کاخ «اردشیر بابکان» محصور در گورستان/ وعده ۱۵ ساله سازمان ميراث فرهنگی

قانون ها و ضوابط سازمان جهانی یونسکو بسیار سختگیرانه و علمی بوده و با قانون های ثبت ملی آثار تاریخی متفاوت است.

کاخ ساسانی اردشیر بابکان که به عنوان نخستین کاخ گنبددار ایرانی شناخته شده است، حال و روز خوشی ندارد و در شرایط بسیار بد حفاظتی به سر می برد

خاکسپاری غیرقانونی مردگان روستای آتشکده که بر پایه قانون و ضوابط میراث فرهنگی بنا بود از تابستان سال گذشته برچیده و از آن پیشگیری شود، همچنان ادامه دارد

پیمان شکنی مدیران میراث فرهنگی آن هم در زمانی که تنها ۴۰ روز بیشتر برای تصمیم گیری ثبت جهانی این یادمان تاریخی باقی نمانده است، بر نگرانی های دوستداران میراث فرهنگی افزوده است

خاکسپاری گسترده و روزافزون مردگان به باور باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی به لایه های باستان شناسانه این کاخ ۱۸۰۰ ساله ارزشمند ساسانی، آسیب های جبران ناپذیری را وارد خواهد کرد

کاخ اردشیر بابکان در پیروزآباد که کارشناسان از آن با نام شاهکار معماری ایرانی نام می برند به گورستان مردگان تبدیل شده و خاکسپاری ها در عرصه و کنار این کاخ ساسانی ارزشمند که بناست به زودی به ثبت جهانی در سازمان یونسکو برسد، همچنان ادامه دارد تا بار دیگر بیننده زیر پا گذاشتن قانون ها و ضوابط میراث‌فرهنگی باشیم.

کاخ ساسانی اردشیر بابکان که به عنوان نخستین کاخ گنبددار ایرانی شناخته شده است، حال و روز خوشی ندارد و در شرایط بسیار بد حفاظتی به سر می‌برد. خاکسپاری غیرقانونی مردگان روستای آتشکده که بر پایه قانون و ضوابط میراث فرهنگی بنا بود از تابستان سال گذشته برچیده و از آن پیشگیری شود، همچنان دنباله دارد و در تازه ترین بازدید میدانی نگارنده در اردیبهشت امسال، باز بیننده خاکسپاری‌های تازه ای بوده ایم که در دی و بهمن سال گذشته انجام گرفته است؛

در حالی که مجموعه کاخ اردشیر بابکان با آثار ساسانی پیرامونی خود (دژ دختر، سنگ نگاره های ساسانی و شهر گُور) به همراه دو یادمان باستانی شهر بیشاپور کازرون و کاخ سروستان بناست به زودی در سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی یونسکو به ثبت جهانی برسد که بی گمان چنین دست اندازی‌هایی (تعرضات) خلاف ضوابط میراث فرهنگی است و بازدارنده ثبت جهانی آن خواهد شد. از سویی، خاکسپاری گسترده و روزافزون مردگان به باور باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی به لایه‌های باستان شناسانه این کاخ ۱۸۰۰ساله ارزشمند ساسانی آسیب‌های جبران ناپذیری را وارد خواهد کرد. همچنین صحنه زشت و زننده ای را در برابر نگاه گردشگران به نمایش گذاشته که با شعارهای دولت با نگاه ویژه توسعه گردشگری ناسازگار (در تضاد) است.

داستان خاکسپاری مردگان و وعده های پوچ

مردم روستای آتشکده، سال های سال است که مردگان خود را در عرصه و کنارکاخ اردشیر بابکان در شهر پیروزآباد در استان پارس (فارس) به خاک می سپارند و بیش از یک دهه پیش که نگارنده برای نخستین بار در کشور به این موضوع ورود پیدا کرده و اعتراض خود را در خبرگزاری ها و روزنامه ها به گوش مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رساند، سرپرستان و مدیران این سازمان هر بار با دادن وعده های تکراری، پیمان رسیدگی و برطرف کردن این چالش بزرگ را داده‌اند.

