آشنایی با انواع صنایع دستی اردبیل (+ تصاویر)

بیشتر صنایع دستی اردبیل توسط عشایر و روستاییان این منطقه تولید می‌شود

صنایع دستی اردبیل

عشایر و روستاییان اردبیل، بیشتر صنایع دستی اردبیل این منطقه را تولید می کنند. استان اردبیل در زمینه بافت انواع زیراندازها مانند بسیاری از مناطق مستعد کشور، قدمت و اصالت داشته و صنعتگران و هنرمندان روستایی و شهری توانسته اند نمونه های بارزشی از آثار نفیس و ارزنده صنایع دستی را با عرضه هنر و استعدادهای درخشان خود، ثبت کنند.

>> ورنی اردبیل:

به نوعی از زیرانداز بافته شده در اردبیل، ورنی میگویند که یکی از صنایع دستی اردبیل به شمار می رود. نام دیگر ورنی، گلیم سوزنی می باشد. درواقع با استفاده از ابریشم یا پشم بر روی دارهای عمودی، این نوع فرش را می بافند و به آن شبه قالی یا گلیم فرش نما می گویند. از هنرهای دستی عشایر ارسباران و آل سون ها می توان به ورنی بافی اشاره کرد که کاربرد آن برای زیرانداز، روانداز، خورجین، رختخواب پیچ می باشد. طرح های مورد استفاده در بافت ورنی نظیر حیوانات محلی، وحشی، اشکال هندسی و … است.

ورنی نوعی زیرانداز و یکی از صنایع دستی اردبیل است که در این شهر بافته می شود

>> خورجین بافی:

به کیسه ی بزرگ بافته شده به صورت دو طرفه، خورجین میگویند و کاربرد آن برای مواردی همچون قرار دادن پشت موتور سیکلت، دوچرخه و بعضی از چهارپایان می باشد. هنر خورجین بافی در بین عشایر اردبیل رواج دارد و از جاجیم و یا پلاس برای تولید خورجین بافی استفاده میکنند.

خورجین، بین ۳۰ تا ۹۰ سانتیمتر عرض دارد و مواد اولیه آن هم بومی است و از پشم های رنگی، موی بز و نخ پنبه ای بافته میشود. کیفیت و زیبایی خورجین های اردبیل بین روستایی ها، بسیار معروف است.

>> جاجیم بافی:

جاجیم از دیگر صنایع دستی اردبیل تلقی میشود و بیشتر در روستاهای خلخال رواج دارد. تولید جاجیم در رنگها و طرح های متنوعیست که بیشتر طرح هایش بصورت گوشواره، گل، نگین و انگشتر بادامی است. کاربرد این هنر، بیشتر در مواردی ازجمله تهیه سجاده، روتختی، پادری، رویه کرسی، پشتی، مبل و کیف استفاده می کنند که این وسایل هم بسیار زیبا و جذاب می باشد. اندازه ی جاجیم های بافته شده با طرح و نقش و رنگ های متنوع، معمولاً ۹۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر مربع می باشد.

جاجیم یکی از صنایع دستی اردبیل است که بیشتر در روستاهای خلخال به این هنر پرداخته می‌شود

>> چنته بافی:

از قدیمی ترین صنایع دستی اردبیل می توان به چنته بافی اشاره کرد که به تدریج منسوخ شده است. با استفاده از شیوه های بافت گلیم، جاجیم، پلاس و حتی خورجین در این هنر زیبا، پارچه را می بافند. در بافت آن وقتی پشت بافت داخل کیف بیوفتد، پس از تا زدن کیف، آن را از سه جهت می دوزند. چنته بافی برای نگهداری وسایلی مورد استفده قرار میگیرد که شامل آینه، قرآن، نخ، سوزن و غیره است و معمولاً برای آراسته کردن آن از مهره تزئینی و قیطان رنگی استفاده می شود.

>> سفالگری:

یکی از قدیمی ترین صنایع دستی که انسانها آن را تولید میکردند؛ سفالگری بود که در دوران اشکانیان و قبل از آن بوجود آمد. سفالگران اردبیلی، گل را با استفاده از خاک رس می سازند؛ به این دلیل که خاک رس دارای میزان خالصی کم و چسبندگی زیاد میباشد و این گل با دست های این سفالگران به اشکالی مثل لیوان، کوزه، مجسمه و کاسه در می آید.

سفالگری یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی اردبیل است که به اشکالی مثل لیوان و ... در می‌آورند

بعد از شکل دادن سفال ها، آنرا در کوره میبرند و رنگ طبیعی آنها که نخودی است، در کوره به رنگ قرمز تغيير می کند. محصولی که بدست می آید از گل پخته شده و بدون لعاب است و دارای کاربرد های بسیاری می باشد.

>> سازهای سنتی:

نواختن ساز، از دیگر هنرهای سنتی مردم اردبیل به شمار میرود که با استفاده از درخت توت، گردو، شمشاد و... این سازها را می سازند. از بهترین نوع این سازها می توان تنبک، کمانچه، سنتور، دو تار، سه تار و سنتور را نام برد. البته موارد کاربردی در ساخت این سازها نظیر خطاطی، نقاشی، معرق و خاتم می باشد. در شهرهای اردبیل، مشکین شهر و خلخال، ساخت سازهای سنتی مرسوم شده است.

