خبرنگار و دغدغه‌هایش

باز هم روز خبرنگار است و بهانه‌ای است برای دوباره نگاه‌کردن به دغدغه‌های این شغل. خبرنگارانی که وقتی برای تهیه خبر می‌روند، با تمام مشقت و سختی که دارد باید متحمل برخی اتفاقات تلخ هم باشند. اتفاقاتی مانند توهین و زور و تهدید و حتی ضرب و شتم. برخی از مردم هستند که دیگر به خبرنگاران هم اعتماد ندارند و گمان می‌کنند که آنها دروغ می‌گویند و کاری از دستشان برای هیچ‌کس برنمی‌آید. شاید در بین خبرنگاران هم مانند تمام مشاغل دیگر افراد سوء‌استفاده‌گر وجود داشته باشد اما به جرأت می‌توان گفت که بسیاری از آنها تنها هدفشان بازگوکردن مشکلات مردم و پیگیری آن ازسوی مسئولان است.

بیمه یکی از دغدغه‌های خبرنگاران

بیمه یکی از دغدغه‌های خبر‌نگاران است مانند بسیاری از مشاغل دیگر. بسیاری از روزنامه‌نگاران در طول سال‌های فعالیت‌ خبری‌شان بیمه نمی‌شوند چون بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها کارمندان و خبرنگاران خود را بیمه نمی‌کنند. هر کسی در هر شغلی که کار می‌کند، می‌داند که بالاخره روزی به سن بازنشستگی می‌رسد و دیگر توان انجام کار را مانند دوران جوانی‌اش ندارد. همین بیمه می‌تواند در روزهای بازنشستگی مرهم دردی باشد تا بتوان حداقل زندگی روزمره را با آن گذراند.

روزنامه‌نگاران علاوه بر دغدغه‌هایی که برای انجام کارشان دارند، باید با مشکلاتی از قبیل بیمه، عدم پرداخت حقوق به موقع، نبود امنیت شغلی، پرداخت ضمانت به محل کار، دستگیری، توبیخ و تنبیه هم دست‌وپنجه نرم کنند. بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها با توجه به سابقه کاری طولانی که در عرصه رسانه دارند، هنوز خبرنگاران خود را بیمه نمی‌کنند و پرداخت حقوق‌هایشان همیشه با تأخیر انجام می‌شود. تنها رسانه‌های دولتی هستند که خبرنگارانشان را بیمه می‌کنند و حقوقشان تقریبا به موقع است. همین به موقع بودن حقوق و بیمه کردن تنها دلگرمی خبرنگاران است که ترجیح می‌دهند به جای فعالیت در رسانه‌های خصوصی و با آزادی بیشتر، در رسانه‌های دولتی کار کنند تا حداقل سر هر ماه بتوانند حقوقشان را دریافت کنند، نه آن‌که مانند برخی رسانه‌ها حقوق‌های با تأخیر بگیرند یا هر چند ماه یک بار حقوق یک یا دو ماه را دریافت کنند. البته که همین رسانه‌های دولتی نیز با تغییر دولت تیم تحریریه‌شان تغییر کرده است و تیم جدیدی وارد آن رسانه شده‌اند که با دولت وقت همسو باشند. خبرنگارانی هم که در دولت گذشته در آن رسانه دولتی فعالیت می‌کردند باید بساطشان را جمع کنند و بروند دنبال کار تازه.

خبرنگاری جزو مشاغل سخت و طاقت‌فرساست

با توجه به آیین‌نامه جدید مشاغل سخت و طاقت‌فرسا، مصوب ٢٦/١٢/١٣٨٥، خبرنگاری یکی از مشاغل سخت نامیده شده است. در ماده ١١ این آیین‌نامه آمده‌ است: علاوه بر کارهای سخت و زیان‌آور مشخص شده طبق مصوبات شورایعالی حفاظت فنی و موارد تایید شده توسط کمیته‌های استانی، موارد زیر نیز سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند. ١- مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیما با زندانی ارتباط دارند. ٢- مشاغلی که مستقیما در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط هستند. ٣ – خبرنگاری.

با توجه به این آیین‌نامه خبرنگاری جزو مشاغل سخت و طاقت‌فرسا محسوب می‌شود. با این وجود خبرنگاران مجبور به فعالیت در چند نشریه و رسانه هستند. در همین آیین‌نامه نیز نکاتی درباره شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و طاقت‌فرسا نیز آمده‌ است. در بند نخست ماده ١٣ این آیین‌نامه که به شرایط بازنشستگی پرداخته، ذکر شده است: بیمه‌شدگانی که حداقل ٢٠‌سال سابقه کار متوالی یا ٢٥سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کار‌های سخت و زیان‌آور را داشته باشند بدون شرط سنی می‌توانند درخواست بازنشستگی از سازمان تامین اجتماعی کنند.

