صرع چیست و چگونه درمان میشود؟ (+ انواع، تشخیص و علائم)

بیماری صرع مسری‌ نیست‌ و می‌توان آن را کنترل کرد

بیماری صرع چیست؟

صرع اختلالی در سیستم عصبی مرکزی است که در آن مغز فعالیت غیرطبیعی دارد و سبب تشنج یا دوره هایی از رفتارهای غیرطبیعی، حس های غیرطبیعی و گاهی از دست دادن هشیاری می شود. افرادی که مبتلا به صرع هستند، به دلیل افزایش فعالیت الکتریکی مغز که منجر به اختلال در سیستم پیام رسانی بین سلول های مغزی می شود، تشنج های مکرر را تجربه می کنند. با این که علائم تشنج امکان دارد هر قسمتی از بدن را درگیر کند، اختلالات الکتریکی مربوط به همه ی آنها در مغز اتفاق می افتد. محل اختلالات الکتریکی، نحوه ی گسترش آن، مقداری از مغز که تحت‌تأثیر قرار می گیرد و بازه زمانی که طول میکشد، در تعریف نوع تشنج و تأثير آن بر شخص نقش مهمی دارند.

انواع صرع

صرع به چند نوع گوناگون تقسیم می شود که هرکدام خصوصیت های خاص خود را دارند. برخی از انواع صرع عبارتند از:

۱. صرع کوچک:

صرع کوچک (Petit mal)، که در آن مناطق حسی دستگاه عصبی مرکزی دچار آسیب می شود. در بین کودکان شایع است که معمولاً تشنج آنی است و یک لحظه به طول می انجامد. کودک بازی را متوقف کرده و ساکت می ایستد در حالیکه یک حالت سستی و ضعف در صورتش دیده می شود. پس صرع کوچک عبارتست از زایل شدن شعور برای مدتی کوتاه، بدون این که در بیمار تشنج یا زمین خوردگی و یا Aura دیده شود. این نوع صرع یکی از شایعترین صرع ها نزد کودکان و دانش آموزان است. رنگ پریده، چشمانش به یک نقطه خیره شده و از اطراف خود بی اطلاع است. مدت آن حتی ممکن است بسیار کوتاه بوده و قابل مشاهده نباشد. شروع آن از سه تا سیزده سالگی است که در صورتیکه درمان اصولی شود برای همیشه از بین میرود و در غیر این صورت در سنین بالاتر به صرع بزرگ تبدیل خواهد شد.

۲. صرع بزرگ:

صرع بزرگ که در تمام سنین رخ می دهد. شخص هشیاری خود را از دست می دهد، عضلات بدنش سفت می شود و بعد دست و پا و بدن او دچار تکان های غیرقابل کنترلی می شوند. ممکن است اختیار ادرار هم از دست برود و شخص خود را خیس نماید. حمله صرع بزرگ چند دقیقه طول میکشد و اکثراً به دنبال آن شخص به خواب عمیقی فرو میرود یا گیج است. پیش از بروز حمله صرع، شخص امکان دارد علائم هشدار دهنده ای را حس کند مانند حس عصبی بودن؛ اختلال های بینایی؛ حس بوی بد؛ یا شنیدن صداهای عجیب و غریب.

۳. صرع کانونی:

در نوع کانونی این بیماری صرع، تشنج ها در یک منطقه خاص در یک سمت از مغز اتفاق می افتد که به آن صرع جزیی هم گفته می شود. این نوع تشنج به دو گروه تقسیم می شود:

- صرع کانونی بدون از دست دادن هوشیاری:

قبلا صرع جزئی ساده نامیده می شدند، این تشنج ها سبب کاهش هوشیاری نمی شوند و امکان دارد سبب تغییر حالت روحی یا تغییر حالتی که بیمار اطراف را می بیند، بویی که حس می کند، مزه ای که می چشد، صدایی که می شنود یا احساسی که دارد، می شود. همچنین امکان دارد منجر به حرکات ناگهانی غیر ارادی در قسمت هایی از بدن مثل بازو یا پا و یا علائم حسی خودبخودی مثل مور مور شدن، گیجی و دیدن نور ناگهانی، شود.

- صرع کانونی با نقص در هوشیاری:

پیش از این صرع جزئی پیچیده نامیده می شد. این تشنج ها تغییر یا نبود هشیاری یا آگاهی را نیز در برمی گیرند. طی این نوع تشنج بیمار امکان دارد به یک نقطه خیره شود و به صداهای اطرافیان بدرستی جواب ندهد و یا حرکاتی مثل مالیدن دست ها بهم، جویدن، بلعیدن یا راه رفتن حول یک دایره را انجام دهد.

۴. صرع لوب گیجگاهی مغز:

صرع لوب گیجگاهی مغز که طی حمله آن، شخص یک دفعه رفتاری غیرطبیعی که با شخصیت و رفتار عادی او همخوانی ندارد نشان میدهد، به عنوان مثال امکان دارد یک دفعه عصبانی شود یا از خود تندخویی بروز دهد؛ بدون علت بخندد؛ یا حرکات بدنی عجیب و غریب داشته باشد (از جمله حرکات جویدن غیرطبیعی).

