پیاده‌روفروشی در ایام محرم

هرساله با نزدیک‌شدن به ایام عزاداری محرم، خیابان ناصرخسرو تهران رنگ‌وبوی تازه‌ای به خود می‌گیرد. براساس یک قرارداد نانوشته بین کسبه خیابان و مشتریان، در روزهای منتهی به دهه محرم مغازه‌های خیابان ناصرخسرو  از لوازم عزاداری و وسایل تعزیه پر می‌شود. حسین‌آقا که در ایام عادی سال یکی از کتاب‌فروشی‌های خیابان ناصرخسرو را اداره می‌کند،  این روزها مشغول فروش بیرق و پارچه‌های عزاداری است؛

پارچه‌هایی که از اسامی ائمه تا پیا‌م‌های خوشامدگویی به هیئت عزا و شعائر مذهبی دیگر را شامل می‌شود و مشتری‌های پروپاقرصی دارد. حسین‌آقا که فروش بیرق‌ها را مثل کتاب‌فروشی کاری فرهنگی می‌داند فروشنده جعبه‌های قرآن مخصوص ختم قرآن نیز هست؛ جعبه‌هایی که با برگزاری مراسمات دهه محرم در مراسم برای ختم اموات خریداری شده و به مساجد اهدا می‌شوند. بیرق‌های عزا بسته به جنس و عرض پارچه قیمتی بین هزار تا ١٠ هزار تومان دارند و در مواردی نیز در صورت استفاده از پارچه ساتن می‌توانند تا ٤٥ هزار تومان نیز قیمت‌گذاری شوند.

قیمت این بیرق‌ها نسبت به سال گذشته تفاوت خاصی پیدا نکرده و به گفته فروشندگانش تولید داخل کشور هستند هرچند  هرکدام از فروشندگان، دیگران را به فروش پارچه‌ها و بیرق‌های چینی متهم می‌کند؛ پارچه‌ها و بیرق‌هایی که به روایت این فروشندگان عمری کمتر از دهه محرم دارند. کمی بالاتر از مغازه حسین‌آقا، فروشنده دیگری مغازه خود را به فروشگاه طبل و سنج تبدیل کرده است. او که تا هفته قبل لباس‌فروشی می‌کرده از فروش روزانه خود راضی است و می‌گوید به برکت امام‌حسین(ع) فروش هفته اخیرش بیشتر از فروش لباس سه‌ماهه تابستانش بوده است.

او که طبل‌هایش را از انتهای مغازه تا سنگ‌فرش‌های پیاده‌راه ناصرخسرو چیده،  ادعا می‌کند باکیفیت‌ترین طبل‌های بازار را دارد؛ طبل‌هایی که لوازم اولیه‌اش ماه‌ها قبل از چین وارد شده و در کارگاه‌های کوچک و خانه‌های شهرری مونتاژ می‌شوند. قیمت این طبل‌ها بسته به اندازه‌اش بین ١٥٠ هزار تومان تا یک میلیون تومان است. بزرگ‌ترین طبل‌های موجود در بازار دو متر قطر دارند و گران‌ترین طبل‌های بازار هم هستند. البته به گفته فروشندگان در صورت سفارش خاص و پرداخت هزینه‌ای بیشتر امکان تهیه طبل‌های بزرگ‌تر در چند روز نیز وجود دارد؛ طبل‌هایی که برای حملش نیاز به پایه‌های چرخ‌دار مخصوص است.

سعید که شغل اصلی‌اش پارچه‌فروشی است، یکی دیگر از کسبه بازار است که این روزها مشغول فروش لوازم عزاداری ا‌ست. او با تمرکز بر لوازم مخصوص تعزیه، مجموعه متنوعی از ابزارهای نمایشی را به معرض فروش گذاشته است. تنوع این اجناس به‌قدری زیاد است که حتی خود فروشنده هم برای یادآوری قیمت برخی از کالاهایش مجبور است به دفترچه شخصی‌اش مراجعه کند. از شمشیرهای ٣٠ هزارتومانی تا لباس‌ها و کلاهخودهایی که به رنگ‌های سرخ و سبز آماده استفاده در تعزیه هستند.

کلاهخودها بسته به اندازه و جنسشان قیمتی بین ٤٠ تا ٢٠٠  هزار تومان دارند و البته برای شبیه‌خوان‌های کارکشته و قدیمی که هر سال پای ثابت تعزیه‌ها هستند،  امکان سفارش لباس با سایز خودشان یا جنس پارچه و چرم خاص وجود دارد. لوازم تعزیه محدود به شمشیر و سپر و کلاهخود نمی‌شود، از گهواره‌های علی‌اصغر‌(ع) تا لباس شیری که بنا بر روایتی در ظهر عاشورا از پیکر امام‌حسین(ع) مراقبت کرده، نیز برای فروش موجود است؛  لباسی که ٢٠٠ هزار تومان قیمت دارد. در کنار فروشندگان ثابت خیابان ناصرخسرو دست‌فروشان هم بازاری موازی و البته پررونق در این خیابان دارند.

