پرتو درمانی یکی از انواع روش های درمان سرطان استپرتو درمانی
یکی از روش های درمان سرطان، پرتو درمانی نام دارد که مانع رشد و تقسیم سلول های سرطانی با استفاده از ذرات پر انرژی یا امواج مثل اشعه ایکس، اشعه گاما، پرتوهای الکترونی یا استفاده از نوع معینی انرژی میشود( این پرتو ها با عبور از ماده یونیزاسیون کرده و در ماده تولید یون های مثبت و منفی می کند). در نتیجه با گذشت زمان، سلول کوچک می شود و از بین می رود. پرتودرمانی قصد دارد سلول های سرطانی را با کم ترین میزان آسیب به سلول های سالم از بین ببرد. ولی گاهی وقت ها این روش درمان، باعث آسیب به سلول های سالم مجاور بافت هدف( بافت سرطانی) میشود یا درصورتی که DNA آن ها نابود شود مانع رشد و تقسیم شدن را می گیرد.
با اینکه پرتو ها سبب از بین بردن سلول های سرطانی و بخشی از سلول های سالم میشود ولی باید این نکته را در نظر داشته باشید که بهبودی کامل بیش تر سلول ها به خاطر تأثیر پرتو و عملکرد آن است. همچنین رادیوتراپی برای بخشی از معالجه کاربرد دارد و پس از جراحی برداشت تومور بدخیم ( به عنوان مثال ، مراحل اولیه سرطان سینه ) مانع از عود تومور میشود. پرتو درمانی سبب افزایش اثر شیمی درمانی میشود و قبل، بعد و هم زمان با شیمی درمانی در تومورهای حساس استفاده می شود.
به طور کلی پرتو درمانی داخلی، پرتو درمانی خارجی و سیستماتیک از انواع پرتو درمانی هستندتاریخچه پرتو درمانی
رشته رادیوتراپی انکولوژی طی دو دهه نخست سده بیستم، تغییرات چشمگیری داشته است. متخصصین رادیوتراپی انکولوژی در آن هنگام به منظور برنامه ریزی و درمان بیماران با استفاده روش دو بعدی( ۲D)، آموزش دیده بودند. تأکید این روش این بود که برای طراحی پرتال های پرتویی از یک شبیه ساز مرسوم اشعه ایکس طبق تکنیک های ترکیب اشعه ای استاندارد و از بوکمارک های استخوانی تجسم شده بر روی صفحه رادیوگرافی، استفاده کند. در حالیکه این روش هنوز توسط برخی از کلینیک ها مورد استفاده قرار می گیرد بطور گسترده در کلینیک های پرتو درمانی مدرن، این روش درمان با یک روش سه بعدی( ۳D) جایگزین شده است.
در اوایل دهه ۱۹۹۰ با معرفی سیستم های برنامه ریزی درمان ۳D تجاری، این شیوه قابل انجام است. برنامه ریزی درمان ۳D در مقابل روش ۲D، تأکید بر یک روش شبیه سازی مجازی بر پایه تصویر به منظور اعضای مهم در خطر برای مریض خاص و تعيين حجم تومور دارد. این فرآیند ۳D جدید جهت تشخیص حجم و اعضای هدف در خطر، تقاضاهای جدیدی را برای متخصصین رادیوتراپی انکولوژی، با دقتی بسیار بالاتر از قبل ایجاد کرد.
مشخص نیست برای اولین دفعه در تاریخ چه کسی برای مقاصد درمانی از پرتوهای یونیزان استفاده کرد، ولی در سال ۱۸۹۶ یکی از نخستین کوشش های اینچنینی صورت می گرفت که ویکتور دسپن بطور ناموفقی سعی داشت که با پرتوهای ایکس، سرطان معده را درمان کند. پرتوها در آن هنگام ، انرژی کافی نداشتند و لذا فقط برای غده های سطوحی از پرتو درمانی استفاده میشد. در سال ۱۹۲۲ میلادی این وضعیت با ابداع تجهیزات ویژه ۲۰۰ کیلوولتی دچار تغییراتی شد. یک جراح اتریشی که لئوپولد فرویند نام داشت در همان سال، برای اولین بار چگونگی درمان یک خال گوشتی با روش پرتوهای اشعه ایکس را به انجمن پزشکی وین نشان داد.
انواع پرتو درمانی
پرتو درمانی درواقع به شه نوع نظیر پرتو درمانی داخلی، پرتو درمانی خارجی و پرتو درمانی سیستماتیک تقسیم میشود که در ادامه با آن ها اشنا شوید:
* پرتو درمانی خارجی:
شایع ترین نوع پرتو درمانی به نام پرتو درمانی خارجی میباشد که در آن با یک دستگاه در خارج از بدن، اشعه به بافت و سلول سرطانی تابیده می شود که این فرآیند معمولاً طی چند هفته و بعضی اوقات دو مرتبه در روز به مدت چند هفته انجام می شود. این نوع درمان، معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان میبرد. برای درمان بیماران سرپایی از پرتو درمانی خارجی استفاده می شود و بیماران نباید برای این روش در بیمارستان بستری شوند. از درمانهای پرتودرمانی خارجی می توان به سرطان هایی مانند سرطان سینه ، مثانه، حنجره، دهانه رحم، ریه، واژن و پروستات اشاره کرد. همچنین به منظور کاهش درد یا بهبود مشکلات دیگر از پرتو درمانی خارجی در زمان انتشار سرطان از محل اولیه به بخش های دیگر بدن استفاده می شود.
