روزنامه‌نگاری بحران و رسانه ملی

گفته‌اند خبر خوب، خبر بد است. به همین دلیل مردم در هنگام بحران و بروز حوادث غیرمترقبه به‌شدت کنجکاوند. در این موقعیت سرعت و ارائه خبر نخستین، بسیار مهم است. طبیعی است شبکه‌های اجتماعی به دلیل همین ویژگی جلودارند و مورد اقبال مخاطب واقع می‌شوند اما پس از اخذ خبر اولیه بلافاصله نیاز دوم و ضروری که استناد خبر است در صدر نیازها قرار می‌گیرد.

آنها می‌خواهند بدانند چه مقدار از خبر ارائه شده صحیح و درست است؟ در اینجا دیگر شبکه‌های اجتماعی محمل مناسبی نیستند چرا که تقریباً مخاطب می‌داند که اخبار این رسانه‌ها چندان مستند نیست.

روشن است در این مرحله تلویزیون‌های رسمی و سایت‌های معتبر برای راستی‌آزمایی مورد وثوق واقع می‌شوند. در این میان رسانه‌های نزدیک به واقعه (شهر، کشور، محل و...) بهتر و بیشتر موثرند.. در اینجا روزنامه‌نگاری بحران باید بخوبی بتواند دو نیاز اساسی را توامان پاسخ گوید: خبررسانی بهنگام و پیشگیری از تشنج و اضطراب و نگرانی. 

در واقعه تروریستی چهارشنبه در دو منطقه مرقد امام و مجلس شورای اسلامی، سایت جماران بهتر از سایت مجلس عمل کرد، به‌گونه‌ای که "منبع" خبر بسیاری از خبرگزاری‌ها و سایت‌های مشهور بود. در حوزه رسانه‌های تصویری و تلویزیونی، شبکه خبر عملکرد متفاوت داشت.

رسانه ملی با پخش تصاویر جلسه علنی مجلس، درصدد القای آرامش در جامعه بود که از این نظر اقدام مناسبی بود. مخاطب که از طریق شبکه‌های اجتماعی شاهد حمله مسلحانه به ساختمان همجوار صحن علنی مجلس بود، همزمان جلسه رسمی مجلس را می‌دید که در کمال آرامش به بحث خود ادامه می‌دهند، اما کاش سرعت ارائه اخبار تندتر و فواصل ارائه اتفاق‌ها متناسب با نیاز مخاطب پوشش داده می‌شد. آرامش جامعه با بی‌خبری و بی‌اعتنایی به رخدادها اتفاقاً مخدوش می‌شود. 

روزنامه‌نگاری بحران به همین منظور تدریس و آموزش داده می‌شود. اگرچه اصول ثابت برای این نحله روزنامه‌نگاری متصور نیست لکن براساس تجربه و دانش قبلی رخدادها و براساس منطقه و مکان هر کشور می‌توان از قبل تمهیداتی اندیشید تا در هنگام وقوع واقعه از شتابزدگی و بی‌برنامگی پیشگیری کرد. در این مواقع به عنصر سرگرمی و بزرگ‌نمایی نباید توجه شود. هیجان‌زدگی و ارائه تصاویر اغراق‌آمیز نیز مناسب نیست. باید به‌گونه‌ای عمل شود که مردم خودشان را در گزارش‌های شما ببینند. 

در روزنامه‌نگاری بحران چند نکته حائز اهمیت است:

۱.آن‌چه اتفاق افتاده را بیان کنید.

۲.جنبه‌های انسانی و عاطفی رویداد را نشان دهید.

۳.به مرور و با مدیریت زمان اطلاعات مورد وثوق را به مخاطب ارائه کنید.

۴.از مصیبت وارده نباید نعمت خبری ساخت. به دیگر سخن نباید درصدد بهره‌برداری از رنج وارده بر آسیب‌دیدگان باشید.

۵.به طور "ویژه" به موضوع بپردازید به‌گونه‌ای که مخاطب نپندارد مثلا به منظور القای آرامش درصدد نفی کل خبر هستید.

۶.با افراد دخیل موضوع خبر مرتب گفتگو کنید و به زبان اول شخص و مستقیم خبر ارائه کنید.

۷.پیچیدگی‌های بحران را تشریح کنید تا عطش خبری تلطیف و حوزه انتظار مخاطب تعدیل شود.

۸.به اعداد و امار توجه ویژه داشته باشید تا از تناقص پرهیز شود.

۹.کاملاً حواستان به دیگر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باشد. وقوف به اینکه شما مرجع خبر هستید مهم است.

۱۰.بدانید خبر تکراری شما از یک واقعه می‌تواند به واسطه مستند بودن جذاب باشد.

به‌نظر می‌رسد رسانه‌های نو بایستی به موضوع روزنامه‌نگاری بحران اعم از حوادث غیرمترقبه مثل سیل و زلزله و نیز اتفاقاتی مثل ترور حساس و آموزش و درک لازم و متناسب با وقایع را داشته باشند تا همچنان به عنوان مرجع و منبع خبر مستند مورد اقبال مخاطب قرار گیرند.

محمود اسعدی