آشنایی با انواع صنایع دستی هرمزگان

صنایع دستی هرمزگان با استفاده از مواد اولیه بومی ساخته می‎شود

صنایع دستی هرمزگان

همانند سایر نقاط ایران، ساخت صنایع دستی هرمزگان نیز براساس نیازهای مردم منطقه و مواد اولیه بومی می‎باشد و به فرهنگ و سنت‎های مردم جنوب در طراحی و ساخت آن‎ها توجه شده است. همچنین استفاده از صنایع دستی در این منطقه با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی استان هرمزگان، ارزش زیادی دارد و بیانگر اهمیت مردم این استان به هنرهای اصیل و بومی و صنایع سنتی منطقه است.

- گلابتون دوزی:

در نقاط مختلف ایران از زردوزی با نامهایی همچون« کم دوزی»،« گلدوزی» و« کمان دوزی» یاد می کنند. هنر گلابتون دوزی در ایران و شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب، رواج دارد. درواقع گلابتون دوزی به دوخت طرح های زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی گفته میشود. طرح اصلی این هنر برگرفته از لباس های محلی زنان هند و بنگال می باشد. عموما لباس‌های گلابتون دوزی، نوعی لباس محلی محسوب می شوند ولی امروزه سایر زنان بخاطر زیبایی نقوش و همچنین راحتی این لباس، از آن استفاده میکنند. از ابزار کار گلابتون دوزی می توان به مداد، کپیه، قلاب، چهارپایه یا هاون چوبی اشاره کرد.

هنر گلابتون دوزی برای تولیداتی نظیر شلوارهای زنانه، دور یقه، پیش سینه، دمپایی، سر آستین، لبۀ پرده، پشتی، سجاده، دیوارکوب، کوسن و جلد قرآن کاربرد دارد.

- حصیربافی:

از قدیمیترین صنایع دستی هرمزگان می توان حصیربافی را نام برد که نمونه های آنرا میتوان در بین النهرین و آفریقا مشاهده کرد و نساجی،  سفالگری یا کوزه گری، برگرفته از حصیربافی و سبدبافی می باشد.

حصیربافی یکی از قدیمیترین صنایع دستی هرمزگان و کهن ترین آنها می باشد

نخستین زیراندازهایی که انسان تهیه میکرد؛ بافته های حصیری بود. همچنین با استفاده از حصیر و نی، اولین سرپناهها پس از رسیدگی در غارها و غارنشینی بوجود آمد. درواقع رایج ترین و معمول ترین صنعت دستی استان هرمزگان، حصیر بافی می باشد؛ به این دلیل که برگ درخت خرما اولین ماده موردنیاز برای حصیر بافی بود که صنعتگران بسیاری از آن استفاده می کردند.

برخی از مناطق مهم بافت حصیر، نظیر روستاهای میناب، بشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن میباشد که اکثرا زنان و دختران،، این کار را انجام می دهند. از مواد اولیه ی مورد استفاده در این هنر می توان به برگ درخت خرما( پیش مُغ) و ضایعات درخت خرما و گیاهی به نام« مور» اشاره کرد.

برای حصیر بافی باید پس از هرس زدن شاخه های جوان و زائد درخت خرما، آنها را به منظور خشک و زرد شدن در معرض نور آفتاب قرار دهند؛ آنگاه برای نرم و انعطاف پذیر شدن رشته ها، آن ها را در آب، خیس کنند. محصول به دست آمده ، مواد اولیه و اصلی تولید و ساخت و بافت انواع فرآورده های حصیری می باشد.

محصولاتی نظیر سجاده حصیری، سبد حصیری دردار بلند جهت نگهداری البسه،  بادبزن،  نوعی سینی گرد و بزرگ به نام  « سپ»، ظرف نگهداری نان به نام« کفه»،  « دمکش»، زیراندازی  به نام« تک» برای پوشاندن سقف خانه های روستایی،  گلدان حصیری،  درپوش کوزه، ظرف میوه،  از محصولات حصیری در هرمزگان به شمار می رود. کاربرد حصیرهای بافته شده برای مواردی همچون فرش زیرپا،  پوشش سقف خانه و لوازم خانگی می باشد. حصیر بافان میناب، ساکن روستاهایی همچون بهمنی، چلو، نصیرابی، محمودی و قاسم آبادی می باشند.

- خوس دوزی:

هنر خوس دوزی بر روی پارچه توری ریز بافت با استفاده از نوارهای نقره ای باریک، تجلی یافته است و گاهی اوقات برای تزیین مقنعه، دستار( چادر زنانه) بر روی پارچه از ستاره های فلزی استفاده میکنند. رنگ پارچه مصرفی معمولاً سیاه، سفید، سبز و زرشکی است که شکل هر دو بر روی پارچه یکسان است.

- چادرشب بافی:

چادر شب بافی یا« کاربافی»، از دیگر صنایع دستی هرمزگان به شمار می رود. این هنر در برخی از روستاها رواج پیدا کرده است که از آن ها می توان به کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای احمدیه، سیروئیه و فارقان اشاره کرد. صنعتگران این رشته به انجام این هنر در تمام طول سال، می پردازند.

