در میان هیجان و فشار بسیار بالای بازی ایران و اسپانیا ناگهان در میان انبوه پست‌ها در شبکه‌های اجتماعی خبری توجه‌ها را به خود جلب کرد. یکی از رسانه‌های مطرح در کانال تلگرامی خود نوشت: «استاد محمدرضا شجریان فوت کرد». بلافاصله چند کانال مطرح دیگر این خبر را به نقل از همان رسانه بازنشر کردند اما کمی بعد، آن رسانه خبر را از خروجی کانال خود حذف کرد و خبر فوت صدرالدین شجره را مخابره کرد.
بسیاری از کاربران شبکه‌های مجازی نگران به دنبال صحت این خبر بودند تا همان رسانه اول در پستی از انتشار این خبر عذرخواهی کرد. انتشار شایعه در شبکه‌های مجازی اتفاق تازه‌ای نیست اما چه می‌شود که یک رسانه رسمی بدون تایید صحت خبر، چنین موضوعی را عجولانه رسانه‌ای می‌کند؟ اولین نفر بودن در انتشار خبر چقدر اهمیت دارد که صحت خبر فدای سرعت انتشار می‌شود؟
شجره یا شجریان؟
حدود ساعت ۲۳:۴۰ دقیقه چهارشنبه بود که در میان هیاهوی مسابقه فوتبال ایران و اسپانیا در شبکه‌های مجازی با ناباوری خبر فوت استاد محمدرضا شجریان دست به دست می‌شد و همه به دنبال منبع اولیه بودند. اولین خبر را کانال تلگرامی یکی از رسانه‌های مطرح منتشر کرده بود. کانال‌های خبری دیگر هم به نقل از همان روزنامه آن را بازنشر کردند. کاربران شبکه‌های مجازی با ناباوری منتظر تایید یا تکذیب این خبر توسط منابع دیگر بودند. در همین حین آن روزنامه خبر مورد نظر را از خروجی کانال تلگرامی خود حذف کرد و خبر دیگری را منتشر کرد که صدرالدین شجره، گوینده رادیو فوت کرد.
کاربران همچنان با سردرگمی منتظر بودند، چند کاربر از تکذیب این خبر توسط منابع خود خبر می‌دادند تا اینکه کانال این روزنامه هم با بیان اینکه استاد شجریان در سلامت هستند، از انتشار خبر قبلی خود پوزش خواست. اما انتشار خبر اول با واکنش‌های بسیاری در شبکه‌های مجازی روبه‌رو شد. کاربری نوشت: «خب چه عطشی دارید که این خبر تلخ رو انقدر فوری منتشر کنید که بدون تحقیق نشرش میدین.
این چندمین دفعه است خبر فوت شجریان منتشر میشه». کاربر دیگری نوشت: «وقتی چندتا به اصطلاح خبرنگار نمیتونند صدرالدین شجره را از محمدرضا شجریان تشخیص بدهند». دیگری توئیت کرد: «یکی از خبرنگاران نزدیک به خانواده شجریان الان با همایون صحبت کرد و خبر تکذیب شد. خیلی زشته واقعا، خیلی شنیع و غیرحرفه‌ای است این کار، نکنید». دیگری با انتقاد از عملکرد رسانه‌ها نوشت: «آخه چرا یه کاری می‌کنین که آدم از خبر فوت صدرالدین شجره خوشحال بشه چون محمدرضا شجریان نبوده که فوت کرده؟!»