>> تذهیب:

هنر آراستن کتاب و نوشته ها ، تذهیب میباشد که از خانواده هنرهای مستظرفه به شمار می رود؛ یعنی اهمیت آن از نظر هنری نسبت به صنعتی، بیشتر است. در کتاب های ارزشمند، تزیین کتاب، بعد از متن از اهمیت به سزایی برخوردار است و هنرمندان اردبیلی با استفاده از طلاکاری و نگارگری، کتاب را با نقش های ختایی و اسلیمی طراحی می کنند و باعث ایجاد جلوه های زیبایی میشوند. همچنین سایر رنگ هایی که در این هنر استفاده میشود؛ نیلی، لاجوردی و .. است و اشکال هندسی و یا گل و گیاه از طرح های به کار رفته در این هنر می باشد.

تذهیب هنر آراستن کتاب و نوشته هاست که از صنایع دستی اردبیل بشمار میرود

>> خراطی:

به هنری که در آن با استفاده از حرکت دورانی، چوب را می تراشند و موجب شکل دهی آن از طریق خراشیدگی و فرورفتگی میشوند؛ خراطی می گویند. هرچه چوب در خراطی، فشرده تر و محکم تر باشد؛ محصول ظریف تر و بادوام تری به دست می آید. هنرمندان خراط اردبیلی برای ساخت وسایلی مثل عصا، قلیان، مبلمان، وردنه، میز، آباژور و صندلی، از چوب درخت های گردو، نارون، زبان گنجشک و توسکا استفاده می کنند. اصلی ترین طرفداران خراطی، مردم سرعین در استان اردبیل می باشند.

>> تراش شیشه:

ایجاد نقوش مختلف سنتی بر روی شیشه با وسایل تراش، از زیباترین صنایع دستی اردبیل به شمار میرود که از سنگ های مخصوص با درجه سختی بیشتر از شیشه، استفاده می شود. بر روی سطح شیشه، انواع نقوش بزرگ و کوچک عمیق و سطحی با طرح های گوناگون ایجاد شده است که در انتها آن را صیغل میدهند و به مردمان هنر دوست می فروشند.

یکی از زیباترین صنایع دستی اردبیل ایجاد نقوش مختلف سنتی بر روی شیشه با وسایل تراش می‌باشد

>> گلیم بافی:

انواع گلیم اردبیل، از مهم ترین صنایع دستی این منطقه شناخته میشود. رنگ های این صنایع دستی بافته شده در اردبیل، شاد و زیبا میباشد که در اثر هنر زنان این منطقه به دست می آید. از طرح هایی نظیر سماور، سینی، خرچنگ، گردونه مهر و اژدها در بافت گلیم استفاده می شود و بیشتر در شهرهای عنبران، مغان و روستاهای اطراف آن تولید میشود. برای تهیه ی این نوع از صنایع دستی اردبیل، به مواد اولیه ای نظیر نخ پنبه ای تابدار و ابریشم نیاز است.

>> مسند:

از دیگر زیر اندازهای دستباف می توان به مسند اشاره کرد که مانند گلیم با دار بافته می شود و جزء سوغات و صنایع دستی اردبیل محسوب می شود. مردم بخش تمین در استان اردبیل به بافت مسند، مشغول هستند. گرایش و علاقه این مردم به مسند بافی بخاطر رایج نبودن مشاغلی همچون کشاورزی می باشد؛ چون این منطقه کوهستانی است، مردمش مسندبافی میکنند. مسند از صنایع دستی محسوب میشود که جایگاه خوبی در خارج از ایران دارد و طرفداران بسیاری را در میان کشورهای اروپایی مانند آلمان به خود جذب کرده است. از طرحهای غالب در این زیراندازها می توان به نقشه ی گلدانی، قاپاق، قره باغی، گانگال سه پایه و … اشاره کرد که از رنگ های گیاهی برای بافت آن استفاده می کنند.

>> اجاق قراقی:

در زبان محلی، اجاق قراقی به معنی نوعی حفاظ برای اجاق می باشد. کاربرد این پارچه دستباف تمام پشمی، مراقبت از فرش یا زیرانداز دربرابر شعله های آتش اجاق میباشد و عشایر دشت مغان، آن را تولید میکنند. اجاق قراقی، شباهت بسیاری به جاجیم از نظر روش بافت و شکل ظاهری دارد و از نقش های هندسی و تجربی برای بافتن آن استفاده می کنند.

>> معرق و منبت چوب:

از دیگر صنایع دستی اردبیل می توان معرق را نام برد که برای تولید آن به مواد اولیه ای نظیر چوب درختان، برنج، نقره، استخوان شتر، طلا، صدف، مس، خاتم و عاج نیاز است. لذا چوب های موردنظر برای خلق این محصولات هنری را انتخاب کنید و پس از بریدن آن به شکل و اندازه دلخواه، در جای خود قرار دهید. هنر معرق کاری چوب برای ساخت میز، قاب آینه، تابلو، صفحه شطرنج و غیره کاربرد دارد.

معرق یکی از صنایع دستی اردبیل می‌باشد که مواد اولیه آن چوب درختان و ... است

در هنر منبت کاری بر اساس طرح و نقوش زیبا بر روی چوب، حکاکی و کنده کاری انجام می دهند که بیشتر نقوش آن گیاهیست. چوب درختان، از مواد اولیه ی این هنر محسوب میشود و درصورت محکم و فشرده تر بودن جنس چوب، منبت هم زیبا و بادوام تر میشود.

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش