عزاداری امام حسین(ع) امسال نیز با شکوه و عظمت زیادی برگزار شد و خیل مشتاقان اهل‌بیت(س) در این مراسم شرکت کردند. با این وجود استفاده سیاسی برخی از تریبون‌های عزاداری امام حسین(ع) و بریز و بپاش‌هایی که در برخی مراسم‌های عزاداری صورت می‌گرفت این دغدغه را برای افکار عمومی جامعه ایجاد کرده که رویکرد مراسم مذهبی در کشور نیاز به آسیب‌شناسی دارد تا بیشتر به مفاهیم کلیدی قیام عاشورا نزدیک شود.
به گمان بسیاری از تحلیلگران مذهبی و سیاسی جامعه ما بیش از آنکه به مفاهیم و مقاصد بنیادی و کلیدی قیام عاشورا اهمیت بدهد درگیر ظواهر و مناسک قیام عاشورا شده است. به همین دلیل نیز در برخی مراسم‌های مذهبی مسائلی سطحی و به دور از واقعیت مطرح می‌شود که با ماهیت قیام عاشورا همخوانی ندارد.
به همین دلیل و برای آسیب‌شناسی مراسم مذهبی و به‌خصوص عزاداری ماه محرم «آرمان ملی» با حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل میبدی یزدی استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگو کرده است.
میبدی یزدی معتقد است: «کسی که خود را شیعه می‌داند و طرفدار امام حسین(ع) است هیچ‌گاه به‌دنبال رانت‌خواری نیست و اختلاس نمی‌کند. کسی که طرفدار امام حسین(ع) است باید در عمل نشان بدهد و به شکلی رفتار کند که گرهی از جامعه مسلمین گشوده شود و به مردم کمک کند. متاسفانه کسانی که فسادهای گسترده‌ای انجام می‌دهند و دستشان به رانت‌خواری و اختلاس و فسادهای دیگر آلوده است در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند و با نفاق و دروغ خود را طرفدار امام حسین(ع) نشان می‌دهند. دردا که برخی از این افراد بانی مراسم عزاداری امام حسین(ع) هستند و هزینه‌های هنگفتی نیز در این زمینه انجام می‌دهند. از سوی دیگر برخی قیام عاشورا را به یک ابزار سیاسی تبدیل کرده‌اند که به‌واسطه آن بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند.»
در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
برخي از تريبون‌هاي عزاداري ماه محرم استفاده سياسي نموده و به مجلس حمله کردند. ديدگاه شما درباره استفاده سياسي از عزاداري‌هاي مذهبي و به‌خصوص ماه محرم چيست؟
سخنراني‌ها و مداحي‌هايي که با اهداف سياسي در عزاداري‌هاي ماه محرم صورت مي‌گيرد قبل از آنکه توهين به نهادهاي تصميم‌گير نظام مانند مجلس باشد بي‌احترامي به عزاداري امام حسين(ع) است. کسي که مهمترين صحنه تاريخ بشريت يعني واقعه کربلا را به‌عنوان ابزاري براي رسيدن به اهداف سياسي خود قرار مي‌دهد حرمت عزاداري محرم را زير سوال برده است. فردي که تريبون مهمي در اختيارش قرار گرفته و متاسفانه داراي دانش کافي نيست و قدرت تحليل شرايط امروز را ندارد، در عزاداري امام حسين(ع) جملاتي را به‌کار مي‌برد که بيش از آنکه با هدف اصلاح امور باشد براي شهرت است؛ شهرتي که با توسل به همين حمله‌ها و هجمه‌ها محقق مي‌شود.
کسي که به‌عنوان سخنران عزاداري امام حسين(ع) انتخاب مي‌شود بايد داراي پشتوانه علمي و منطق باشد و به شکلي سخنراني کند که مخاطب را به صورت عقلاني با ماهيت قيام عاشورا آشنا کند، اين در حالي است که اين فرد به‌جاي اينکه مخاطب را به سمت عقلانيت دعوت کند به مجلس توهين مي‌کند که به فرموده حضرت امام(ره) عصاره يک ملت است. بنده منکر نقد به مجلس نيستم و معتقدم در برخي زمينه‌ها نقد به مجلس شوراي اسلامي وارد است. با اين وجود جاي مطرح‌کردن اين نقد در مراسم عزاداري امام حسين(ع) و آن هم به اين شکل هجومي و تند نيست. نقد براي يک جامعه ضروري است و با نقد سازنده و دلسوزانه است که وضعيت امور بهتر مي‌شود. با اين وجود آن چيزي که در برخي تريبون‌هاي مراسم مذهبي صورت مي‌گيرد داراي وجهه عقلاني و اخلاقي صحيحي نيست.
چرا برخي به چنين سخناني ميدان مي‌دهند و فضاي مراسم مذهبي را به سمتي هدايت مي‌کنند که در نهايت به وجهه رقيب سياسي خود صدمه وارد کنند؟
ريشه چنين سخناني هيجان و هياهو است و چنين اهدافي با ماهيت قيام عاشورا همخواني ندارد. امام حسين(ع) براي قيام خود دليل و برهان قاطع و متقن داشت و دنبال هياهو نبود. به همين دليل نيز قيام عاشورا داراي منطق است و در طول تاريخ رنگ کهنگي نگرفته و در آينده نيز نخواهد گرفت. متاسفانه برخي از کساني که خود را به‌عنوان خطيب معرفي مي‌کنند به دليل نداشتن دانش کافي سخناني در منبرهاي عزاداري يا مراسم مذهبي عنوان مي‌کنند که مورد سوء استفاده قرار مي‌گيرد.
رفتارهاي غيرشرعي مانند قمه‌زني، در کنار سخنراني‌هاي افراد کم‌اطلاع دستاويزي براي جولان معاندان اسلام در شبکه‌هاي اجتماعي شده که به‌وسيله آن عقايد مذهبي را هدف قرار دهند. هدف اصلي امام حسين(ع) از قيام عاشورا درس آزادگي، حريت و عقلانيت بوده است.
اين در حالي است که در جامعه ما به‌رغم هزينه‌هاي زيادي که براي عزاداري امام حسين(ع) صورت مي‌گيرد از بيان اهداف اصلي قيام امام حسين(ع) آن‌گونه که بايد خبري نيست و برخي اهداف سياسي و جناحي خود را در چنين مراسمي دنبال مي‌کنند. جامعه ما هرساله به مناسک عزاداري محرم اضافه مي‌کند اما از مقاصد آن غافل است. بايد توجه داشت که شکل و شمايل عزاداري محرم نيست که اهميت دارد، بلکه اهداف و ماهيت اصلي قيام عاشورا واجد اهميتي عالي است. نمي‌توان جامعه‌اي را در نظر گرفت که اهداف اصلي قيام عاشورا در آن باشد و در عين حال دروغ، شکاف طبقاتي و اختلاس هم در آن ديده شود. جامعه ما از مفاهيم اصلي مذهبي فاصله گرفته و اهداف فردي و گروهي جايگزين آن شده است.
اين فاصله به چه دلايلي ايجاد شده است؟
کسي که خود را شيعه مي‌داند و طرفدار امام حسين(ع) است هيچ‌گاه به‌دنبال رانت‌خواري نيست و اختلاس نمي‌کند. کسي که طرفدار امام حسين(ع) است بايد در عمل نشان بدهد و به شکلي رفتار کند که گرهي از جامعه مسلمين گشوده شود و به مردم کمک کند. متاسفانه کساني که فسادهاي گسترده‌اي انجام مي‌دهند و دستشان به رانت‌خواري و اختلاس و فسادهاي ديگر آلوده است در مراسم مذهبي شرکت مي‌کنند و با نفاق و دروغ خود را طرفدار امام حسين(ع) نشان مي‌دهند.
دردا که برخي از اين افراد باني مراسم عزاداري امام حسين(ع) هم هستند و مبالغ هنگفتي نيز در اين زمينه هزينه مي‌کنند. از سوي ديگر برخي قيام عاشورا را به يک ابزار سياسي تبديل کرده‌اند که به‌واسطه آن بتوانند به اهداف خود دست پيدا کنند. اغلب اين افراد نيز از دانش و شناخت کافي از اسلام و تاريخ اسلام و اهداف قيام امام حسين(ع) برخوردار نيستند. اين افراد در چنين مراسم مذهبي‌اي با ايجاد هياهو تلاش مي‌کنند به اهداف خود دست پيدا کنند.
آيا اين مساله که اغلب تريبون‌هاي مهم در اختيار يک جريان خاص فکري و سياسي است، سبب دلزدگي مردم نمي‌شود؟
اين سوالي است که مسئولان و کساني که چنين تمهيداتي انديشيده‌اند بايد به آن پاسخ دهند. صداوسيما به‌عنوان رسانه ملي از چند روز قبل از آغاز ماه محرم برنامه‌هايي را پخش مي‌کند که بيش از آنکه اهداف و ماهيت قيام عاشورا براي مردم عنوان کند گاه جنبه‌هاي غير مستند به خود مي گيرد. بدون‌شک نبايد اجازه داد برخي مسائل سطحي درباره حادثه کربلا در صدواسيما پخش شود که دستاويزي براي شبکه‌هاي معاند قرار بگيرد.
سوال اينجاست که مردم در طول ماه محرم چند سخنراني علمي و تحليلي از واقعه عاشورا شنيده‌اند و صداوسيما به چه ميزان نسبت به اين مساله اهتمام داشته است؟ متاسفانه مسائلي درباره واقعه کربلا در صداوسيما پخش مي‌شود که به قول مرحوم مطهري پايه و اساسي دقيق ندارد. بنده معتقدم اگر مرحوم مطهري، طالقاني و بهشتي امروز زنده بودند و اين وضعيت را مشاهده مي‌کردند بر سر اين مسائل فرياد مي‌کشيدند و اجازه نمي‌دادند اين مسائل از رسانه ملي پخش شود. اگر در حادثه عاشورا جسم حضرت امام حسين(ع) توسط امويان و امثال عمر سعد و شمربن ذي الجوشن مظلوم واقع شد امروز فرهنگ تشيع و قيام امام حسين(ع) توسط برخي افراد ساده‌انديش سطحي‌نگر مورد ظلم واقع مي‌شود.
چرا فرهنگ عاشورا مورد ظلم واقع شده است؟ براي حفظ و اعتلاي فرهنگ عاشورا چه بايد کرد؟
امام حسين(ع) قبل از آنکه بر امويان و معاويه و يزيد بتازد، با علمايي مواجه بود که نسبت به اتفاقات زمان خود بي‌تفاوت بودند. اين علما براي رسيدن به منافع فردي خود دروغ‌ها و اکاذيبي را وارد اسلام کردند که به سود معاويه و يزيد بود. به همين دليل امام حسين(ع) قبل از آنکه به دنبال قيام باشد تلاش کرد اين علما در مسير دين انحراف ايجاد نکنند. در نتيجه دو مساله امام حسين(ع) را همواره رنج مي‌داد؛ نخست عالمان بي‌عمل و دوم جهل مردم.
بدون‌شک بي‌عملي عالمان و جهل مردم بود که جامعه را به فساد کشاند و اين فساد در نهايت به واقعه کربلا تبديل شد. اگر ما امروز از واقعه کربلا درس نگيريم هيچ کار نکرده‌ايم. امام حسين(ع) در واقعه کربلا در مقابل ظلم ايستاد تا تاريخ بشريت درس و عبرت بگيرد و ديگر يزيدي در تاريخ به وجود نيايد. هدف اصلي امام حسين(ع) از قيام عاشورا حريت، آزادگي وانسانيت بوده است. در نتيجه اگر فرد و يا افرادي تلاش کنند قيام عاشورا و عزاداري‌هاي حسيني را به سود منافع سياسي خود تفسير و تشريح کنند به نوعي به جايگاه و فرهنگ حسيني توهين کرده‌اند.
در برخي مراسم مذهبي بريز و بپاش‌هايي صورت مي‌گيرد که جاي سوال زيادي براي مردم باقي مي‌گذارد.
اين رويکرد در برخي عزاداري‌هاي حسيني وجود دارد که برخلاف منطق و منش امام حسين(ع) است. امام حسين(ع) خطاب به امويان مي‌فرمايند که اينها با دست‌بردن به اموال بيت‌المال براي خود ثروت ايجاد کرده‌اند. اشرافيتي که در زمان امويان شکل گرفت تا قبل از آن در تاريخ اسلام وجود نداشت و در اين مقطع زماني شکل گرفت. اين در حالي است که در زمان امام علي(ع) اشرافيت در جامعه وجود نداشت و امام علي(ع) اجازه نمي‌دادند در جامعه شکاف طبقاتي ايجاد شود. پيامبر اسلام هشدار داده بودند که برخي در ظاهر به اسلام ايمان آورده‌اند اما در باطن به شکل ديگري رفتار مي‌کنند. به همين دليل اين افراد نبايد در جامعه مسلمين صاحب جايگاه شوند.
