همیشه شنیده بودیم که کتاب یکی از کالاهای فرهنگی نسبتا ارزان است. تا چند سال پیش یک جوان وقتی وارد کتابفروشی می‌شد می‌توانست حداقل دو سه کتاب عمومی برای اوقات بیکاری‌اش بخرد. کتاب‌های نفیس هم با کمی صرفه‌جویی قابل دسترس بودند اما در سال گذشته با افزایش قیمت کاغذ، قیمت کتاب‌ها هم به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داشته که البته منطقی است اما در این بازار شاهد برخی قیمت‌گذاری‌های عجیب هستیم، رقم‌هایی که تعجب هر شنونده‌ای را برمی‌انگیزد. حال این سوال مطرح می‌شود که ساز و کار قیمتگذاری یک کتاب چگونه است؟ آیا نظارتی بر این بخش از سوی نهادهای مربوطه صورت می‌پذیرد یا خیر؟
چند سالی است که شاهد حضور سلبریتی‌ها در شاخه‌های هنری غیرتخصصی‌شان هستیم که اتفاقا آثارشان به واسطه شهرت با قیمت‌های بالا عرضه می‌شود. در همین راستا می‌توان به قیمت‌های ۱۵-۲۰ میلیون تومانی آثار نقاشی تهمینه میلانی اشاره کرد. حوزه کتاب هم یکی از بخش‌های بسیار جذاب برای سلبریتی‌ها است. البته معمولا آثار این افراد از مجموعه اشعار یا عکس فراتر نمی‌رود اما نکته عجیب قیمت‌گذاری‌های نامعمول این آثار است.
تقاضا وجود دارد پس عرضه می‌کنند
آنچه که به تازگی موضوع ورود سلبریتی‌ها به دنیای کتاب را به یکی از مباحث داغ شبکه‌های مجازی تبدیل کرد، آخرین کتاب صابر ابر با عنوان «تا هفت خانه آن‌ورتر» است که چند هفته گذشته با قیمت ۳۰۰ هزار تومان برای فروش در اختیار علاقه‌مندان حوزه نشر قرار گرفت. در بخشی از معرفی این کتاب آمده است: پروژه «تا هفت خانه آن‌وَرتر»، مجموعه‌ای از روزمره‌هایی است که در نزدیکی از بین رفتن ایستاده‌اند. مادرهایی که در فصل سوم زندگی قرار گرفته‌اند و حالا از نام مادربزرگ برای یاد کردن‌شان استفاده می‌شود. در پروژه «تا هفت خانه آن‌وَرتر»، صد مادربزرگ ایرانی به نیابت از تمام مادران ایرانی از سراسر ایران انتخاب شده‌اند... «تا هفت خانه آن‌وَرتر» در قالب چند قسمت مستند، یک کتاب دوزبانه فارسی و انگلیسی و یک نمایشگاه تجسمی شامل مجموعه‌ای از وسایل چندساله آشپزخانه‌های مادران ایرانی که با هنر هنرمندان معاصر ایرانی ادغام شده، در زمان‌های تعیین‌شده به مخاطبان ارائه می‌شود. پروژه «تا هفت خانه آن‌وَرتر» با بهانه آشپزی، نگاهی ساده و بی‌پرده به هنری بزرگ دارد که کار هرکسی نیست؛ هنری که به‌سرعت در حال فراموشی است. نام این هنر زندگی است و بس!»
گرچه شاید با در نظر گرفتن قیمت کاغذ، قطع آن و هزینه‌های دیگر بتوان قیمتی بالا را برای چنین کتابی با اغماض بسیار قبول کرد اما سال ۹۴ همین بازیگر کتابی را منتشر کرد که شامل ١٠٠ پست اینستاگرام او است اما نکته عجیب قیمت ۵۰ هزار تومانی کتاب او بود. با مشاهده این روند قیمت‌ها این سوال به وجود می‌آید که قیمتگذاری کتاب‌ها از چه فرمول خاصی پیروی می‌کند که کتاب بزرگان ادبیات گاهی از کتاب‌های سلبریتی‌های پرفالوئر ارزان‌تر هستند. محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: تولید کتاب هم مانند کالاهای دیگر از قاعده عرفی و عقلی عرضه و تقاضا تبعیت می‌کند. بنابراین زمانی که ناشر کتابی را منتشر می‌کند به هزینه‌های تمام شده و تقاضای بازار نسبت به کتاب توجه دارد و قیمت را به ترتیبی انتخاب می‌کند که آن کتاب در انبار ناشر باقی نماند و فروش خود را از دست ندهد. بنابراین عرضه و تقاضا نقش مهمی در قیمتگذاری ایفا می‌کند.
