در نشست «اقتصاد مطبوعات چاپی در عصر دیجیتال» به تاثیر فضای مجازی بر مطبوعات چاپی، وضعیت مطبوعات، تیراژ روزنامه‌های داخل کشور و مقایسه آن با کشورهای دیگر، گرانی کاغذ، معضلات چاپ، فروش، توزیع و بازاریابی روزنامه‌ها و وضعیت دکه‌های روزنامه‌فروشی داخل کشور اشاره و درباره آنها بحث شد.
به گزارش ایسنا، نشست «اقتصاد مطبوعات چاپی در عصر دیجیتال» امروز (۲۲ آذر ماه) با حضور سیف‌الله یزدانی مدیرمسؤول روزنامه عصر اقتصاد، مجتبی سادات مدیر گروه رسانه‌ای نبات، محمد حیدری دبیر انجمن مدیران رسانه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در ابتدای این نشست سیف‌الله یزدانی با طرح این پرسش که عصر دیجیتال در دنیای اینترنت خطری برای مطبوعات است یا خیر؟ اظهار کرد: واقعیت این است که ما عصر دیجیتال را مانند هر پدیده دیگری کاملا تقلیدی دنبال می‌کنیم و با ریشه‌یابی دقیقی دنبال یکسری علوم نمی‌رویم. زمانی که یک پدیده را درست نشناسیم، ارزیابی ما هم احساسی و ظاهربینانه است.
او ادامه داد: ما جلسه مدیرمسؤولان را با دو وزیر جدید داشتیم و من از آنها پرسیدم ماموریت و وظایف مطبوعات چیست و اغلب آنها وظیفه مطبوعات را تنها آگهی و اخبار می‌دانستند.
مدیرمسؤول روزنامه عصر اقتصاد ادامه داد: ما علم و حکمت و آمار و اطلاعات را به عنوان دانش داریم به همین دلیل هر کسی که وارد مجموعه روزنامه عصر اقتصاد می‌شود برای این دوره کار آموزی در نظر گرفته‌ایم. چون اطلاعات افرادی که وارد کار می‌شوند ضعیف است. من برای این کارآموزان بیست چهار خدمت و چهار روش برای کسب درآمد از بنگاه‌ها را فهرست کرده‌ام. در واقع برای ما اطلاعات و تبلیغات مد نظر نیست.
او به تحولات تکنولوژی اشاره کرد و ادامه داد: زمانی که پدیده‌های جدیدی ایجاد می‌شود ما با آنها احساسی و با شوک مواجه می‌شویم. عصر فعلی را شتاب تاریخ می‌گویند. برای مثال در یک کارخانه نخ‌ریسی در عصر قاجار، تحولات تکنولوژی ۱۰۲ یک بار اتفاق می‌افتد. اما در جنگ جهانی اول ۵۰ سال یک بار و در جنگ جهانی دوم ۲۰ سال یک بار می‌شود. در حال حاضر نیز تحولات تکنولوژی شش ماه یک بار شده است. اما در آی تی ۴۵ روز یک بار ما با تغییر و تحولات روبه‌رو هستیم. یعنی ما اگر ما از بازار آی تی ۴۵ روز غفلت کنیم با پدیده‌های غیر مترقبه‌ای مواجه می‌شویم.
یزدانی اضافه کرد: تحولات تکنولوژی حساب توان‌دار است؛ یعنی اگر یک روز عقب بیفتید فاصله تو با تکنولوژی صد سال خواهد شد. بر روی تعارضات میان عصر دیجیتال و مطبوعات باید مطالعه عمیقی شود و می‌توان درباره این تعرضات یک کتاب هزار صفحه‌ای ایجاد کرد.
مدیر مسؤول روزنامه عصر اقتصاد به دستگاه‌های چاپ مطبوعات اشاره کرد و گفت: ما در حال حاضر با دستگاه‌هایی چاپ می‌کنیم که روزنامه‌های محلی هند از این دستگاه‌ها استفاده می‌کنند. این در حالی است که دستگاه چاپ در آلمان می‌تواند در حین چاپ کردن تیتر عوض کند. سرعت دستگاه‌های ما به شکلی است که روزانه ۳۰ یا ۴۰ هزار نسخه چاپ می شود و دلیل کم بودن آن ناکارآمدی دستگاه‌های چاپ است.