علائم و نشانه های صرع چیست؟

با توجه به این که صرع با فعالیت غیرطبیعی مغز به وجود می آید، تشنج ها ممکن است هر فرآیندی که مغز در آن دخیل است را تحت‌تأثیر قرار دهد. علائم و نشانه های تشنج میتواند شامل گیجی موقت، حملات خیره شدن، حرکات ناگهانی غیرقابل کنترل در بازو یا پاها، از دست دادن هشیاری یا توجه به علائم روانی مثل ترس و استرس باشد. پزشکان کلاً تشنج ها را با توجه به نحوه ی آغاز فعالیت غیرطبیعی مغز به چند دسته تقسیم بندی می کنند:

محققین برخی از انواع بیماری صرع را با ژن های مشخصی ارتباط داده اند

>> صرع منتشر:

این نوع صرع اکثراً بعنوان تشنج بزرگ شناخته می شوند. در نوع حرکتی منتشر، بدن شما به طوریکه شما روی آن کنترل ندارید به سوی مسیر خاصی حرکت می کند، که گاهی حقیقتا عجیب بنظر می رسد. بدن سفت شده، هشیاری از دست میرود و عضلات از کنترل خارج می شود.

>> صرع ابسنس (خاموش):

صرع ابسنس اکثراً در کودکان اتفاق می افتند و با خیره شدن به یک نقطه یا حرکات نامحسوس مثل چشمک زدن یا ملچ ملوچ کردن مشخص می شوند. این تشنج ها امکان دارد به شکل دسته ای اتفاق بیفتند و سبب فقدان هشیاری مختصری شوند.

>> صرع تونیک:

این نوع صرع باعث سفت شدن عضلات می شود. معمولاً روی عضلات پشت، دست ها و پاها تأثير می گذارد و امکان دارد سبب زمین خوردن شما شود. در این نوع تشنج امکان دارد شخص هوشیاری خود را از دست بدهد و هنگامی که ایستاده بر زمین بیوفتد در این وضعیت امکان دارد چشم هایش به بالا و عقب برگردد. گاه به علت بسته شدن طناب های صوتی صداهایی مثل فریاد زدن در شخص بروز پیدا می کند.

>> صرع آتونیک:  

صرع آتونیک که با عنوان حملات سقوط هم شناخته میشوند باعث از بین رفتن کنترل ماهیچه ها میشوند و در نتیجه امکان دارد سبب شوند که شخص ناگهان کنترل خود را از دست بدهد و زمین بخورد.

>> تشنج های میوکلونیک:

این نوع صرع بطور معمول به صورت تکان های ناگهانی دست و پا ظاهر می شود. 

>> صرع کلونیک:

صرع کلونیک همراه با حرکات ریتمیک یا تکراری ماهیچه ها هستند. این مدل تشنج ها معمولاً گردن، صورت و بازوها را تحت‌ تأثیر قرار می دهند.

>> صرع تونیک- کلونیک:

صرع تونیک کلونیک که در گذشته با عنوان تشنج های گراند مال (grand mal) شناخته می شدند وخیم ترین نوع صرع هستند و میتوانند باعث از دست رفتن ناگهانی هشیاری، سفت شدن و تکان خوردن بدن و گاهی وقت ها از دست رفتن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان شوند.

افراد مبتلا به صرع دچار اختلال روحی- روانی و یا کند ذهنی نیستند

چه عواملی منجر به صرع میشوند؟

صرع در نتیجه فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در مغز ایجاد میشود. سلولهای مغز با ارسال سیگنالهای الکتریکی با الگوی منظم و مشخص، با هم رابطه برقرار میکنند. در صرع این سیگنالها به صورت غیر طبیعی در آمده و منجر به طوفان الکتریکی می شوند که تشنج ایجاد میکند. این طوفانهای الکتریکی امکان دارد در قسمتی از مغز شروع شود و یا تمامی مغز را در بر بگیرد.

علل ابتلا به صرع چیست؟

بر اساس سن، دلایل ابتلا به صرع مختلف است به عنوان مثال در نوزادان نرسیدن اکسیژن به مغز به علت طول کشیدن خروج از کانال زایمان (زایمان سخت) رایج ترین علل تشنج است، ولی کمبود کلسیم، قند و ویتامین B۶ هم میتواند جزء علل آن باشد. در سنین بالاتر، ۶ ماه تا ۵ سال تشنج رایج تر است که بین ۱ تا ۵ درصد کودکان را در این سن شامل می شود.

