استفاده بجا و محدود از گاز اُزُن در مبتلایان به دردهای عضلانی و اسكلتی

ن روزها آن‌قدر دردهای آرتروزی، سیاتیكی و اسكلتی عضلانی كمر، گردن و زانو به‌ویژه از ۴۰ سالگی به بعد زیاد شده است كه بسیاری، حتی بدون مراجعه به پزشك، درمان‌های فیزیوتراپی و طب فیزیكی را به هم توصیه می‌كنند. در این میان، متخصصان طب فیزیكی و توانبخشی براساس شرایط بیمار و شدت آسیب‌های مراجعه‌كنندگان بی‌شمار خود، روش‌هایی چون اصلاح سبك زندگی، ورزش درمانی، دارو درمانی، درمان‌های دستی و تزریقات مفصلی، بافت نرم و كانال نخاعی را برای درمان بیماری‌های اسكلتی و عضلانی پیشنهاد می‌كنند . اما یكی از روش‌هایی كه در درمان آسیب‌های مفصلی، رباط‌ها و دیسك كمر كمتر شناخته شده استفاده از گاز ازن است. اثرات ازن تراپی در بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز زانو،‌ آسیب‌ رباط‌ها و دیسك كمری مورد پژوهش قرار گرفته اما مطالعات و شواهد علمی كافی برای برخی از آنها وجود ندارد. بر اساس شواهد موجود، ازن درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست.

گفت‌وگوی ما را با دكتر سید احمد رئیس‌السادات، دبیر انجمن طب فیزیكی و توانبخشی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی بخوانید تا با این روش بیشتر آشنا شوید.

ازن، گازی است بی‌رنگ و بدبو كه از تركیب سه اتم اكسیژن تشكیل شده است. این گاز در غلظت بالا، اثر اكسیدكنندگی داشته و برای گندزدایی استفاده می‌شود و درغلظت پایین به عنوان آنتی‌اكسیدان عمل می‌کند و در كاهش التهاب و بهبود جریان خون و تقویت سیستم ایمنی اثر دارد. در پزشكی از مخلوط بسیار رقیق ازن و اكسیژن استفاده می‌شود كه این غلظت به شرط رعایت احتیاط و استانداردهای مصوب، خطری برای سیستم‌های مختلف بدن از جمله دستگاه تنفسی ندارد.  فرضیه استفاده از این درمان بر این پایه استوار است كه ازن با تكیه بر القای آبشارهای سلولی و مولكولی خود، می‌تواند سبب كاهش التهاب و تحریك روند ترمیم بافت‌ها از طریق تنظیم متابولیسم، بهبود خون‌رسانی و كاهش رادیكال‌های آزاد شود. به علاوه از دیگر مكانیسم‌های اثر ازن درمانی می‌توان به كاهش احتمال عفونت و بهبود سیستم ایمنی در بیماران مختلف از جمله مبتلایان به زخم‌های مزمن اشاره كرد.

گاز ازن و درمان آرتروز زانو

از مهم‌ترین كاربردهای فعلی ازن‌درمانی می‌توان به اختلالات مفصلی و پیرامون آن مانند آرتروز زانو، دردهای عضلانی از جمله نقاط ماشه‌ای، بیماری آرنج تنیس بازان، التهاب رباط‌ها و و كیست‌های گانگلیونی، خارپاشنه (التهاب فاسیای كف پا) و برخی مبتلایان به دردهای ناشی از فتق دیسك‌های كمری و زخم‌های مزمن دیابتی و زخم بستر اشاره كرد.

براساس شواهد موجود ازن درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست. حداكثر اثر این درمان در ماه اول بعد از تزریق به صورت كاهش درد و خشكی مفصل ظاهر می‌شود و معمولا بعد از سه تا شش ماه تاثیرات آن به طور واضح كاهش می‌یابد.

در پژوهشی كه درمركز تحقیقات دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی به صورت مرور نظام‌مند انجام شد، ثابت شد كه اثر ازن درمانی در درمان آرتروز زانو بیشتر از دارونما است، اما ازن‌درمانی در مقایسه با سایر درمان‌های تزریقی مفصل زانو از جمله آمپول ژله‌ای یا تاج خروس (هیالورونیك اسید) و PRP طول اثر كمتری و شروع اثر سریع‌تری داشته است.