یزدانی بیان کرد: مصرف ما ۲۰۰ سال از تولید جلوتر است و کالاهایی که تولید می‌کنیم برای استفاده دهه ۳۰ و یا ۴۰ است. ما می‌گوییم که از تولید ملی مصرف کنید، در حالی که الگوی مصرف ما از شانزلیزیه پاریس هم بالاتر است. به نظرم رهبر معظم انقلاب برای نام‌گذاری سال‌ها با عناوین اقتصادی کار هوشمندانه‌ای انجام دادند و اینکه اولین سال را اصلاح الگوی مصرف نام‌گذاری کردند.
او با بیان اینکه ما برای مواجه با عصر دیجیتال آمادگی نداریم، اظهار کرد: جمعیت ۶۵ میلیونی کره جنوبی برای روزنامه‌هایش ۱۵ میلیون تیراژ دارد؛ این در حالی است که بیشترین کاربر اینترنتی دنیا نیز متعلق به کره است یعنی ۷۰ درصد از مردم ما کاربر اینترنتی هستند. همچنین در همین شرایط عصر دیجیتال تیراژ سه روزنامه اول ژاپن نزدیک به ۲۰ میلیون نسخه است. پس چرا خطری برای مطبوعات آنها به وجود نمی‌آید؛ بنابراین باید بگوییم ما آمادگی ورود به این فضا را نداشتیم.
مدیر مسؤول روزنامه عصر اقتصاد اضافه کرد: الوین تافلر کتابی به نام شوک آینده دارد و از نظر او شوک آینده یک نوع مریضی روانی است. در واقع تغییرات آینده برای ما یک شوک است و همه ما از تغییر می‌ترسیم و می خواهیم در گذشته و احساسات نوستالژیک خود بمانیم. ما هویتمان را در گذشته تعریف می‌کنیم که خطرناک است. ما بلد نیستیم که از تغییر بهره برداری کنیم و این مشکل ماست.
او با اشاره به وضعیت مطبوعات در کشورهای ژاپن و کره بیان کرد: اگر ما معتقد باشیم که عصر دیجیتال خطری ذاتی برای مطبوعات چاپی است باید برای ژاپن و کره هم باشد. من معتقدم که می‌توانیم مطالعه کنیم و آمیزش بین عصر دیجیتال و چاپ را سرعت دهیم.
مدیر مسؤول روزنامه عصر اقتصاد با اشاره به شروع بدبختی‌های مطبوعات در عصر دیجیتال اظهار کرد: زمانی که خبرگزاری‌ها سایت زدند و امکان کپی کردن ایجاد شد، بدبختی‌های ما در عصر دیجیتال شروع شد. زمانی که این سایت‌ها به وجود آمدند کپی و پیست کردن ایجاد شد. پس چرا زمانی که می‌دانیم روزنامه‌های ما کپی شده است مردم باید آنها را بخوانند. برخی روزنامه‌های ما مطلب چاپ می‌کنند تا بتوانند آگهی بگیرند؛ بنابراین زمانی که این فضا در مطبوعات ما حاکم باشد عصر دیجیتال به آن لطمه خواهد زد.
یزدانی اضافه کرد: ما ۱۴ روزنامه اقتصادی داریم که میانگین هر کدام از آنها ۱۶ صفحه است و در مجموع ۳۲۰ صفحه منتشر می‌کنند اما ما می‌توانیم تمام مطالب را در ۳۲ صفحه چاپ کنیم بدون اینکه مطلبی کم بشود در واقع برخی روزنامه‌های ما فقط عکس، تیتر و لید را عوض می‌کنند. ما در بازار ثبت بازار را داریم که به هیچ صنف و هنری دلبسته نیست و هرجا که سودی داشته باشد به آن سمت می رود. در واقع یک نو کیسه‌گی و صفته بازی وارد مطبوعات شده است و روزنامه‌نگاران حرفه خود را قبول ندارند و تنها می خواهیم یک روزنامه ای تولید کنیم تا برندی بشویم و آگهی بگیرم. ما در حرفه مطبوعات تعصبی نداریم و ما در نو کیسه‌گی مطبوعات به سرنوشتی دچار می شویم که در هیچ جای دنیا این اتفاق نخواهد افتاد.
