خروج خانه نیما یوشیج از فهرست ثبت آثار ملی اولین شوکی بود که در این ایام درست در موقعیتی مشابه و بعد از کافه نادری به میراث تاریخی پایتخت وارد آمد. خانه ای که خود در آستانه تخریب قرار دارد، با شکایت وکیل مالکان فعلی آن به دیوان عدالت اداری با هدف تاریخی نبودن این بنا از فهرست ثبت میراث فرهنگی پایتخت حذف شد تا احتمالا راه برای برج های سر به فلک کشیده به جای باغ ها و خانه های تاریخی باز شود. این خانه که در محله تجریش تهران، خیابان دزاشیب، خیابان فردوسی دیروز و خیابان رمضانی امروز، واقع شده است، در سال ۱۳۲۷ توسط خود نیما ساخته شد و او این خانه را به همسرش هدیه داد. ما سعی کرده ایم گزارشی را از این بنا، از لحظه ساخت تاکنون، در اختیارتان قرار دهیم که در ادامه خواهید خواند.
ساخت خانه توسط نیما
« در سال ۱۳۲۸ نیما قطعه زمینی را که در اراضی انتهای کوچه فردوسی تجریش، خریده بود ساخت و تا پایان عمر در این خانه کوچک که در اوایل از برق و آب لوله کشی نیز محروم بود، زندگی می‌کرد. در این خانه، نیما علاوه بر همه این محرومیت‌ها، گرفتار یک مشکل عمده شده بود که اغلب از آن شکوه می‌کرد. در واقع فروشنده زمین، پس از قطعه بندی برای این قطعه، راه خروج نگذاشته بود و هر طرف در خانه را می‌گذاشتند، با یکی از قطعات مجاور مواجه می شد.
بعدها همسایگان کمک و به ترتیبی این مشکل را حل کردند. در این خانه، برخلاف منازل پیشین نیما، اتاق پذیرایی و کار او یک‌جا بود و هرکس پیش او می‌رفت، در همان اتاق او را می‌پذیرفت و در میان توده‌ای از کتاب‌های گوناگون و دست‌نوشته‌هایش، با او به گپ زدن می‌پرداخت». (دکتر انور خامه‌ای – کتاب چهار چهره - ص ۵۸) خانه نیما دارای زیربنایی به مساحت ۱۸۰ مترمربع با عرصه ۶۸۰ مترمربعی است. معماری خانه شبیه دیگر خانه های منطقه شمیران و با سقف شیروانی ساخته شده است. ایوان آن دارای هشت ستون مدور و چهار اتاق تودرتو است و یک اتاق جداگانه، که اتاق شخصی نیما یوشیج بوده و در حیاط آن تعدادی درخت کهن سال وجود دارد.
۴۶۰۳ عددی که از نیما گرفته شد!
تا وقتی سیمین دانشور همسر جلال آل احمد زنده بود و در فاصله چند متری این خانه زندگی می‌کرد، وضع خانه نیما بهتر بود. به گزارش تسنیم، شراگیم، پسر نیما، با فروش خانه کار را خراب کرده بود. در پی اقدام به تخریب مالک جدید در سال ۱۳۸۰ این خانه با تلاش های سیمین دانشور جزو فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. تا ۱۵ آبان ماه همین امسال، شماره ۴۶۰۳ در فهرست آثار ملی به نام نیما و خانه‌اش بود. حالا خانه نیما اثر ملی نیست و هر لحظه خطر تخریب، تنش را به لرزه می‌اندازد.
خانه ای که دیگر به نیما تعلق ندارد
به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی تهران، مالکان خانه نیما برای بهره‌برداری خارج از ضوابط با طرح شکایت در دیوان عدالت اداری، اعلام کرده اند که هیچ سند و مدرکی درباره این‌که این خانه متعلق به نیما یوشیج است، وجود ندارد و خواستار خروج این خانه از فهرست آثار ملی کشور شده‌اند. دادگاه هم با وجود دفاعیات سازمان میراث فرهنگی و موارد مندرج در پرونده ثبتی و دیگر اسنادی که نشان می‌دهد این خانه، عملا خانه نیماست، متاسفانه به درخواست مالکان رای مثبت داده است. به رغم وجود ده‌ها سند، گزارش تاریخی و عکس از این خانه که نشان دهنده زندگی نیما یوشیج در این مکان است. در رأی دیوان دلیل خروج خانه نیما از فهرست میراث ملی آمده است که هیچ‌گونه سند ثبتی واجد ارزش قضایی در نسبت خانه مورد نظر، با نیما وجود ندارد و با توجه به آن، حکم خروج از ثبت صادر شده است.
میراث فرهنگی برای حفظ این خانه تاریخی چه کرده است؟
آن طور که معاون میراث فرهنگی استان تهران در خبرگزاری ها توضیح می دهد؛ این سازمان دفاعیات خود را به دیوان عدالت اداری ارائه کرده و از آن‌ها خواسته است که در رأی خود تجدیدنظر کنند، ولی درخواست شان توسط دیوان عدالت اداری رد می شود. درنهایت به‌رغم وجود اسناد کافی در این‌باره، این حکم صادر شده است. دیوان عدالت اداری تنها به شرعیات تکیه کرده است تا بندهای قانونی سازمان میراث فرهنگی.
مالک حق تخریب خانه نیما را ندارد
جالب است بدانید که وارث کنونی خانه نیما یوشیج از بستگان وی نیست. از قرار معلوم اسامی مالکان خانه به گونه‌ای است که به نظر نمی‌رسد از اقوام نیما باشند. طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی وقتی خانه‌ای از ثبت خارج می‌شود، به این معنا نیست که مالک می‌تواند آن را تخریب کند. این ملک قاعدتاً به دلیل شخصیت مهمی که در آن حضور داشته، بنایی ارزشمند است و مالکان حق تخریب آن را ندارند اما با توجه به این که زمین این خانه بزرگ است و دست بر قضا در منطقه یک و محله دزاشیب قرار دارد؛ به نظر می رسد که مالکان با خارج کردن این خانه از فهرست آثار ملی قصد دارند مجوز تخریب و نوسازی را از شهرداری تهران بگیرند.
وضعیت فعلی شماره ۴۶۰۳ آثار ملی
هر چند معاون میراث فرهنگی تهران گفته است آن ها اجازه تخریب این بنا را ندارند اما دیگر هیچ قانونی حامی این خانه تاریخی نیست و با ادامه همین روند امکان تخریب این خانه دور از انتظار نیست. از گفته یکی از همسایه های خانه نیما به روزنامه شهروند، پیداست چه بلایی دارد سر خانه پدر شعر نو می آید: «از وقتی خانه خالی شد، راه برای آدم های بی خانمان و معتادها باز شد تا از این دیوار کوتاه بالا بیایند، شیشه ها را بشکنند و همه چیز را خراب کنند.» این برای چندمین بار است که مالکان بناهای تاریخی توانسته اند، ملک را از ثبت ملی خارج کنند و مدیران میراث فرهنگی نیز دفاع مناسبی از بناها نکرده اند.
ناصر رعیت نواز
- 15
- 6