از سویی، برای آماده سازی ثبت جهانی کاخ اردشیر در سازمان یونسکو و رفع چالش‌های این یادمان ارزشمند ساسانی، معاون سازمان میراث فرهنگی کشور که خود سرپرستی پرونده ثبت جهانی کاخ اردشیر را بردوش دارد، در سفر بهار سال گذشته به شهر پیروزآباد و برگزاری نشست‌های هم اندیشی با سرپرستان و مدیران شهری و استانی، خبر از پایان خاکسپاری مردگان در عرصه کاخ اردشیر بابکان داده و به خبرگزاری‌ها گفته بود که دیگر مردم روستای آتشکده نباید مردگان خود را در کنار این کاخ ساسانی به خاک بسپارندزیرا قانون‌ها و ضوابط سازمان جهانی یونسکو بسیار سختگیرانه و علمی بوده و با قانون های ثبت ملی آثار تاریخی متفاوت است.

همچنین محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور از جابه جایی و جایگزینی گورستان در طرح هادی روستای آتشکده آگاهی داده و گفته بود که بناست به زودی زمینی در مکانی دیگر و جایگزین به مردم روستای آتشکده داده شود تا پس از این، مردم روستا مردگان‌شان را در جایی دیگر به خاک بسپارند و ما بتوانیم با هم اندیشی و همکاری خود مردم و سرپرستان شهری، بزرگ ترین چالش این یادمان ملی و باستانی را رفع کرده و آن را برای ثبت جهانی در سازمان یونسکو آماده کنیم. دکتر طالبیان به دوستداران میراث فرهنگی و خبرگزاری ها وعده داده بود که دیگر نگران خاکسپاری مردگان در کنار کاخ اردشیر نباشند و با همه نیرو و توان سازمان، این موضوع را حل خواهد کرد.

اما با گذشت یک سال از همه وعده هایی که معاون میراث‌فرهنگی کشور داده بود و درست در آستانه ثبت جهانی کاخ اردشیر بابکان، همچنان خاکسپاری مردگان مردم روستای آتشکده در عرصه و کنار ارزشمندترین یادگار ساسانیان ادامه دارد و وعده‌های توخالی و پوچ مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی راه به جایی نبرده است و پیمان شکنی مدیران میراث فرهنگی آن هم در زمانی که تنها ۴۰ روز بیشتر برای تصمیم‌گیری ثبت جهانی این یادمان تاریخی باقی نمانده است، بر نگرانی‌های کنشگران و کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی افزوده و آن ها را در غم و اندوه فرو برده است.

از سویی، مردم روستای آتشکده در گفت و گو با روزنامه قانون از دشواری‌های خود گفته و از پیمان شکنی های همیشگی مدیران و سرپرستان شهری گلایه دارند. مردم این روستا می گویند بر پایه اسناد و قانون، ما مالک کل زمین و عرصه کاخ اردشیر به جز خود اثر تاریخی (کاخ اَردشیر) هستیم و سازمان میراث فرهنگی بیش از ۱۵ سال است که به ما وعده داده که زمینی را در نزدیکی روستا و جایگزین به ما می دهد تا ما مردگان‌مان را در آنجا به خاک بسپاریم اماتا کنون این وعده ها عملی نشده است و ما نیز، مجبوریم مردگان خود را که از قدیم در کنار کاخ اردشیر به خاک می سپردیم در این جا به خاک بسپاریم.

سخن درخُور نگرش و غم انگیز این است که سال‌هاست تابلویی در عرصه و کنار کاخ اردشیر که گرداگرد آن نیز نرده کشی (فنس کشی) شده، جا خوش كرده و روی آن نوشته شده است «گلزار شهدای روستای آتشکده !». خاکسپاری مردگان مردم روستای آتشکده درکنار ارزشمندترین یادگار ساسانیان که در آستانه ثبت جهانی در سازمان یونسکو قرار دارد و پیمان‌شکنی‌های سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مدیریت شهری، چیزی جز افسوس و دریغ برای دوستداران میراث فرهنگی برجای نگذاشته و کام آنان را بیش از پیش تلخ کرده است.

فریاد اعتراض هابه جایی نرسید

نزدیک به یک دهه است که با شتاب‌گیری خاکسپاری‌ها در کنار کاخ اردشیر، کارشناسان، باستان شناسان و کنشگران میراث فرهنگی که دلسوز یادگارهای تاریخی کشور هستند با نگرش به پیامدهای منفی‌ای که خاکسپاری مردگان در کنار ارزشمندترین شاهکار معماری ایرانی دارد اعتراض های خود را به گوش مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می رساننداما همچنان گوش شنوایی وجود نداشته و فریاد اعتراض دوستداران میراث فرهنگی بی‌نتیجه مانده است. کنشگران میراث فرهنگی بسيار نگران از دست رفتن جایگاه و نوبت ثبت جهانی پروندهکاخ اردشیر هستند. از سویی، کارشناسان و باستان‌شناسان ادامه روند خاکسپاری مردگان را ناسازگار با قانون‌ها و ضوابط میراث فرهنگی می‌دانند که در پایان به زیان یادگار ساسانیان خواهد بود و چالش‌های بزرگ تری را در آینده ای نه چندان دور، بر سر راه این اثر تاریخی بی‌همتا قرار می‌دهد.