بهتر است قبل از پرتو درمانی شکم، حداقل به مدت یک ساعت معده خالی باشد* پرتو درمانی داخلی:
در روش پرتو درمانی داخلی از یک ایمپلنت رادیواکتیو در بدن، درون تومور یا نزدیکیِ آن استفاده میکنند. قطعه ای کوچک از مواد رادیواکتیو در این روش، در نزدیکی سلول های سرطانی بطور موقت قرار داده می شود و یا مایع رادیواکتیو را به فرد می‌دهند تا آنرا ببلعد و یا این مایع رادیواکتیو به بدنش تزریق شود. برای این که بافت های مجاور سلول های سرطانی آسیب نبیند از روش پرتو درمانی داخلی استفاده میکنند.
* رادیوتراپی سیستمیک:
گاهی وقت ها برای این که سرطان تیروئید و لنفوم غیرهوچکین بزرگسالان را درمان کنند از روش پرتو درمانی سیستمیک بهمراه مواد رادیواکتیو مثل استرونتیوم ۸۹ و ید ۱۳۱ استفاده می کنند. مواد رادیواکتیو در این روش درمانی به صورت مایع است که برای وارد شدن به بدن بیمار از روش مایعات نوشیدنی یا تزریق استفاده میکنند. گاهی وقت ها هم در کپسولهای دارویی از این مواد استفاده می شود و نهایتا این مواد پس از این که توسط بیمار نوشیده با بلعیده شد در سراسر بدن منتشر میشود و بعد از آن وظیفه درمانی اش را انجام می دهند.
* رادیوتراپی سه بعدی کانفورمال( DCRT3):
رادیوتراپی سه بعدی کانفورمال، فرآیند پیچیده ایست که مجموعه ای از داده های سه بعدی از تومور و بافت های سالم را خلق میکند. پس از آن، برای طراحی نقشه های پیچیده و ایجاد تصاویر سه بعدی کامپیوتری از این مجموعه استفاده می شود تا بتوان به صورت متمرکز، پرتو را به تومور تابانید و از این طريق بافت های سالم اطراف آنرا حفظ کرد. در این روش علاوه‌براین که بافت های سالم اطراف اشعۀ کمتری می گیرند، میتواند به سلول های سرطانی، دوز بیشتری را برساند؛ در نتیجه، این تکنیک تومور را با عوارض جانبی کم تر، بیشتر تحت کنترل خود در می آورد. برای این که بتوان تومورهایی که به ارگان های حساس و حیاتی نزدیک هستند، درمان کرد باید از روش DCRT3 استفاده کرد. به عنوان مثال میتوان به منظور رساندن دوز مناسب به تومورهای سر و گردن از آن استفاده کرد، در حالی که میزان تابش به عصب چشم، نخاع، غدد بزاقی و ارگان های مهم در مقایسه با تکنیک های پیشین، خیلی کم تر شده است.
پرتودرمانی یکی از مهمترین شاخه‌های فیزیک پزشکی استبرای انجام پرتو درمانی به روش DCRT3 باید از بدنتان یک شبیه سازی مجازی با استفاده از سی تی اسکن بگیرید. یک فایل ثابت دیجیتالی در اثر این شبیه سازی مجازی، بوجود می آید که تمام اجزای گروه به منظور طراحی یک درمان اختصاصی میتوانند برای یک فرد به آن دسترسی داشته باشند. پس از آن، پزشک شما تصاویر گرفته شده از ناحیۀ موردنظر را به کمک سی‌تی اسکن با استفاده از یک نرم‌افزار مخصوص طراحی درمان بررسي ميکند ، از این طریق میتواند به صورت سه بعدی ناحیۀ موردنظر را مشاهده کند.
انواع پرتوهای مورد استفاده در پرتودرمانی
در پرتو درمانی خارجی، پرتوهای تابشی مورد استفاده متشکل از سه نوع ذره میباشد :
* فوتون ها:
بیشتر دستگاه های پرتو درمانی با استفاده از پرتوهای فوتون قابل استفاده هستند. فوتون ها در اشعه ایکس نیز استفاده میشوند ، ولی از دوزهای کمتری در اشعه ایکس استفاده می شود. پرتوهای فوتون میتوانند در اعماق بدن به تومورهایی دست یابند. زمانی که از طریق بدن این پرتوهای فوتونی عبور می کنند. در طول مسیر، کمی اشعه را پراکنده می کنند. این پرتوها به محضی که به تومور برسند، متوقف نمی شوند بلکه به بافت طبیعی می روند.