از دیگر صنایع دستی هرمزگان چادر شب‌ بافی یا «کاربافی» است

عرض و طول چادر شب های تولیدی در روستاهای هرمزگان به ترتیب، ۵۰ سانتیمتر در ۸ متر میباشد که بعد از اتمام هر طاقه، متشکل از چهار قسمت مساوی می باشد. وقتی که این قطعات را در کنار یکدیگر بدوزند، ابعاد چادر شب به دست آمده ۲۰۰* ۲۰۰سانتی متر میباشد که اغلب به صورت یک لا مورد استفاده قرار می گیرد.

« چادر کلندری» و« چادر دوگردی» از چادر شب های معروف به شمار می رود. به چادری که نقش چهارخانۀ درشت دارد و رنگ های سیاه، سفید، قهوه ای و نیلی در آن استفاده شده، چادر کلندری میگویند درحالیکه چادر دوگردی دارای نقش چهارخانۀ ریز و فشرده میباشد و صرفا رنگ های سیاه و سفید در آن مورد استفاده قرار میگیرد.

در کوهستان های منطقه از چادر شب برای بالاپوش استفاده می کنند درحالیکه در مناطق گرمتر از چادر شب برای رختخواب پیچ یا روانداز استفاده می کنند. معمولاً در روستاهای استان هرمزگان، چادر شب را به صورت خانوادگی می بافند و هر بافنده برطبق گفته ی صنعتگران می تواند در هر ماه، ۶۰ تخته چادر شب در ابعاد ابعاد۲۰۰* ۲۰۰ سانتیمتر را تولید کند.

- بادله دوزی:

از بهم پیوستن چند نوع زری با یکدیگر، بادله دوزی یا" تلی بافی" به دست می آید به صورتی که در وسط، از زری بزرگ استفاده می کنند و در اطرافش از زری های کوچک استفاده میکنند. بادله که برای لبه ی شلوارهای زنانه کاربرد دارد؛ نوارهایی با پهنای ۱۵ سانتی متر می باشد.

- سفالگری:

سفالگری در روستاهایی رواج دارد که از این روستاها می توان به حکمی، گوربند و شهوار از توابع شهرستان میناب و روستاهای لشتگان از توابع بندر عباس اشاره کرد.

- خرسک بافی:

خرسک بافی به بافت نوعی فرش با رنگ های محدود اطلاق میشود که پرزهای آن بلند و درشت بافت است. در بافت سنتی آن از رنگ طبیعی پشم استفاده میکردند. از قدیم الایام، خرسک بافی برای روانداز مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه این نوع بافت در اندازه های مختلف برای تولید پادری و کناره، استفاده می شود. با توجه به هندسی بودن نقوش خرسک، در روستای درتوجان، آن را می بافند.

یکی از صنایع دستی هرمزگان خرسک‌بافی است که در قدیم‌الایام به عنوان روانداز استفاده میشد

- چنته بافی:

صنعت چنته بافی به وسیلۀ دارهای زمینی و توسط زنان در منطقۀ وشاگرد، انجام می شود. اغلب این بافته ها نقش های هندسی و ذهنی داشت. تزیین اطراف چنته با صدف های دریایی و منگوله های رنگی می باشد. برای تزئین کپرها از چنته استفاده می کنند.

- سوزندوزی:

به نوع دیگری از رودوزی، سوزندوزی میگویند که فقط توسط زنان و دختران روستایی در بخش" وشاگرد" به شیوه زنان بلوچ انجام می گیرد؛ چون این منطقه به استان سیستان و بلوچستان نزدیک است.

- شیریکی پیچ:

شیریکی پیچ که اغلب در کرمان، شهرت دارد به نوعی دست بافته داری اطلاق میشود؛ یکی از دلایل شهرت شیریکی پیچ در این استان، همجواری هرمزگان با کرمان می باشد. نقوش این دست بافته کاملاً بداهه و ذهنی است و علت تنوع زیادی در نقوش آن، همین مسأله میباشد تا جاییکه نمی توانید دو شیریکی پیچ را پیدا کنید که کاملاً شبیه به هم هستند. شهر حاجی آباد در هرمزگان، مرکز تولید شیریکی پیچ است.

شیریکی پیچ یکی از صنایع دستی هرمزگان و نوعی دست بافته داری است

- شک دوزی:

شک دوزی به نوارهای پارچه‎ای می ‎گویند که با استفاده از نخ های طلایی و نقره ای فلزی بافته شده است و کاربرد آن بیشتر برای لبه و دور یقۀ پیراهن زنانه و آستینش است. مواد موردنیاز برای شک دوزی، شامل قرقره، یک هاون چوبی، نوار فلزی نقره ای و طلایی می باشد.

- کم دوزی:

از دیگر صنایع دستی ویژه هرمزگان میتوان به کم دوزی اشاره کرد که کاربرد آن برای شلوار زنانه، پارچه های گل دار، روکش لباس و پشتی می باشد. هنرمندان در کم دوزی، از نخ ابریشم و زری به جای نخ معمولی استفاده می‎ کنند.

کم دوزی یکی از صنایع دستی ویژه هرمزگان است

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش