«سی و سه پل» در حصر

طرح حصارکشیِ‌ سی‌وسه پل بالاخره به تصویب رسید و قرار است به زودی این طرح اجرا شود. میراث فرهنگی می‌گوید این کار را برحسب تقاضاهایی که شهرداری داشته و به دلیل پاسخگویی این سازمان به قوه قضاییه در صورت بروز حوادثی از جمله سقوط افراد از پل انجام داده است. با این حال، عده‌ای از دوستداران میراث فرهنگی این طرح ایمنی را مخالف ضوابط میراث فرهنگی می‌دانند، ضوابطی که تا پیش از این اگر نقض می‌شد ناقض آن میراث فرهنگی نبود یا با موافقت این سازمان به وقوع نمی‌پیوست. اما چه شد که پای سازمان میراث فرهنگی این بار به نقض کردن ضوابط میراثی باز شد؟

ماجرا از سقوط‌های پیاپی و دست و پاهای شکسته‌ گردشگرانی آغاز شد که برای دیدن سی‌وسه پل اصفهان و گرفتن عکس سلفی از این بنای تاریخی به پایین پل پرت شدند و به جای شنا در آب رودخانه سرشان به زمین خشک رودخانه زاینده‌رود خورد. گرچه «ترس سقوط از پل و افتادن» در دل آب‌های خروشانی که دیگر نیستند، سال‌هاست که تن اصفهانی‌ها را می‌لرزاند و هر از گاهی قربانی می‌گرفت اما سقوط یک کودک دو ساله از بالای سی‌وسه پل اصفهان آخرین باری بود که سبب شد تا مسئولان برای این اتفاق چاره‌ اندیشی کنند.

۲۰ مهر سال ۶۹ بود که سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان یکی از دهانه‌های این پل تاریخی را نرده چوبی نصب کرد تا با بررسی این اقدام، راهکاری مناسب برای جلوگیری از بروز هر مشکلی روی این بنای تاریخی پیدا کند. اما بعد از گذشت دقیقا یک ماه، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اعلام کرد که «در طول این مدت فقط یکی از دهانه‌های سی و سه پل را نرده نصب کرده‌اند تا عکس‌العمل‌ها و راهکارهای دیگر را برای جلوگیری از بروز هر اتفاق مشابهی بررسی کنند.»

با این حال با گذشت ۸ ماه از زمان آغاز بررسی‌ها برای حصارکشی سی و سه پل تصاویری از اجرای آزمایشی این طرح منتشر شده و فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان در گفت‌وگو با ایلنا خبر از اجرای کامل این طرح داده و درباره طرح حصارکشی سی‌وسه‌ پل گفته: اینجا بحث بر سر حصارکشی نیست، بلکه ایمن‌سازیِ سی‌وسه‌ پل برای عابرینی که از پل عبور می‌کنند و همچنین گردشگرانی که از آنجا بازدید دارند، مدنظر است. قصد نداریم داخل عرصه‌ سی‌وسه‌ پل مداخله‌ای صورت گیرد ولی باتوجه به کاربری‌هایی که این پل دارد و همچنین با درنظر گرفتنِ ازدحام جمعیتی که از آنجا عبور و مرور می‌کنند و حوادثی که در چند ساله‌ اخیر رخ داده، این الزام ایجاد می‌شود که در خصوصِ ایمن‌سازی آن اقداماتی صورت بگیرد.

او با اشاره به درخواستِ شهرداری اصفهان درخصوصِ ایمن‌سازی‌ِ سی‌وسه‌ پُل عنوان کرده: باتوجه به حساسیت این موضوع در اداره‌ میراث فرهنگی، ابتدا شورای فنی میراث فرهنگی به نقطه نظری واحد نرسیده بود اما در سال گذشته بعد از بررسیِ سوابق موضوع و مطالعه تجربیاتی که در دنیا در خصوص ایمن‌سازی بناهای تاریخی صورت گرفته، به این جمع‌بندی رسیدند که باید ایمن‌سازی صورت بگیرد.

الهیاری ادامه داد: طرح‌های مختلفی پیشنهاد شد. آخرین طرحی که به آن رسیدیم؛ طرحی بود که اخیراً نمونه‌ اجرایی آن موقتاً روی پل انجام گرفته و قرار شده به عنوان یک طرح مصوب، عملیاتی شود. این طرح از نظر ویژگی‌هایی که دارد روی سازه‌های غیرتاریخی پل نصب می‌شود. کفِ سی‌وسه‌ پُل عمدتاً آسفالت است که طی مرمت‌هایی که در دهه ۴۰ و ۵۰ روی پل صورت گرفته؛ کاملاً یک سطحِ بتنی ایجاد شده است. در این طرح از مصالحی استفاده می‌شود که کمترین تاثیر را روی سیما و منظر پل داشته باشد و هیچ‌گونه مداخله‌ای در قسمت سازه‌های تاریخی پل صورت نمی‌‌گیرد. پایه‌های این حصار فلزی است و حفاظ آن نیز کابل است.

