تدریس خود در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان و در سال‌های ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۴۹ در آمریکا به‌عنوان استاد مهمان در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون مشغول تدریس بود.

نویسنده کتاب های باارزش

زرین کوب طی سال های تدریس، آثار زیادی در حوزه نقد ادبی، تاریخ اسلام و ایران ، ترجمه و مقاله ادبی منتشر کرد. او در چهار کتاب بامداد اسلام، کارنامه اسلام، دو قرن سکوت و تاریخ ایران بعد از اسلام، به بررسی تاریخ اسلام پرداخته که «دو قرن سکوت» جنجالی تر از همه بوده است.

او در سال ۱۳۳۶ در چاپ دوم کتاب بسیاری از قسمت های کتاب را که به گفته خودش ناشی از خامی و تعصبش بوده، حذف کرد. شهید مرتضی مطهری در کتاب« خدمات متقابل اسلام و ایران» مقاله ای در نقد دو قرن سکوت نوشت و این مقاله اکنون جزو مقدمه کتاب زرین کوب است.

چندی پیش عظیم زرین کوب، برادر عبدالحسین با اشاره به نبود حقوق مولف از انتشار غیر قانونی آثار برادرش انتقاد کرد که در شماره ۱۹۸۹۲ همین صفحه روزنامه درباره آن نوشتیم.