* پروتون ها:
پروتون ها به ذراتی گفته میشود که بار مثبت دارند. پرتوهای پروتون به تومورهایی در اعماق بدن می رسند که شبیه پرتوهای فوتون می باشند. از این رو ، پرتوهای پروتون از طریق بدن در مسیرشان، اشعه پراکنده نمی کنند و بعد از این که به تومور می رسند، متوقف می شوند. عقیده ی پزشکان اینست که گاهی وقت ها پرتوهای پروتون موجب کاهش مقدار بافت طبیعی در معرض تابش می شوند. کاربرد آزمایشات بالینی اینست که پرتو درمانی را با استفاده از پرتوهای پروتون با پرتوهای فوتون مقایسه می کنند. بعضی از مراکز سرطان به منظور انجام پرتودرمانی از پرتوهای پروتون استفاده می کنند، ولی مواردی که باعث محدودیت استفاده از آن ها میشود شامل هزینه و اندازه بالای دستگاه ها می باشد.
* الکترون ها:
الکترون ها به ذراتی گفته میشود که دارای بار منفی می باشند. پرتوهای الکترون توانایی تجاوز از بافتهای بدن را ندارند. براین اساس، استفاده از آن ها به تومورهای روی پوست یا نزدیک سطح بدن محدود میشود.
زمان انجام پرتو درمانی
پزشک شما در زمان های مختلف امکان دارد به منظور درمان سرطان و به دلایل مختلفی مانند موارد زیر، پرتو درمانی را بعنوان یکی از گزینه ها پیشنهاد دهد:
- بعنوان تنها درمان سرطان( درمان اولیه)
- پیش از جراحی، به منظور کوچک کردن تومور سرطانی( نئوادجوانت تراپی)
- پس از جراحی، برای جلوگیری از رشد سلول های سرطانی باقی مانده ( ادجوانت تراپی)
- علاوه بر روش های درمانی مثل شیمی درمانی ، برای نابودی سلول های سرطانی
- در سرطان پیشرفته، به منظور کاهش علایم ناشی از سرطان
پرتو درمانی خارجی رایج ترین نوع پرتو درمانی استعوارض پرتودرمانی
عوارض جانبی پرتو درمانی به دو نوع عوارض اولیه و عوارض ثانویه تقسیم میشود. عوارض جانبی اولیه شامل حالت تهوع و خستگی میباشد که معمولاً این علائم خیلی زمانبر نیست. در طول درمان بیماری یا پس از آن، این عوارض آغاز میشوند و پس از گذشت چند هفته تمام میشود ولی بعد از گذشت یک دوره کوتاه بهبود پیدا میکند. از عوارض جانبی ثانویه، می توان به مشکلاتی همچون مشکلات ریه و قلب اشاره کرد که گاهی وقت ها چندین سال طول می کشد تا خود را نشان دهد و اگر چنین عوارضی بروز دهد، اغلب دائمی و ماندگار هستند. شایع ترین عوارض جانبی اولیه، خستگی و مشکلات پوستی می باشد. برخی از بیماران ممکن است به، ریزش مو و حالت تهوع مبتلا شوند که باتوجه به ناحیه ی تحت پرتو درمانی، این عارضه بوجود می آید.
هزینه رادیوتراپی
هزینه ی رادیوتراپی میتواند زیاد باشد. از ماشین آلات و تکنولوژی پیچیده ای در دستگاه رادیوتراپی استفاده میشود و شامل خدمات بسیاری از ارائه دهندگان خدمات بهداشتی می شود. باتوجه به هزینه مراقبت های بهداشتی محل زندگی، تعداد جلسات رادیوتراپی و نوع رادیوتراپی می توان هزینه دقیق رادیوتراپی را تعيين کرد.
الزامات ویژه رژیم غذایی برای پرتودرمانی
- سعی کنید بیش از سه وعده غذایی و در هر وعده به میزان کم، غذا بخورید.
- اگر نیم ساعت قبل یا پس از غذا، مایعات مصرف کنید، کمک کننده است ولی نباید در حین غذا مایعات بنوشید.
- غذاهای محرک، سرخ شده، پر ادویه، دیرهضم و چرب را نخورید. غذاهایی که موجب تشدید این حالت شما میشود غذاهای داغ یا پر عطر و بو است.
- در این حالت، بعد از این که غذایتان کمی سرد شد، می توانید آن را میل کنید ولی توصیه میشود که به غذایتان، چاشنی های پر عطر و بو اضافه نکنید. پیش از پرتو درمانی شکم، بهتر است حداقل معده ی شما بمدت یک ساعت، خالی باشد.
- اگر به تهوع صبحگاهی مبتلا هستید سعی کنید یک ساعت بعد از این که از خواب بیدار شدید، نخستین وعده غذایی را بخورید.
- غذاهایی را بخورید که دوست دارید و بودن در جمع عزیزان و دوستان باعث بهبود این حالت میشود.
گاهی اوقات پرتو درمانی به بافت سرطانی آسیب می‌رساند- در صورت تمایل میتوانید از آبنبات های خوشمزه یا قرص نعنایی استفاده کنید که کمک کننده است.
گردآوری: بخش سلامت سرپوش
- 16
- 3