با اين وجود در زمان امويان برخي از اين افراد، مسئول انبار مسلمانان شدند و ثروت‌هاي زيادي از راه‌هاي غيرمشروع به دست آوردند. بسياري از اين افراد با اين ثروت‌هاي نامشروع کاخ‌ها و باغ‌هاي زيادي ساختند. امروز هم شاهد اين‌گونه اقدامات هستيم که برخي از طريق ثروت‌هاي نامشروع براي خود زندگي‌هاي آنچناني ساخته‌اند و به شکلي زندگي مي‌کنند که با قاطبه اصلي جامعه فاصله دارد. نامه‌هاي امام علي(ع) به فرمانداران و واليان حکومتي در نهج‌البلاغه وجود دارد که اميرالمومنين تذکرهاي لازم را به فرمانداران خود مي‌دهد و آنها را نسبت به استفاده نامشروع از قدرت و ثروت برحذر مي‌دارد. بدون‌شک در تعاليم و مفاهيم امام حسين(ع) مسائلي وجود دارد که امروز قابليت جهاني‌شدن دارد. با اين وجود در جامعه ما برخي اين مفاهيم کليدي و بنيادي را کنار گذاشته‌اند و به ديدگاه‌هاي سطحي از قيام عاشورا بسنده کرده‌اند.
قيام عاشورا سرشار از ابعاد اخلاقي و انسان‌ساز است که نبايد در لابه‌لاي رفتارهاي سطحي کمرنگ شود. جرياني که امام حسين(ع) در تاريخ بشريت به راه انداخته علاوه‌بر اينکه داراي مناسکي است مقاصد مهمي را نيز دنبال مي‌کند. به همين دليل نبايد اجازه داد مناسک عزاداري ماه محرم روي مقاصد اين جريان عظيم و انسان‌ساز سرپوش بگذارد تا نسل جديد نتواند از اين مفاهيم کليدي استفاده کند. متاسفانه برخي به صورت سهوي و يا تعمدي مقاصد قيام عاشورا را رها کرده‌اند و به مناسک آن چسبيده‌اند که بايد در اين زمينه دقت شود.
ديدگاه شما درباره سخنراني‌هاي نماز جمعه به‌عنوان نماد وحدت جامعه اسلامي چيست؟ آيا در خطبه‌هاي نماز جمعه در واقع مسائلي مطرح مي‌شود که به وحدت جامعه کمک مي‌کند؟
تريبون نماز جمعه در جامعه اسلامي از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. با اين وجود متاسفانه سال‌هاست که تريبون نماز جمعه در اختيار يک جريان فکري خاص قرار گرفته که گاه با برخي مواضع خود به وحدت ملي صدمه وارد کرده است. نماز جمعه متعلق به همه مسلمين است و به هيچ جرياني تعلق ندارد و اگر قرار است يک نفر از يک جريان فکري در نماز جمعه سخنراني کند، طبيعتا بايد اجازه داد کسي از جريان مقابل نيز سخنراني کند. برخي از سخنران‌هاي نماز جمعه از دانش کافي براي بيان مسائل اسلامي و مشکلات روز برخوردار نيستند که اين اتفاق در نوع خود يک چالش محسوب مي‌شود. همه ما خطبه‌هاي فراموش‌نشدني بسياري به ياد داريم. خطبه‌هايي که توسط بزرگان خوانده مي‌شد و به شکلي بود که همه مردم به مطالب مطرح‌شده گوش مي‌دادند و با دقت دنبال مي‌کردند و سخنان مطرح‌شده را تحليل مي‌کردند. شبکه‌هاي خبري بين‌المللي نيز اين خطبه‌ها را به صورت گسترده مورد پوشش خبري مي‌دادند و آنها را تحليل مي‌کردند. در شرايط کنوني گاه مسائلي در خطبه‌هاي نماز جمعه مطرح مي‌شود که دستاويزي براي شبکه‌هاي معاند در جهت تخريب وجهه اسلام و جمهوري اسلامي است. در گذشته و زماني که بزرگاني مانند مرحوم طالقاني و يا حضرت آيت‌ا... خامنه‌اي و هاشمي در دانشگاه تهران خطيب نماز جمعه بودند تعداد کثيري از دانشجويان دانشگاه تهران در نماز جمعه شرکت مي‌کردند، اما امروز تعداد اندکي از دانشجويان در نماز جمعه شرکت مي‌کنند. اين مساله نشان مي‌دهد که خطبه‌هاي نماز جمعه از جايگاه وحدت‌بخش فاصله گرفته و دچار مسائل سياسي و جناحي شده است.
احسان انصاری
- 10
- 6