او با بیان اینکه ما در گذشته شش روزنامه داشتیم اظهار کرد: ما زمانی شش روزنامه داشتیم که مخاطبانی دارا بودند و در حال حاضر ۱۸۰ روزنامه در کشور چاپ می‌شود بنابر این در حال حاضر خواننده ما کم نشده است. اگر تمام روزنامه‌ها به جز همشهری را نگاه کنیم متوجه می‌شویم هیچ روزنامه‌ای به تیراژ ۵۰ هزار نسخه نمی‌رسد. روزنامه همشهری هم به دلیل نیازمندی‌هایش تیراژ مناسب دارد.
یزدانی با ارائه پیشنهاداتی به روزنامه‌ها بیان کرد: یک روزنامه ۱۶ صفحه‌ای اگر روزانه ۲۰ هزار نسخه فروش داشته باشد می‌تواند بدون یارانه و آگهی به کار خود ادامه دهد؛ البته این روزنامه باید مطالب تولیدی داشته باشد و مطمئن باشد که ۲۰ هزار نسخه را می‌فروشد.
او اضافه کرد: از نظر من اصل عصر دیجیتال برای مطبوعات ما خطرناک نیست و مسائلی که برای مطبوعات ما خطرناک است نگرانی از تغییر، کارهای ساده و دم‌دستی است. به نظر من هنوز چاپ روزنامه در کشور ما مستند است در واقع عصر دیجیتال برای ما خطری ندارد مگر اینکه با ناتوانی ما آن را ایجاد کنیم.
یزدانی به روزنامه‌نگاران پیشنهادی ارائه کرد و گفت: به نظر من اگر روزنامه‌نگاران مطبوعات چاپی یک هفته در فضای سایبری حضور نداشته باشند، خواهند دید که چه بلایی سر فضای سایبری می‌آید. ۶۰ درصد قدرت این فضا برای روزنامه‌هاست.
محمد حیدری با ارائه آماری از فروش مطبوعات در کشور اظهار کرد: اگر روزنامه‌ها ۲۰ هزار نسخه فروش داشته باشند، ماهانه ۱۵۰ میلیون هزینه خواهند داشت و ۲۴۰ میلیون نیز فروش می‌کنند. اما این اتفاق در کشور ما نمی‌افتد چون تیراژ ۳۰۹ روزنامه ما ۸۰۰ هزار نسخه است و کل روزنامه‌های کشور ۳۰ تا ۴۰ درصد فروش دارند. ما عقب‌تر از دنیا در حوزه دیجیتتال هستیم که بخش عظم آن به سیاست دولت برمی‌گردد و بخش دیگر نیز به فرهنگ عامه مردم مربوط است.
او ادامه داد: فرهنگ مصرف ما به‌روز است اما ایراداتی دارد. عصر دیجیتال در حوزه رسانه به شبکه های اجتماعی ختم شده است. ۸۰۲۷ پروانه برای فعالیت رسانه‌ها صادر شد که ۲۰۰۳ پروانه برای سایت و خبرگزاری‌هاست و ۵۷۰۲ پروانه برای رسانه‌های مکتوب صادر شده است. همچنین از میان ۵۷۰۲ رسانه ۳۰۲ روزنامه، ۱۰۹۱ هفته‌نامه، ۶۱۱ دوهفته نامه، ۴۶۶ ماهنامه، ۲۲۴ دو ماهنامه، ۱۷۰۶ فصلنامه،۴۹۱ دو فصلنامه و ۳۴ سالنامه هستند. همچنین ما ۳۷۵۴ رسانه سراسری داریم که ۳۹۵ منطقه‌ای، ۱۲۰۲ استانی و ۲۵۱ عدد آن محلی محسوب می شوند.
دبیر انجمن مدیران رسانه به وضعیت چاپ مطبوعات اشاره کرد و گفت: از فرودین ۹۶ تا مهر ۵۷۰۲ رسانه داشتیم که تنها ۳۴۲۷ عدد از آنها اعلام وصول شده‌اند. از مهر ۹۶ با افزایش قیمت کاغذ از ۵۷۰۲ رسانه ۱۹۷۵ رسانه اعلام وصول کرده‌اند. همچنین از میان ۱۹۷۵ رسانه تنها ۳۰۰ رسانه مکتوب در کیوسک‌های قرار دارند و بقیه رسانه‌ها پنج نسخه چاپ می کنند تا بتواند اعلام وصول کنند.
