جهش قیمت دلار در دو سال اخیر، بر بهای بسیاری از کالاهای مصرفی خانواده‌ها و کالاهای فرهنگی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم گذاشته است، اما در این میان موضوع افزایش قیمت کتاب از اهمیت و ظرافت بیشتری برخوردار است زیرا بررسی دلایل این افزایش و تبعات آن نیازمند نگاهی همه‌جانبه است.
با توجه به تولید اندک کاغذ در کشور و واردات آن، هرگونه نوسان ارزی تاثیری مشهود بر قیمت نهایی کتاب به جا می‌گذارد؛ آنچنان که مشاهده می‌کنیم در هفت ماه نخست امسال نسبت به دوره مشابه قیمت کتاب با تغییرات شگرفی همراه بوده است. هرچند قیمت کاغذ کمتر از ۲۰ درصد پشت جلد را به خود اختصاص می‌دهد، با در نظر گرفتن تاثیر دلار و جنبه‌های روانی این تغییر بر دیگر عوامل تولید، مانند افزایش قیمت دستگاه‌های چاپ، هزینه‌های مواد اولیه چاپخانه‌ها، بالا رفتن دستمزدها و هزینه حمل و نقل، در نهایت قیمت عرضه شده به مخاطب را بیش از ۵۰ درصد افزایش می‌دهد. از سوی دیگر کاهش قدرت خرید اغلب خانواده‌ها وتنگناهای معیشتی موجب می‌شود کتاب که در انتهای فهرست نیازهای آنها قرار دارد، از سبد خریدشان به کلی حذف شود. از این رو می‌توان گفت افزایش قیمت دلار فشاری مضاعف بر اقتصاد نشر وارد می‌کند؛ اقتصادی که با توجه به آمار پایین سرانه مطالعه در کشور، در حالت عادی نیز بسیار شکننده و آسیب‌پذیر است. به تجربه ثابت شده است هرگاه قیمت کالایی به هر دلیل افزایش یافت حذف عوامل بالابرنده قیمت، به کاهش بهای کالا منجر نمی‌شود یا دست‌کم قیمت به روز نخست بازنخواهد گشت.
می‌توان نگران بود اگر همین رویه که آمارها نشان می‌دهند در سال‌های بعد ادامه یابد، قیمت پشت جلد کتاب‌ها روندی صعودی و شتابدار خود را ادامه دهند. همان‌طور که گزارش خبرگزاری کتاب بر اساس اطلاعات مندرج در بانک اطلاعاتی خانه کتاب نشان می‌دهد قیمت کتاب در هفت‌ماه نخست سال جاری(۹۸) نسبت به بازه زمانی مشابه در سال گذشته(۹۷) با افزایش چشمگیری مواجه بوده است. قیمت میانگین هر جلد کتاب در این بررسی ۵۷درصد و قیمت هرصفحه کتاب به‌صورت میانگین، ۶۷درصد افزایش داشته است.نکته قابل توجه این است که بحران تامین مواد اولیه تولید کتاب، خصوصا آغاز تورم قیمت کاغذ تقریبا به نیمه نخست سال ۹۷ بازمی‌گردد که تاثیرات آن بر بازارهای کتاب را از آغاز شش ماه دوم سال گذشته به مدت یک‌سال (تا مهرماه ۹۸) بررسی می‌کند.
دغدغه افزایش قیمت کتاب و پایین‌آمدن قدرت خرید کتاب نزد اهالی مطالعه، با انتشار این اطلاعات به‌شکل شفافی عینیت می‌یابد: قیمت میانگین هرجلد کتاب به ۳۲هزار و ۳۸۳تومان رسیده است؛ رقمی که قطعا تاثیر مستقیمی بر سبد خرید کالاهای فرهنگی خانواده‌ها خواهد گذاشت. یادآوری می‌شود که این رقم در سال گذشته، ۲۰هزار و ۵۷۷تومان محاسبه می‌شد.ادامه بررسی‌ها نشان می‌دهد متغیرهای دیگری نیز در حوزه نشر و در بازه‌های مورد اشاره، تغییرات قابل توجهی داشته‌اند.
به‌عبارت دیگر، افزایش قیمت کاغذ و آشفتگی‌های مربوط به آن، تاثیری روی شمارگان متوسط کتاب ایجاد نکرده است و این فیلد آماری با وجود تغییر برخی پارامترها، همچنان ۱۳۹۹ نسخه برای هر کتاب را نشان می‌دهد. البته علاوه بر این جدول، باید به جدول تعداد عناوین و نوبت‌های چاپی در موارد تجدید چاپی نیز توجه کرد که در بازه‌های زمانی هفت‌ماهه سال‌های ۹۷ و ۹۸ تغییرات را نشان می‌دهد.
اطلاعات این گزارش حاکی از آن است که با وجود بحران‌های مختلف، صنعت نشر توانسته به یاری حمایت‌ها و کنترل بازار(به ویژه بازار کاغذ که با ورود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تشکل‌های مرتبط با نشر، سامان گرفت) ثبات نسبی خود را حفظ کند اما اولا، افزایش نزدیک به ۶۰درصدی قیمت پشت جلد کتاب‌ها، موضوعی نیست که بتوان نادیده گرفت و ثانیا، شمارگان متوسط ۱۳۹۹ نسخه‌ای اگرچه در این بررسی تطبیقی (قبل و بعد از بحران) حفظ شده اما به‌خودیِ‌خود، عدد قابل دفاعی نیست.
هرچند پایین آمدن نرخ کاغذ از بندی ۵۰۰هزارتومان به حدود ۲۰۰هزارتومان و کاهش قیمت سایر اقلام اولیه تولید کتاب، در مقطعی این امید را ایجاد کرد که افزایش قیمت کتاب، متوقف و بهای پشت جلد کتاب‌ها به شرایط پیشین برگردد اما این اتفاق محقق نشده است. حالا باید دید با توجه به نزدیک شدن پایان سال و مساله آماده‌سازی کتاب‌های تازه برای ارائه در نمایشگاه کتاب تهران (در اردیبهشت‌ماه)، آینده قیمت کتاب و بازار نشر به کجا خواهد انجامید.
- 13
- 5