قیمت‌های گاهی نامتعارف با کیفیت، این سوال را برای مخاطب به وجود می‌آورد که آیا نهادی بر چگونگی قیمت‌گذاری‌ها نظارت دارد یا هر ناشر بنابر تشخیص سلیقه خود کتاب را به هر قیمتی که بخواهد به بازار عرضه می‌کند؟ آموزگار می‌گوید: کیفیت بر قیمتگذاری موثر است. اگر قیمت و کیفیت چه از حیث محتوا، چه از لحاظ کتاب‌آرایی قابل قبول نباشد، ناشر فروش خود را از دست می‌دهد.
تغییر ذائقه یا موارد استثنا؟
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره قیمت بالای کتاب‌های سلبریتی‌ها در مقایسه با کتاب‌های مرجع یا آثار افراد شاخص حوزه ادبیات و تاثیر آن بر حوزه نشر نیز می‌گوید: گاهی در موارد خاص ممکن است قیمت‌ها عجیب به نظر برسند اما نمی‌توان این موارد خاص را قاعده قرار داد. جامعه هدف، برخورد ویژه خود را نسبت به این کتاب‌ها خواهد کرد. اگر مخاطب تناسبی بین کیفیت محتوایی و کتاب‌آرایی اثر و قیمت تعیین‌شده نبیند، از اثر استقبال نخواهد کرد. مخاطب نگاه می‌کند که مبلغی که برای یک کتاب می‌پردازد، ارزش دارد یا خیر.
اما ممکن است این استثناها آنقدر زیاد شوند که به یک قاعده تبدیل شوند؟ آیا ممکن است در دراز مدت سلیقه و ذائقه مردم به این واسطه تغییر کند؟ آموزگار پاسخ می‌دهد: من چنین فکر نمی‌کنم. کتابخوان حرفه‌ای به دنبال آثاری می‌رود که خواندن آن‌ها را ضروری می‌بیند. عده‌ای هستند که تنها به سلبریتی بودن صاحب اثر توجه دارند و محتوا برایشان چندان اهمیتی ندارد اما تعمیم دادن آن به کتابخوان‌های حرفه‌ای درست نیست. مخاطبان حرفه‌ای کم نیستند. کتابخوان حرفه‌ای انتظار شکل و محتوایی متناسب با مبلغی که می‌پردازد، دارد اما باید قبول کنیم که عده‌ای هستند که حاضرند برای آثار سلبریتی‌ها پول بدهند که مخاطب حرفه‌ای نیستند و تنها به صاحب اثر به نوعی علاقه دارند. ممکن است حتی از خواندن این آثار هم راضی باشند. به نظر من این اتفاق خللی در بازار ایجاد نمی‌کند.
او می‌افزاید: در هر صورت به نظر من چنین مواردی تنها چند استثنا هستند و نمی‌شود در این وضعیت بد کتابخوانی آن را به کل کتابخوانان تعمیم داد. همه ناشران و نویسندگان نمی‌توانند آثارشان را با این قیمت‌ها بفروشند. اگر چنین بود که صنعت نشر ما دوران موفقی را می‌گذراند در حالی که این چنین نیست. ما شاهد تولید کتاب‌های بسیار با کیفیتی هستیم اما متاسفانه استقبال از آن‌ها با توجه به قیمت مناسب‌شان با آنچه که در مورد آثار سلبریتی‌ها می‌بینیم همخوانی ندارد.
فاطمه امین‌الرعایا
- 19
- 5