او با اشاره به ظهور شبکه های اجتماعی اظهار کرد: با پررنگ شدن شبکه‌های اجتماعی ما تصور می‌کردیم خطری برای خبرگزاری و ها و سایت‌ها به وجود می‌آید به دلیل اینکه ویژگی‌هایی شبیه به سایت‌ها داشتند. ما کم کم از تولید خبر به سمت نمایش خبر رفتیم و شبکه‌های اجتماعی یک اتفاق جدیدی بودند که جامعه رسانه‌ای ما آمادگی ورود به این دنیا را نداشتند.
حیدری به ویژی‌های فضای شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت: شبکه‌های اجتماعی خطوط قرمز ندارند، بدون هزینه هستند، به راحتی از فیلتر عبور می‌کنند به همین دلیل استقبال از این فضا شکل گرفته است.
او به برگشت خوردن نسخه‌های روزنامه‌های چاپی اشاره و اظهار کرد: استاندارد روزنامه برگشتی ما در ایران ۳۰ تا ۴۰ در گذشته بود؛ یعنی بسیاری از رسانه‌ها حتی پیش‌فروش می‌کردند و در بعضی از حوزه‌ها برگشتی روزنامه صفر بود اما در حال حاضر وضعیت متفاوت شده است.
اگر رسانه‌ای تولید می‌شود، در خوشبینانه‌ترین حالت، ۵۰ درصد فروش خواهد کرد و در این صورت مدیر آن رسانه ۲۵ درصد هزینه کرده و باید آگهی‌هایی وجود داشته تا بتواند درآمد کسب کرده اما منابع ورودی به آن هم بسته است و اگر قرار باشد آگهی‌ها در روزنامه فقط دولتی باشد، دل مخاطب را خواهد زد.
دبیر انجمن مدیران رسانه با اشاره به وضعیت فضای مجازی و مطبوعات در کشور گفت: از میان ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشور، ۴۰ میلیون در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند. بر اساس آمار موجود در بسیاری از کشورها تعداد کاربران به تعداد میزان کاربران کشور ماست اما نشریات آنها سر جای خود قرار دارند. کشور ژاپن برخی از نشریات خود را رایگان میان مردم توزیع می‌کند. ما اگر از دنیای خود فاصله بگیرم متوجه می‌شویم که بافت کشور ما با پاکستان تا حدی یکسان است و آنها روزنامه جنگ را دارند که تیراژ آن از کل روزنامه‌های ما بالاتر است.
او درباره وضعیت برخی مدیرمسوولان روزنامه‌ها بیان کرد: به نظر من فضای مجازی یک فرصت است اما نه برای همه رسانه‌ها. اگر مدیران رسانه قدرت پیش‌بینی نداشته باشند، باخته‌اند. از میان مدیران مسؤول روزنامه‌ها چند درصد آنها تحصیلات دارند. اغلب آنها ساده‌ترین قوانین بنگاه‌داری را بلد نیستند و استفاده از اینترنت را نمی‌دانند. مدیران ما تا حتی مشکل اقتصادی دارند می‌خواهند خبرنگار ارزان استخدام کنند بنابراین حرفه‌هایی مانند تایپ، ویراستاری و ... حذف می‌شود. زمانی که این حرفه‌ها حذف شود خبرنگار وقت کمتری برای فکر کردن دارد و همه کارها را خودش انجام می‌دهد و این مساله به رسانه‌ها آسیب می‌رساند.
حیدری به وضعیت رسانه‌های کشور اشاره کرد و گفت: خطوط قرمز در رسانه‌های ما باعث می‌شود که مخاطب اعتماد خود را از دست بدهد زمانی که رسانه‌ها به سمت تحلیل بروند یعنی خطوط قرمز را به عقب خواهند برد. اگر توجه کنیم در فضای مجازی هر فردی می‌تواند مطلبی بنویسد و آن جرم نیست. اما زمانی که یک روزنامه کلمه شهید را مرحوم بنویسد توقیف می‌شود. همه این موارد باعث می‌شود که روزنامه‌نگاران ما بخواهند در فضای مجازی کار کنند.