سنین بالاتر( مدرسه) صرع های ارثی شایع است؛ یعنی صرع بزرگ، صرع کوچک (مات زدگی) و صرع پرشی شایع تر است. هر چه سن بالا می رود دلایل صرع تغییر می کند، در جوانان مصرف داروهای محرک مثل آمفتامین و ترامادول، مصرف مشروبات الکلی و ضربه به سر عامل اصلی ابتلا است و در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال تومورها و ضربه های مغز رایج ترین علت است و از ۶۰ سال به بالا رایج ترین علت سکته های مغزی است.

چگونه با صرع زندگی کنیم؟

درمان رواشناختی، اجتماعی و آموزشی همگی قسمتی از برنامه درمانی صرع هستند. مهمترین قدمی که می توانید بردارید، این است که برای دریافت کمک و غلبه بر صرع، اقدام کنید. صرع با ترکیبی از درمان های پزشکی، روانشناختی و حمایتهای آموزشی بهتر مدیریت میشود. درصورتی که در تحصیل، کار یا روابط خود دچار مشکل هستید از نهادهای حمایتی کمک بگیرید.

اقدام بموقع برای درمان صرع شما را قادر میسازد اثرات صرع را بهتر درک کنید و بتوانید با آن کنار بیاید. یادگیری مدیریت اضطراب به حفظ نگرش مثبت و روحیه خوب در زندگی کمک میکند.

تشخیص صرع

تشخیص صرع طبق نتیجه معاینه و دقت پزشک، آزمایش های خونی، تصویربرداری از مغز مثل سی تی اسکن، ام آر آی و نوار مغز انجام می شود. نوع دیگری از بررسی به نام بررسی ویدیویی طولانی مدت هم وجود دارد که در بیمارانی انجام می شود که به درمان مقاوم هستند یا برای درمان صرع، به جراحی احتیاج دارند. بررسی ویدیویی این امکان را به پزشک می دهد که از نوع صرع و محل ایجاد تشنج در مغز اطمینان حاصل کند.

در زمان مواجه با شخصی که دچار صرع شده چه اقداماتی را نباید انجام داد؟

معمولاً صرع بین ۵ تا ۱۵ دقیقه به طول می انجامد. به افراد تأکید می شود از قرار دادن دست، انگشت، قاشق فلزی و یا هر گونه جسم خارجی داخل دهان بیمار شدیداً خودداری کنند؛ چون این مسئله احتمال حوادث دیگر را تشدید می کند. عضلات فک قوی ترین عضله بدن است که در موقع تشنج دچار انقباض می شود. به همین علت قرار دادن دست یا انگشت یا هر گونه جسم خارجی داخل دهان شخص بیمار باعث ایجاد زخم های شدید می شود که گاه حتی باعث قطع انگشت می شود. همچنین ممکن است با این اقدامات بیمار دچار خفگی شود.

صرع انواع مختلف دارد که گروهی از آنها از آسیب یک نقطه از مغز ناشی می‌شوند

صرع و عوارض آن

صرع میتواند سبب شرایط خطرناک برای خود و دیگران باشد که عبارتند از:

- بارداری:

صرع در طی بارداری برای مادر و جنین بسیار پرخطر بوده و با زیر نظر قرار گرفتن یک پزشک می توان خطرهای احتمالی را کاهش و سلامت جنین و مادر را تضمین کرد.

- خفگی:

احتمال صرع در زیر آب برای این افراد بالا بوده و احتمال خفگی آن ها  ۱۵ الی ۱۹ برابر از بقیه انسانها بیشتر است.

- افتادن:

امکان آسیب در سر و یا استخوان ها در زمان افتادن یهویی شخص وجود دارد.

- تصادف:

صرع در زمان رانندگی خطرناک بوده و سبب تصادف های مرگبار می شود.

و سایر عارضه های دیگر صرع مانند بیماری افسردگی، استرس، میل به خودکشی و… را به دنبال دارد.

آیا صرع یک بیماری ارثی است؟

در خانواده ای که صرع در یکی از فرزندان تشخیص داده می شود، احتمال وجود صرع در فرزندان دیگر در قیاس با خانواده ای که به این بیماری مبتلا نیستند، اندکی بیشتر است. از طرف دیگر، در صورتیکه مادر یا پدر کودک صرع داشته باشند، احتمال ابتلا فرزند به بیماری اندکی بیشتر است.در نتیجه، ابتلای پدر یا مادر به صرع، علت منطقی و علمی برای بچه دار نشدن نیست.

درمان صرع

صرع معمولاً پس از تشنج اول با داروی شیمیایی روزانه درمان می شود، اما در افرادی که دارای ریسک بالا هستند، درمان دارویی میتواند پس از تشنج اول آغاز شود. در بعضی موارد امکان دارد به یک رژیم غذایی خاص، استفاده از یک محرک عصبی، یا جراحی مغز و اعصاب نیاز باشد. بنظر متخصصان بیماری صرع درمان پذیر است و طول درمان صرع بستگی به نوع آن دارد که از دو تا پنج سال به طول می انجامد.

 جراحت های سر مسئول برخی موارد بیماری صرع است

گردآوری: بخش سلامت سرپوش