همچنین خاکسپاری مردگان در کنار و عرصه یک اثر تاریخی چهره ناخوشایند و زشتی را به نمایش می‌گذارد و شأن و حرمت آن را از میان می برد. موضوعی که بارها نگارنده و کارشناسان میراث فرهنگی به آن اشاره کرده اند و تا کنون مورد توجه مدیران میراث فرهنگی قرار نگرفته است.

کاخ اردشیر بابکان، شاهکار معماری ایرانی

کارشناسان و پژوهشگران از کاخ اردشیر بابکان به‌عنوان شاهکار معماری ایرانی و تخت جمشید دوره ساسانیان نام می برند که آوازه ای جهانی دارد. شادروان علی سامی درباره ارزش و جایگاه این اثر تاریخی گفته بود: کاخ اردشیر بابکان، نخستین کاخ گنبددار ایرانی است که از روزگار ساسانیان برجای مانده است. به جرات می‌توان کاخ ساسانی پیروز آباد را هم ردیف و همتای پارسه (تخت جمشید) دانست، تنها با این ناهمسانی که در اینجا، اردشیرشاه بر تخت نشسته است. بر همین پایه می توان آن را از ارزشمندترین یادمان های ملی کشور به شمار آورد. رویکرد معماری بومی و اقلیمی آن یکی از ویژگی های معماری آن به شمار می آید که برای نخستین بار پوشش‌های گنبدی در ایران که از ویژگی‌های معماری ساسانی است، در اینجا شکل می گیرد.

زنده یاد استادکریم پیرنیا درکتاب سبک شناسی خود درباره کاخ اردشیر می نویسد : سنگ لاشه در این سازه به گونه طبیعی روی هم چیده شده است،از تاق آهنگ و گُنبد برای پوشش فضاهای گوناگون آن بهره برده شده وتا امروز، این آتشکده (کاخ) بزرگ ترین سازه سنگ لاشه ای بوده که ساخته شده است.

یاقوت حموی در سده هشتم در «معجم البلدان» درباره این منطقه می‌گوید : خوش آب و هوا، پاکیزه و زیبا و سبز و خرم است. از هر سو که فردی بخواهد وارد این شهر شود، باید در باغ و بوستان و از زیر درختان سبز و خرم بگذرد تا به دروازه شهر برسد.

روانشاد فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم می‌نویسد : عقل از مشاهده‌اش حیران است و آن را آتشکده (کاخ) اعظم نام نهاده است زیرا در پارس بزرگ‌تر از آن نیست.برخی کارشناسان شهر اردشیر خُوره یا کُوره (شکوه اردشیر) که کاخ اردشیر بخشی از آن است را باغی پرشکوه (مجلل) یا پردیس می دانند که مانند پاسارگاد دارای سازه های گوناگون تاریخی با کاربری های متفاوت بوده است.

کاخ اردشیر دارای سه ورودی است که ورودی اصلی در سمت جنوب است. در باختر و خاور (غرب و شرق) حیاط کاخ در هر دو سو، دو اتاق با تاق گهواره‌ای وجود دارد. دو ایوان در شمال و جنوب این بخش ساخته شده که پشت ایوان شمالی سه تاق گنبددار مربع شکل دیده می شود. در رو به روی کاخ اردشیر برکه ای کهن و هزاران ساله و جوشان وجود دارد که به قمپ آتشکده نامدار است و بر زیبایی‌های آن افزوده است.

کاخ اردشیر بابکان در ۱۰۰ کیلومتری جنوب خاوری شیراز جای گرفته و با شماره ۸۹ در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است. اکنون باید چشم به راه بود و دید که سرنوشت ارزشمندترین یادگار ساسانیان به کجا خواهد رسید و آیا مدیران سازمان میراث فرهنگی و سرپرستان شهری ارزشی برای این دُردانه یادگارهای تاریخی کشور قایل خواهند شد یا همچنان باید بیننده دست اندازی ها به کاخ اردشیر بابکان باشیم.