 این درحالی است که بسیاری از خبرنگاران به دلیل عدم وجود امنیت شغلی بارها و بارها مجبور به تغییر شغل خود شده‌اند. تغییر نه به‌عنوان عوض کردن شغل بلکه مجبور بوده‌اند تا مکان شغل خود را تغییر دهند و با موسسه‌ای دیگر همکاری کنند. در همین بین نیز بسیاری مواقع به اجبار و به دلیل نبود کار، بیکار بوده‌اند یا همکاری حق‌التحریری با رسانه‌ها داشته‌اند که در این صورت بیمه‌ای برای آنها منظور نشده است و می‌توان گفت که اکثر خبرنگاران سابقه کار متوالی ندارند.

حمایت‌هایی که حتی رنگ و بوی حمایت هم ندارد

اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از سایت رسمی خود تعاریفی از روزنامه‌نگار و خبرنگار آورده است:   

خبرنگار: خبرنگار فردی است هوشمند، شجاع، با مهارت ممتاز ارتباطی دقیق و منظم و آشنا به تهیه و تولید و نگارش خبر و مهارت‌های مصاحبه.

روزنامه‌نگار: روزنامه‌نگار کسی است که شغل اصلی و مستمر او، عمدتا فعالیت فکری در زمینه تهیه، تنظیم، ارایه اخبار وقایع جاری و تحلیل و تفسیر آنها در یک نشریه (اعم از مکتوب و غیرمکتوب)، خبرگزاری یا رسانه دیگر است.

در ادامه و پس از تعاریفی که برای خبرنگار و روزنامه‌نگار آورده است، پایگاه اینترنتی و بانک اطلاعات خبرنگاران را معرفی و شرایط لازم برای ثبت‌نام متقاضیان در این سامانه را ذکر کرده است. اما شرایطی که برای برخی از حمایت‌هایی که می‌خواهد از این قشر انجام دهد را بسیار سخت در نظر گرفته است. به‌عنوان مثال خبرنگاران و روزنامه‌نگاران برای این‌که بتوانند در این سامانه ثبت‌نام کنند و از مزایایی مثل بیمه‌شدن و دریافت کارت خبرنگاری و وام بهره‌مند شوند، باید تمام سوابق کاری خود را برای آنها ارسال کنند و در صورت تایید موفق به ثبت‌نام می‌شوند. در جایی دیگر نیز آمده است که خبرنگاران برای دریافت بیمه و مزایای اینچنینی باید حداقل دو‌سال سابقه کار پیوسته داشته باشند. اما همان‌طور که در این گزارش نیز ذکر شد، بسیاری از خبرنگاران سابقه کار پیوسته ندارند و این تنها به دلیل عدم وجود امنیت شغلی در این حرفه است.

به هر حال تلاش‌هایی که برای حمایت از فعالان این عرصه درنظر گرفته شده است تاکنون نتوانسته آنها را راضی و دغدغه‌هایشان را برطرف کند. حتی شاهد آن هستیم که روزبه‌روز دغدغه‌های خبرنگاران و روزنامه‌نگاران بیشتر می‌شود و کسی هم پاسخگوی حل مشکلات آنها نیست.

خبرنگاران آزادی بیان ندارند

محمدمهدی فرقانی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگویی از خلأ حقوق حرفه‌ای برای روزنامه‌‌نگاران گفته است: به لحاظ تاریخی در زمینه حقوق روزنامه‌نگاران با خلأ حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران رو‌به‌رو هستیم. در غیاب این حقوق مدام ساختارهای رسمی، روزنامه‌نگار را مسئول دانسته و آنان را مورد بازخواست قرار می‌دهد، به‌طوری که باید در مقابل قانون پاسخگو باشند. به این معنی که روزنامه‌نگار باید پاسخگوی چیزی باشد که عملا قانون اختیار و آزادی انجام آن را به روزنامه‌نگار نداده است و این‌که بدون تضمین حقوق، از روزنامه‌نگار مسئولیت بخواهند، امری منطقی، عقلانی و قانونی نیست. اگر حقوق روزنامه‌نگاران تامین شود باید در مقابل دقت، صحت، عدم‌تحریف، جعل، توهین، تهمت، افترا، امنیت ملی و مسائل عمومی پاسخگو باشند. به لحاظ تاریخی عواملی چون ساختار قدرت سیاسی، تحولات بعد از انقلاب مشروطه و تضاد منافع باعث شده‌اند که ما  به حقوق روزنامه‌نگاران توجه نکنیم.

فرقانی در ادامه صحبت‌هایش در این گفت‌وگو با تاکید بر این‌که صحبت از نظام حقوقی به معنای مقررات‌گذاری شدید نیست، گفت: مقررات‌گذاری نباید به گونه‌ای باشد که دست و پای روزنامه‌نگاران را ببندد و جلوی فعالیت حرفه‌ای آنها را بگیرد. حقوق روزنامه‌نگاران باید در چارچوب نظام جامع حقوقی پیش‌بینی و تدوین شود. براساس قانون حق آزادی بیان، حق آزادی قلم، حق دسترسی به منابع، حق جمع‌آوری، کسب و انتشار آزادانه اطلاعات، حق عدم افشای اسرار حرفه‌ای، حق افشای منابع خبری و... تضمین‌هایی است که در نظام جامع حقوقی باید برقرار شود تا روزنامه‌نگاران بتوانند به کشف و بیان حقیقت در جامعه بپردازند.

خبرنگاری در دنیا به‌عنوان یکی از مشاغل آزاد محسوب می‌شود. شغلی که آزادی بیان در آن حرف اول را می‌زند و همه انتقاد از وضع موجود را وظیفه خبرنگاران می‌دانند. همه از خبرنگاران توقع دارند تا حرف دل مردم را به گوش مسئولان برسانند و از آنها حق و حقوقشان را مطالبه کنند. اما در طول این سال‌ها کمتر پیش آمده تا خبرنگاران به فکر دریافت حق و حقوق خودشان از بالادستی‌ها باشند. شاید خبرنگاران خودشان را فراموش کرده‌اند. 

گریز از قانون کار با انعقاد قراردادهای مقطعی

علی نجفی‌توانا حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری:با توجه به این‌که خبرنگاری یکی از مشاغل سخت، پرخطر و فاقد امنیت است، به همین دلیل خبرنگاران در اکثر کشورهای جهان مورد حمایت قانون‌گذاران قرار گرفته‌اند. خبرنگاران از تعرض در مناسبات جنگی، سیاسی و از تعقیب و مجازات درخصوص اطلاعات مستندی که دارند، مصونیت خواهند داشت. با توجه به این‌که ذات و طبیعت این شغل و رسالت آن جست‌وجو و آلایش و پایش خبر و انتشار اخبار است. قانون‌گذاران اکثر کشورها با تامین حقوق مضاعف و ویژه‌ای از صیانت خبرنگاری حمایت و حراست و پاسداری می‌کنند. یکی از این سازوکارها تلقی‌کردن شغل خبرنگاری به‌عنوان شغل پرخطر و خاص و پرمشقت است.

به همین جهت یک حق متفاوت در قوانین برای خبرنگاران در نظر گرفته شده است. متاسفانه در بسیاری از کشورها و در کشور ما نیز با استفاده از قانون کار خبرنگاران را در چارچوب قراردادهای مقطعی برای گریز از حاکمیت قانون تامین اجتماعی و با پرداخت‌های معمولی مورد برخورد قرار می‌دهند و به همین دلیل معمولا امتیازهای مالی نامناسب برای این بخش از اقشار زحمتکش جامعه که باعث تنویر افکار و شفافیت مردم در مسائلی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قضائی کشور می‌شوند با عدم اجرای نظارت و قانون روبه‌رو می‌شود. بنابراین اگر خبرنگاری در یک قراردادی که بعضا تحمیلی است و متضمن حمایت کافی از او نیست، طرف قرارداد باشد، اگر خبرنگار موضوع اقداماتی مانند اخراج، برکناری یا عدم پرداخت سنوات قرار گرفت می‌توان با استفاده از قانون خاص با طرح شکایت مطالبه حقوق از قانون‌گذار کرد.

در حق انتفاع کار یک خبرنگار بعد از تعطیلی یک روزنامه یا رسانه و تضییع حقوق خبرنگار به دلیل وابسته شدن به یک روزنامه متاسفانه هم سنوات و هم حقوق عادی خبرنگار از بین خواهد رفت برای جبران خسارت در این کار ابتدا بهتر است ضمن پیش‌بینی تدابیری برای ادامه حمایت از خبرنگار این مشکل تقنینی را برطرف کنند. دومین راه‌حل بیمه‌کردن شغل خبرنگاری است. سومین راه‌حل در این زمینه تشکیل انجمن و سندیکا برای خبرنگاران است که بتوانند از حقوق خبرنگاران حمایت کنند. اما در بحث اجرایی متاسفانه این مشکل به مجریان رسانه‌ها و روزنامه‌ها و ارباب جراید برمی‌گردد. برای عدم پرداخت حقوق حقه خبرنگاران آنها را با انعقاد قراردادهای بسیار کوتاه‌مدت در شرایطی قرار می‌دهند که حتی بعد از اخراج نتوانند طبق حقوق قانونی خود برخورد کنند. در این‌ زمینه به‌نظر می‌رسد تامین اجتماعی هم باید با اتخاذ تسهیل ویژه‌ای از این قشر حمایت متقابل داشته باشد. اصولا درخصوص قراردادهای مشاغل ویژه باید ضوابط ویژه‌ای پیش‌بینی شود.