همایون شجریان، پسر استاد محمدرضا شجریان هم ساعتی پس از این ماجرا در صفحه اینستاگرام خود در واکنش به این خبر نوشت: «امشب همزمان با فوتبال ایران و اسپانیا باز هم شایعه‌ای بی‌اساس مردم عزیز را دل نگران کرد. دوستان گرامی خدا رو شکر که پدر حال‌شان خوب است و بازی‌های فوتبال را در منزل دنبال می‌کنند. خدمت عزیزان یادآوری می‌کنم که هرگونه خبر در مورد حال و احوال ایشان را اینجا با شما در میان خواهم گذاشت. تکرار این شایعات که هدف از به راه انداختن هر از گاه آن مشخص و معلوم است جز آب درهاون کوبیدن نیست. با آرزوی سلامتی و روزهای شاد و پر امید برای شما عزیزان»
اولین بودن به قیمت از دست داد اعتماد
چنین اتفاق‌هایی متاسفانه در رسانه بی‌سابقه و یا حتی کم‌سابقه نیستند. بارها و بارها خبر فوت هنرمندان مختلف توسط رسانه‌ها مطرح و بعد از چند ساعت تکذیب می‌شد. هر بار یکی از رسانه‌ها گوی انتشار این اخبار دروغین را از رسانه دیگر می‌ربود. اما جرا رسانه‌ها این چنین تلاش می‌کنند تا اولین نفر باشند و بدون اطمینان از صحت خبر آن را منتشر می‌کنند؟ حوریه دهقان‌شاد، استاد ارتباطات در این رابطه می‌گوید: این اتفاق به دلیل رقابتی است که بین رسانه‌ها وجود دارد.
شاید در گذشته چون روزنامه‌ها چاپی بودند این اتفاقات محسوس نبود اما امروز به دلیل اینکه چندان زمانی برای انتشار خبر وجود ندارد، هر کسی که به خبر دسترسی داشته باشد بسیار سریع می‌تواند آن را در سایت خبری یا کانال‌ها و شبکه‌های مجازی خود منتشر کنند. به همین دلیل هر رسانه فکر می‌کند اگر خبری به دستش رسید باید سریعا آن را منتشر کند و این اقدام به اعتماد مخاطبان آسیب می‌رساند. اگر رسانه‌های مطرح مثل صدا و سیما، روزنامه‌های بزرگ یا سایت‌های خبری معتبر بخواهند این نحوه خبررسانی را ادامه دهند، مهمترین پیامد آن از دست دادن اعتماد مخاطب است و بازگشت این اعتماد بسیار مشکل و مستلزم تلاش مضاعف خواهد بود.
این استاد دانشگاه درباره اهمیت اولین منبع خبری بودن رسانه‌های گوناگون که آنها را به سمت چنین شتاب‌زدگی‌هایی سوق می‌دهد، می‌گوید: طبیعی است که اولین منبع خبری بودن برای رسانه‌ها ارزشمند است. به طور مثال در جنگ عراق و آمریکا، تلویزیون ما افتخار می‌کند که اولین منبعی بود که خبر را منتشر کرد و تمامی شبکه‌ها به آن اعتماد کردند. این اتفاق باعث بالا رفتن اعتبار رسانه منبع می‌شود. اما این مهم بودن نباید به آنجا برسد که اعتبار رسانه زیر سوال برود. البته تشخیص واقعی بودن یک خبر در لحظه‌های اول بسیار سخت است. رسانه‌ها باید به منابعی که به آنها استناد می‌کنند اطمینان داشته باشند.
بارها و بارها شاهد انتشار خبرهایی مختلف در رسانه‌ها بودیم که بعد از چند ساعت تکذیب می‌شدند. آیا این اتفاق باعث بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها و روگرداندن آنها به این منابع خبری خواهد شد؟ دهقان‌شاد می‌گوید: ما در دنیای اطلاعات زندگی می‌کنیم. در هر صورت مردم ناگزیرند از رسانه‌ها استفاده کنند. هر چقدر هم این بی‌اعتمادی زیاد باشد، مردم باز هم به رسانه مراجعه می‌کنند چون رسانه جزیی از زندگی مردم شده است. اما در هر صورت رسانه‌ها باید به منابعی استناد کنند که معتبر باشند و آنها را بیشتر مورد بازبینی قرار دهند. این شرایط در تمام دنیا وجود دارد. سرعت انتشار خبر باعث شده که مقداری صحت انتشار خبر زیر سوال برود و سرعت انتشار در اولویت قرار بگیرد.
فاطمه امین‌الرعایا
- 14
- 4