دبیر انجمن مدیران رسانه‌ای ادامه داد: مشکل فعلی رسانه‌های ما بی‌سوادی مدیران رسانه، مشکلات اقتصادی فراوان، قوانین بالادستی وزارتخانه‌ها، حذف مشاغل اصلی مانند ویراستاری و ... در رسانه‌ها و نبود آمادگی برای فهم فضای مجازی است. همچنین مدیر مسؤول روزنامه جنگ پاکستان کیلویی ۲۴۰۰ کاغذ می‌خرد اما در ایران این رقم ۳۸۰۰ تا ۴۰۰۰ هزار تومان است.
او به مشکلات زیرساختی مطبوعات اشاره کرد و گفت: نظام فروش و حمل و نقل به بدترین شکل اداره می‌شود و به نظام رسانه‌ای آسیب می‌رساند. همچنین ما مشکل ستاد بحران‌ها را داریم که با مطالعه ایجاد نشده‌اند.
حیدری به گرانی کاغذ اشاره و بیان کرد: امسال در کل جهان ۲۸ درصد قیمت کاغذ بالا رفت اما کشور ما متوجه این قضیه نشد. این در حالی است که ما باید ۸ ماه پیش، پیش‌بینی‌های لازم را انجام می‌دادیم. در این میان دو کارخانه کاغذسازی چین هم تعطیل شد اما به دلیل این که ما مطالعه و سواد تحلیلی نداریم این گرانی اتفاق افتاد.
او ادامه داد: فضای مجازی برای رسانه‌ها فرصت است اما به شرطی که ۱۰ تا ۲۰ هزار خبرنگاری که در کشور هستند به کار گرفته شوند. به نظر من رسانه‌های عمومی و خبری ما به مرور تعطیل خواهند شد. به نظر من نشریات اختصاصی، محلی و منطقه‌ای می‌توانند از فرصت استفاده کنند و در این شرایط خود را حفظ کنند. کشور دانمارک تیراژ نشریاتش بالاست و دولت بخشی از نشریات را خریداری می کند و به رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهند چرا دولت ما از تولید یک نشریه حمایت نکند؟
حیدری با اشاره به وضعیت بنگاه‌داری در کشور اظهار کرد: در ساختار کشور ما عمق بنگاه‌داری وجود ندارد یعنی یا بنگاه‌ها تعطیل می‌شوند یا از لحاظ حقوقی بلد نیستند بنگاه‌داری کنند. برای مثال یک نشریه طنز حرفه‌ای مانند گل آقا بعد از مرگ او تعطیل می‌شود این در حالی است که اگر ما به موسسه تبدیل می‌شدیم ماندگاری‌مان بالا بود و اگر مدیر مسؤولی فوت می‌کرد برای نشریات اتفاقی نمی افتاد. اما ما جرأت نداریم به سمت موسسه برویم زیرا قدرت ایجاد می‌کند. به نظرم شرط ماندگاری تمامی رسانه‌های مکتوب این است که به سمت بنگاه‌داری بروند و به سمت شرکت سهامی گردش پیدا کنند. اگر به چرخه اقتصادی و مطبوعات توجه نشود آینده نشریات ما به ۵۰۰ نشریه یا رسانه ختم خواهد شد.
مجتبی سادات در ادامه نشست با اشاره به وضعیت عصر دیجیتال اظهار کرد: ما در عصر دیجیتال با فرصت روبه‌رو هستیم. زمانی که کالایی تولید می‌کنیم این کالا چرخه‌ای را طی می‌کند و در نهایت یک کالا، ماندگاری خود را در عصر اقتصادی به دست می‌آورد. ما در عرصه تولید محتوا با عدم تنوع، کمبود خلاقیت و چالش محتوا روبرو هستیم. این مسائل به دلیل خط قرمزهای محتوایی اتفاق می‌افتد.
مدیر گروه رسانه‌ای نبات به مشکلات بخش تولید رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: عدم ثبات هزینه‌های تمام شده، کیفیت پایین چاپ، کم شدن متخصص، عدم تولید کیفی از جمله مشکلات بخش تولید رسانه‌هاست.
او به میانگین مطالعه در کشور اشاره و ادامه داد: ما با میانگین کم مطالعه مواجه هستیم؛ بنابراین باید فرهنگ‌سازی کنیم و این مساله کار یک رسانه کوچک نیست.