پایه‌ها نیز در داخل رواق‌هاست تا از منظر بیرون دیده نشود. این پایه، یک میله‌ پروفایلی خیلی ساده است و حجم کمی هم دارد. مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، در پاسخ به این سوال که اگر نیازی به حصارکشی بود، چرا این بنای ۴۰۰ ساله تا به حال حصارکشی نشده، گفت: دو نکته وجود دارد. یکی اینکه بحث ایمن‌سازی فضاهای عمومی جزو استانداردهایی است که مربوط به دوران جدید است و جزو مسئولیت‌هایی است که برعهده‌ متولیان امور قرار دارد. وقتی که اتفاقی می‌افتد در مراجع قضایی؛ کسانی باید پاسخگو باشند. پس ما به لحاظ قانونی وظایف و مسئولیت‌هایی داریم که شاید در گذشته این مسئولیت‌ها به این شکل تعریف نشده بودند.

گرچه سازمان میراث دلایل متعددی را برای این تصمیم جنجالیش اعلام کرده اما فتح‌‌الله نیازی، کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت به «ابتکار» می‌گوید: هر طور که این حصارکشی اجرایی شود، چهره سی و سه پل مخدوش می‌شود. رواق‌ها، کردی‌دورها و فضاهایی که در معماری سی و پل وجود دارد نمی‌تواند با نرده‌کشی چهره جدید به خود بگیرد به این جهت که امنیت گردشگران روی پل بالاتر برود.

زمانی که این سازه مهم معماری بنا شد به دلیل فرهنگ پایین‌تر مردم امنیت در کمترین حد خود بود نه امروز که مردم هشیارتر از قبل شده‌اند. او می‌گوید: این گونه تغییرات در بناهای تاریخی تنها مختص سی و سه پل نیست. در جای جای ایران خبرهایی می‌شنویم که اتفاقات مشابهی برای بناهای تاریخی رخ می‌دهد. علت اصلی آن هم این است که شهرداری ارگان قدرتمند و صاحب سرمایه‌ای است و میراث فرهنگی به دلیل کمبود بودجه بخشی از اختیارات را به این سازمان داده است.

اما شهرداری پیمانکاران تازه‌کار و غیرکارشناس میراث فرهنگی بسیار دارد و ساز و کار به گونه‌ای است که طرح تا رسیدن به میراث فرهنگی و تایید آن شروع شده است. این روند در برخی از شهرها ادامه دارد. نیازی ادامه می‌دهد: به قدری پروژه‌های مختلف در نبود کارشناس متخصص روی سر سازمان میراث فرهنگی ریخته که این سازمان با شکست مواجه شده است. میراث فرهنگی نیازمند متخصص است ولی نمی‌تواند متخصص استخدام کند. بودجه میراث به قدری کم است که حتی در پروژه جدید حفاظت و نگهداری از سایت‌های تاریخی که به تازگی به ما محول شده با کمبود منابع مالی روبه‌رو است.

سایت‌های تاریخی ایران تنها تخت‌جمشید، چغازنبیل و پاسارگاد نیستند، سایت‌های تاریخی بسیاری در ایران وجود دارد که علیرغم ارزش تاریخی‌شان به سایت موزه تبدیل نشده‌اند و ما عملیات نجات بخشی آنها را آغاز کرده‌ایم اما در جریان بررسی متوجه آن شده‌ایم که کل بودجه برای نجات سایت‌های تاریخی یک هزارم آن چیزی است که ما در ذهن متصور شده بودیم.

میراث نیز در این شرایط به ناچار به شهرداری پناه می‌برد اما شهرداری ممکن است پیمانکاری که سررشته‌ای با میراث ندارد را برای یک پروژه میراثی انتخاب کند، پیمانکاری که بخشی از پروژه را هم پیش می‌برد و به ناگاه ماجراهایی که در پس هم اتفاق می‌افتند سبب واکنش‌های مردم، رسانه و کارشناسان می‌‌شود. دلیل اصلی این اتفاق عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح است. به این معنا که دو سازمان نمی‌توانند یک کار تفاهمی-کارشناسی را پیش ببرند.

این کارشناس حفاظت و مرمت سازمان فرهنگی یکی از مشکلات اصلی کشور را عدم همخوانی مدیریت‌ها در ایران می‌داند و می‌گوید: سی‌وسه پل نمونه‌ای میان خروارها مشکلی است که برای میراث فرهنگی ایران به وجود آمده است. اتفاقاتی که ساز و کارهای مدیریتی و سیاسی ناکارآمد کشور را نشان می‌دهد. من نه از میراث فرهنگی خرده‌ای می‌گیرم و نه از شهرداری. چرا که تمام این اتفاقات ناخوشایند برای میراث به دلیل شرایط حاکم بر کشور به وقوع پیوسته است. حکمی که قوه قضاییه صادر می‌کند، بودجه کمی که به میراث اختصاص پیدا می‌کند و هزاران مشکل دیگر به اهرم فشاری تبدیل می‌شود تا میراث ایران مخدوش شود.

زهرا داستانی