«یادداشت را از توی صفحه برداشتن»، «خروجی به خاطر تعطیلی، یك هفته جلو افتاده»، «گزارش یك به خاطر ایراداتی كه داشته، حذف شده»، «مصاحبه هنوز نرسیده»، «مطلب و عكس روی جلد حاضر نیست»، «جلد رو رد كردن» و... این جمله‌ها كه فقط برای من و همكارانم تعریف خودش را دارد خطرناك‌ترین و پراسترس‌ترین جمله‌های دنیا هستند! به این دلیل كه برای جبران هركدام از آنها باید سرعت كار را چند برابر كرد؛ گاهی این‌قدر چند برابر كه برای جبران آن باید از خودمان مایه بگذاریم؛ مثلا بشویم سوژه جلد مجله! خلاصه این‌كه روزنامه‌نگاری وخبرنگاری با تمام لذت‌هایش شغل ناامن و پراسترسی است؛ از همان تولید محتوا تا زمان دریافت حقوق كه در هاله‌ای از ابهام است. اما با همه دردسرهایش، دوستش داریم. هنوز قلم به دست گرفته‌ایم و می‌نویسیم تا زمانی كه شاید دیگر جان در بدن و قلم نمانده باشد. امروز ۱۷ مرداد، در كشور ما روز خبرنگار - روزنامه‌نگار است. بنابراین خودمان را سوژه كردیم و با دكتر هرایر دانلیان، روان‌شناس بالینی درباره استرس شغلی و نحوه كنترل آن گفت‌وگو كردیم.
«میزان فشار روانی یا استرسی كه هر فرد در موقعیتی تحمل می‌كند، نكته مهمی است. چون بیش از این‌كه به موقعیت بستگی داشته باشد به خود فرد بستگی دارد» دكتر هرایر دانلیان ادامه می‌دهد: میزان استرس ناشی از اتفاقات مختلف با هم متفاوت است. به‌عنوان مثال استرس ناشی از جنگ با از دست دادن كار، تفاوت دارد. اما تجربه‌ای كه هر فرد از همان موقعیت‌ها دارد، بیشتر به درك او از توانایی‌هایش بستگی دارد. او با یك مثال توضیح می‌دهد: «به‌عنوان مثال؛ درد؛ درد یك زمینه جسمانی دارد اما میزان تجربه و تحمل درد، بستگی به درك افراد از درد دارد. در حالی كه گیرنده‌ها هنوز در حال انتقال پیام عصبی به مغز هستند، می‌توانیم با تغییر ادراك، میزان تحمل آن را تغییر دهیم.»
استرس، یك محرك بیرونی است
استرس به معنی فشار است اما با این حال، تعریف مشخصی ندارد ولی در جمع‌بندی می‌توان به دو نكته توجه كرد. دكتر دانلیان ادامه می‌دهد: «در دیدگاه اول استرس یك محرك بوده و از دنیای بیرون به ما تحمیل می‌شود. بنابراین هر محركی می‌تواند باعث ایجاد فشار روانی شود. اما در دیدگاه دوم، استرس، نتیجه یك عمل است. این عامل یا عمل می‌تواند موقت یا طولانی؛ آشكار یا نهفته باشد كه در این شرایط استرس می‌تواند آسیب‌زاتر هم باشد.»
استرس، در دل خانه می‌كند
عامل یا عواملی كه بتواند عملكرد فرد را از نظر جسمی، روانی و یا اجتماعی دچار اختلال كند، عوامل استرس‌زا نام دارد دكتر دانلیان ادامه می‌دهد: «بنابراین موقعیت یا اتفاقات می‌تواند عملكرد فرد را مختل كرده و حس ناتوانی را در تحمل شرایط برای فرد ایجاد كند. گاهی این عامل به‌حدی روی زندگی فرد تاثیر می‌گذارد كه او نمی‌تواند كارهای روزمره را به‌درستی یا اصلا انجام دهد.» او درباره موقعیت‌های استرس‌زا می‌گوید: «عوامل استرس‌زا یا به شكل ناگهانی یا به شكل تدریجی به زندگی ما وارد می‌شود. تصادف، زلزله، سیل و... از جمله عوامل استرس‌زای ناگهانی هستند. اما بعضی مشاغل مانند خبرنگاران، پزشكان، پرستاران، ماموران اورژانس و... با عامل استرس‌زای مداوم مواجه هستند.» دکتر دانلیان اما ادامه می‌دهد: «گاهی استرس از طریق دیگران یا اخبار و رسانه‌های جمعی نیز ممكن است به فرد وارد شود.»
جراحت روانی از كجا می‌آید؟
زمانی كه شدت عامل استرس‌زا به حدی باشد كه از تحمل فرد بالاتر رود، شخص موردنظر دچار تروما یا جراحت روانی می‌شود. جراحت روانی نیاز به درمان داشته و نباید رها شود.