دست‌فروشانی که انواع و اقسام اجناس کوچک و قابل حمل از سنجاق‌سینه تا سرآستین با تم عزاداری و اسامی مذهبی و زنجیر عزاداری را هم‌قیمت با مغازه‌ها  یا کمی ارزان‌تر به فروش می‌رسانند. بعضی از مغازه‌داران در پایان هر روز کاری مبلغی را برای اجاره فضای مقابل مغازه‌شان از این دست‌فروش‌ها دریافت می‌کنند و برخی دیگر نیز از این دست‌فروشان به عنوان «دادزن» استفاده می‌کنند. زنجیرهای عزاداری بسته به جنس دسته، فلز حلقه‌ها و اندازه‌شان بین پنج تا صد هزار تومان قیمت دارند. ارزان‌ترین زنجیرها از جنس آهن یا فلزات ارزان دیگر هستند و زنجیرهای برنجی با حلقه‌های کوچک‌تر با قیمت بالاتر به فروش می‌رسند.

زنجیرهایی هم مزین به نقوش مختلف روی دسته‌ها و روکش آب‌طلای حلقه‌ها نیز پیدا می‌شوند که تا یک میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. کمی بالاتر و قبل از رسیدن به کاخ گلستان فروشگاه بیرق و پارچه دیگری نیز هست که مملو از جمعیت است. تفاوت اساسی این فروشگاه با دیگر فروشگاه‌ها ارائه پارچه‌ها و بیرق‌های ایرانی و البته گران‌قیمت است. بیرق‌های عزاداری زربافت این فروشگاه که در اصفهان تولید می‌شوند، بین  ٢٥٠ تا ٥٠٠  هزار تومان قیمت دارند و خریداران می‌توانند هنگام خرید درخواست کنند تا نام و نشان خریدار و اهداکننده نیز گوشه بیرق و پارچه‌ها دوخته شود. یکی از این بیرق‌ها که ١١ متر طول دارد و اسامی چهارده معصوم با نخ طلا  روی آن دوخته شده یک میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است.

رضا، فروشنده لوازم عزاداری که شغل اصلی‌اش فروش کت‌وشلوار است،  آن‌قدر از فروش روزانه‌اش خوشحال است که همه فروشندگان همسایه و حتی من را به آب‌طالبی میهمان می‌کند. رضا بازار امسال را بهتر از بازار سال گذشته می‌داند و می‌گوید فروش چند روز گذشته‌اش تلخی بازار کساد ماه‌های قبل را به‌خوبی جبران کرده است. به گفته او قیمت‌های اجناس نسبت به سال گذشته ١٠ درصد افزایش پیدا کرده اما این افزایش قیمت یا مشکلات اقتصادی موجود کشور باعث نشده رونق بازار محرم امسال کم شود.

او از مشتریانی حرف می‌زند که با گروگذاشتن یا فروش طلا و جواهرشان اجناس لازم برای هیئت‌های عزاداری را خریداری می‌کنند تا نذرهایشان را ادا کرده باشند. در این بین مغازه‌هایی هم پیدا می‌شوند که به فروش علامت و طوق مشغول‌اند. طوق‌ها و علامت‌ها که پای ثابت اغلب دسته‌های عزاداری هستند هم بسیار متنوع‌اند. طوق‌ها که اغلب مزین به اشکال مختلف حیوانات از پرندگان تا شیر و اژدهای ساخته‌شده با فلزات متنوع هستند بسته به جنس و نوع حیوانات استفاده‌شده در آن قیمت‌‌گذاری می‌شوند. حیوانات چهارپا مانند شیر ٣٠٠ هزار تومان و حیوانات دوپا مانند پرندگان ٢٠٠ هزار تومان قیمت دارند و استفاده ترکیبی از آنها در طوق‌ها بسته به نظر مشتریان  است.

قیمت طوق‌های معمولی بین سه تا ١٥میلیون تومان است. علامت‌ها نیز بسته به تعداد تیغه‌ها و جنسشان قیمت‌های متنوعی دارند. علامت‌های سه تیغ که کوچک‌ترین علامت‌های موجود در بازارند یک میلیون تومان و علامت‌های ٢٧ تیغ که بزرگ‌ترین علامت‌های موجودند ١٤ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. البته مشتریان ویژه‌ای هم پیدا می‌شوند که سفارش طلاکاری و تزيینات بیشتر روی علامت‌ها و طوق‌ها را می‌دهند و طبعا هزینه بیشتری نیز برای آن پرداخت می‌کنند؛

علامت‌هایی سنگین که بلندکردن و تکان‌دادنش برای بسیاری ممکن نیست اما رقابتی خاموش بین دسته‌های عزاداری برای تهیه علامت بزرگ‌تر جاری است. تقاضا برای خرید اجناس در این خیابان برای ارسال به شهرستان‌ها به حدی ا‌ست که فروشندگان حتی فرصت انبارگردانی نیز ندارند و غالب فضای پیاده‌راه ناصرخسرو مملو از جعبه‌ها و کارتن‌هایی است که هنوز باز نشده‌اند. اجناسی که به گفته فروشندگان تا پایان شب به فروش می‌روند. تنها نگاهی به شلوغی خیابان ناصرخسرو در این روزها و حجم بالای معاملات در آن و مقایسه‌اش با چهره‌های درهم فروشندگان و مغازه‌های خلوت چند خیابان آن‌طرف‌تر، به‌خوبی نشان می‌دهد چرا فروشندگان این خیابان رنج تغییر کاربری مغازه‌شان را فقط برای ١٠ روز به جان می‌خرند.

محمد مساعد