سادات در ادامه به معضلات فروش نشریات اشاره و اظهار کرد: شکل نگرفتن فرهنگ اشتراک نشریات در کشور ما وجود دارد. در کشورهای دیگر از طریق اشتراک می‌تواند وضعیت فروش خود را ارزیابی کنند اما این مساله در کشور ما وجود ندارد. همچنین تمرکز مطبوعات بر سیستم توزیع سنتی است و جایگزین دیگری برای این سیستم وجود ندارد. معضل دیگری که وجود دارد بازخوردگیری نشریات است. در رسانه‌ها کمتر می‌بینیم از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کنند. در واقع در سیستم سنتی مطبوعات ما سیستم بازخوردگیری ضعیف است. شاید برای این که دولتی هستند و یا برای نیاز مخاطب تولید نمی‌شوند.
مدیر گروه رسانه‌ای نبات اضافه کرد: همه این مسائل باعث می‌شود که مخاطبان ما کم بشوند، بی‌اعتمادی شکل بگیرد و بی‌تفاوتی برای نظر دادن درباره مطبوعات ایجاد شود.
او به مشکل وضعیت توزیع مطبوعات اشاره کرد و گفت: ما روزنامه‌ها را در دکه روزنامه فروشی عرضه می‌کنیم و در حال حاضر یک شرکت توزیع وجود دارد که انحصاری شده و ممکن است در آینده معضل ایجاد کند. توزیع ما غیر علمی است به این معنی که شرکت‌های توزیع به دکه‌هایی که فروش متفاوت دارند به یک میزان روزنامه می‌دهد. در شرکت توزیع ما، تحلیل توزیع وجود ندارد.
سادات به وضعیت دکه‌ها در داخل کشور اشاره و اظهار کرد: دکه‌های ما در حال حاضر بجز روزنامه، آب معدنی و سیگار هم می‌فروشند حتی برخی از دکه‌ها مواد مخدر و مشروب هم عرضه می‌کنند اما کسی زورش به آنها نمی‌رسد. در حال حاضر شرکت توزیع مطبوعات با شرکت‌های توزیع آب معدنی قرارداد بسته است تا این محصول را عرضه کنند.
او با اشاره به وضعیت فروشندگان روزنامه گفت: فروشندگانی که در دکه‌ها روزنامه می‌فروشند، غیرمتخصص هستند و حتی این دکه‌ها همانند یک صنف عمل می‌کنند و تصمیم می‌گیرند که چه روزنامه‌ای را بفروشند.
سادات به تعداد دکه‌های شهرستان‌ها اشاره و بیان کرد: تعداد دکه‌های شهرستان‌ها کم است. برای مثال یزد سه دکه روزنامه فروشی دارد که تنها یک دکه آن فعال است. همچنین وضعیت دکه‌ها نیز از لحاظ شرایط فیزیکی نامناسب است و فروش روزنامه بر روی دکه‌های شهرستان صرفه اقتصادی ندارد.
مدیر گروه رسانه‌ای نبات درباره وضعیت اشتراک نشریات اظهار کرد: ما سازمان و سازماندهی برای اشتراک نداریم که باعث شود سیستم توزیع به این سمت رود؛ البته در گذشته تجربیات تلخی هم در این راستا شکل گرفته است.
او به شرایط تبلیغات اشاره کرد و گفت: ما برای تبلیغ شرایطی نداریم. همچنین سازمان آگهی‌ها، بانک اطلاعات تخصصی ندارد. به نظر من سازمان آگهی‌ها فساد دارد و مدیر تبلیغات به هر جایی آگهی نمی‌دهد.
سادات همچنین به تیم‌های بازاریابی روزنامه‌ها اشاره و اظهار کرد: تیم‌های تخصصی در بازاریابی نداریم و افرادی که دراین راستا کار می کنند تجربی هستند.
مدیر گروه رسانه‌ای نبات در پایان گفت: تمام این مواردی که شمردم معضل مطبوعات است و به نظر من مطبوعات تعطیل نمی‌شوند و این مطبوعات چاپی در دوره گذار قرار دارند و برای اینکه بتوانند حیات خود را ادامه دهند و حرفه ای باقی بمانند باید خلاقیت داشته باشند.
- 9
- 1