خبرنگاری، جاذب استرس است
استرس شغلی می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود مانند افسردگی، اضطراب؛ اعم از شدید و مدوام كه با نشانه‌های جسمی مانند معده درد، زخم معده، مشكلات تنفسی، بدن درد و... همراه است. دكتر دانلیان ادامه می‌دهد: «وقتی فرد استرسی را تحمل می‌كند، انرژی روانی بیشتری صرف می‌كند تا بتواند به زندگی ادامه دهد. كاهش توان روانی، باعث ضعف سیستم ایمنی بدن شده و همین مساله، مشكلات دیگری را هم به دنبال دارد.»
خبرنگاری از جمله مشاغل پراسترس است؛ چون ضرباهنگ آن بسیار تند است. از سوی دیگر خبرنگاران با مشكلات مختلفی روبه‌رو بوده و حق انتخاب درباره بعضی مسائل را ندارند. طبیعت این شغل، چالش برانگیز است.
به‌عنوان مثال بسیاری افراد در مواجهه با خبرنگاران، جبهه می‌گیرند. دلیل آن هم ذات افشاگرانه و چالش‌برانگیز این حرفه است. بنابراین بسیاری افراد تمایلی به ارتباط با خبرنگاران ندارند و همین مساله چالش شغلی خبرنگاران اضافه می‌كند. دكتر دانلیان ادامه می‌دهد: «امنیت شغلی خبرنگاران پایین است. امكان كسب درآمد كافی سخت بوده و از سوی دیگر برخلاف بسیاری از مشاغل، پایه حقوقی بالایی هم ندارند. پایندگی این شغل كم بوده و همه خبرنگاران با تهدید دائمی از دست دادن شغل، روبه‌رو هستند. در واقع درآمد ناكافی و بی‌ثباتی شغلی از مهمترین عوامل ایجاد استرس در روزنامه‌نگاران است، به‌علاوه این‌كه كار این افراد زمان‌بندی مشخصی هم ندارند.»
خبرنگاری ویژه چه كسانی است؟
«برای كاهش و كنترل استرس و اضطراب خبرنگاران می‌توان روی مواردی متمركز شد تا با انجام آنها از استرس شغلی كاست»؛ دكتر دانلیان ادامه می‌دهد: «نخست این‌كه فردی باید به دنبال حرفه خبرنگاری برود كه شخصیت آسیب‌پذیر ندارد. افراد آسیب‌پذیر به لحاظ روانی، با قرار گرفتن درمعرض نخستین استرس‌ها، كار را برای همیشه ترك خواهند كرد. بنابراین شاید بتوان گفت این شغل برای افراد برون‌گرا مناسب است. ویژگی هیجان‌خوانی، جمع‌گرایی و قاطعیت در افراد برون‌گرا باعث می‌شود بتوانند استرس و اضطراب را به شكل بهتری مدیریت و كنترل كنند. از سوی دیگر فرد باید از نظر شخصیتی كنجكاو بوده و از تجربه‌های جدید استقبال كند. علاوه بر این‌كه درك عمیق و درستی از احساساتش داشته باشد. كسی كه درك درستی از احساساتش دارد، می‌تواند حس ناخوشایند ناشی از مواجهه با یك مساله را به‌درستی در قالب نوشتن، برون‌ریزی كند.»
سبك زندگی مهم است
دكتر هرایر دانلیان درباره سبك زندگی روزنامه‌نگاران براین باور است: «سبك زندگی خبرنگاران بسیار مهم است. به این دلیل كه زمان مشخصی برای كار نداشته و استرس بالایی را هم تحمل می‌كنند، بنابراین فراگیری روش‌های كنترل اضطراب بسیار مفید است. برای مثال ورزش و تفریح كافی، روابط شخصی و اجتماعی مناسب و مستمر، استراحت و حضور در جمع‌های خوشایند و شادی‌بخش می‌تواند از راهكارهای كنترل اضطراب و استرس باشند.»
او ادامه می‌دهد:«فراگیری توانایی كاهش استرس در موقعیت، از دیگر راهكارهای مهم برای كنترل اضطراب است كه می‌توان آنها را فراگرفت.»
هر قوم روشی دارد
با بررسی عملكرد روزنامه‌نگاران كشورهای مختلف دریافته‌اند كه این افراد از روش‌های مختلفی برای كنترل استرس استفاده می‌كنند. دكتر دانلیان در این‌باره اضافه می‌كند: «نخستین روش، راهبرد اجتنابی است. با استفاده از این روش می‌توان موقعیت پیش‌آمده را از تبدیل شدن به مقابله دور كرده و حل مشكل را به گفت‌وگو در زمانی مناسب موكول كرد. روش دیگر، طنز سیاه است. طنز، بالغانه‌ترین روش كاهش فشار است كه افراد از آن استفاده می‌كنند. در این طنز، بخش‌های ناخوشایند نادیده گرفته نشده و از شوخی و كنایه نیز كمك گرفته می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «كنترل هیجان‌ها و هیجان‌های ناشی از خاطره‌های مرتبط به آن مسائل، یكی دیگر از راهكارهاست. تمركز بر جنبه‌های فنی شغل نیز روش دیگری است. در واقع آنهایی كه مهارت‌های مرتبط به این شغل را فراگرفته و افزایش داده‌اند، استرس و اضطرب كمتری را تحمل می‌كنند. »
- 19
- 5