درمان ازنی برای بیماری‌های اسكلتی - عضلانی

برای درمان بیماری خار پاشنه نیز تحقیقات فراوانی در ایران، برزیل، تركیه و چند كشور دیگر انجام شده؛ در اغلب این آزمایش‌ها ازن با پاسخ بالینی قابل قبولی همراه بوده است. از جمله در یك پژوهش كارآزمایی مبتنی بر مقایسه ازن درمانی در مقابل تزریق ژل و كورتون، ثابت شد یافته‌های گروه ازن تفاوت چندانی با روش‌های سنتی مشابه ندارند.

در بیماری آرنج تنیس بازان هم به طور مشابه، تزریق ازن كارایی یكسان و اثربخشی طولانی‌تری از تزریق كورتون نشان داد.

در ارتباط با دردهای ستون فقرات نیز ازن از دیرباز با تزریق‌های داخل دیسكی و عضلات فیله كمری اثرات راضی‌كننده‌ای از خود نشان داده بودند. به‌تازگی محققان داخلی و خارجی نیز به فكر استفاده از آن برای درمان سندرم تونل كارپال (نشانگان مچ دست) هستند كه نتایج پژوهش‌ها، تاكنون اثربخشی قابل ملاحظه‌ای در قیاس با سایر روش‌های مشابه به اثبات نرسانده‌اند.  

براساس مطالعات انجام شده، به كارگیری همزمان ازن و سایر روش‌های درمانی از جمله پی آرپی، استروئید و هیالورونیك اسید اغلب سبب افزایش اثر آنها یا سرعت شروع تاثیرات آنها شده است كه به این ترتیب می‌توان از ازن درمانی در كنار سایر درمان‌ها برای بهبود سریع موارد حاد دردناك استفاده كرد.

ازن‌درمانی؛ ممنوع!

از موارد منع و احتیاط استفاده از ازن می‌توان به حساسیت به این ماده، بارداری، فاویسم، اختلالات خونریزی‌دهنده، پركاری شدید تیروئید، كم‌خونی شدید و میاستنی شدید (یك بیماری خودایمنی مزمن عصبی عضلانی)، انفاركتوس قلبی و یا سابقه‌ای از بیماری‌های شدید روحی‌روانی اشاره كرد.

از شایع‌ترین عوارض تزریق ازن برحسب محل تزریق می‌توان به حساسیت به ازن، درد هنگام تزریق، تشدید موقتی درد، افزایش فشار خون، سردرد و سرگیجه، احساس گزگز و مورمور، تعریق و درد شكم اشاره كرد كه این موارد، خودمحدود و غیرجدی هستند. البته به صورت خیلی نادر عوارض قلبی ریوی و آمبولی هوا در تزریقات داخل دیسك نیز دیده شده است.

ازن‌تراپی؛ در كنار سایر روش‌های توانبخشی

در بررسی‌های انجام‌شده و با استناد به شواهد علمی موجود به‌نظر می‌رسد برای استفاده روتین از ازن‌درمانی و قرارگیری این روش باید تحقیقات بیشتری انجام گیرد. آنچه به‌ اثبات رسیده استفاده بجا و محدود این گاز در مبتلایان به دردهای عضلات، استخوان، مفاصل و ستون فقرات به ویژه افرادی كه در آنها درمان دارویی و فیزیكی نتیجه مطلوب نداشته است، می‌تواند مفید واقع شود.  امكان بهره‌مندی از این درمان در موارد منع استفاده از كورتون و پی‌آر‌پی از جمله دیابت كنترل‌نشده، اختلال انعقادی و مصرف داروهای ضد پلاكتی از نقاط قوت ازن‌درمانی است . بی‌شك، انتخاب صحیح بیماران، دوز و فواصل و تعداد تزریق مناسب ازن و نیز استفاده همزمان از سایر روش‌های توانبخشی از جمله اصلاح الگوی زندگی و ورزش‌درمانی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌كننده در موفقیت درمان با این روش به شمار می‌رود.