همین دیروز بود که خبر انتشار کتاب صوتی «خاطرات حسنعلی خان مستوفی» در رسانه‌ها منتشر شد؛ کتابی که مرحوم ابوالفضل زرویی نصرآباد پیش‌تر آن را تألیف و به‌صورت چاپی منتشر کرده بود و حالا به شکل کتاب صوتی منتشر شده و از طریق اپلیکیشن نوار و کتابراه و همچنین فیدیبو نیز قابل دریافت است. برخلاف یک دهه قبل که نه تنها ناشران، بلکه حتی اهالی ادبیات هم مخالف عرضه کتابهایشان در قالب‌های جدیدی همچون کتاب گویا (صوتی) بودند، چندی است شاهد فعالیت جدی مؤسسات مختلفی هستیم که به این منظور دایر شده‌اند و حتی در مواردی با همکاری سلبریتی‌های حوزه‌های مختلف دست به صوتی کردن آثار منتخب ناشران می‌زنند، اتفاقی که می‌توان آن را یکی از موضوعات این روزهای دنیای نشر دانست.
تغییرات زمان را بپذیریم
احمدپوری، نویسنده و مترجم آثار ادبی که به‌عنوان گوینده در روند صوتی کردن «منظومه ژوکوند و سی یااو» سروده ناظم حکمت حضور داشته درباره چرایی موافقتش برای گویا کردن برخی کتاب‌های ترجمه و تألیف خودش به «ایران» گفت:«تجربه چندانی از حضور در روند تولید کتاب‌های گویا ندارم. با وجود این، همان تجربه اندک هم بازخوردهای خوبی از سوی مخاطبان برایم داشته است. برخلاف برخی همکاران نویسنده و مترجم که همچنان مخالف صوتی شدن کتابهایشان هستند تأکید دارم که باید تغییرات زمان را بپذیریم.»
به گفته این مترجم ادبی برخلاف پنجاه سال قبل که مردم اوقات فراغت بیشتری داشتند شرایط زندگی امروز به گونه‌ای شده که حتی علاقه‌مندان ادبیات هم فرصت چندانی برای مطالعه کتاب‌هایی با حجم صفحات بالا ندارند. اما در عوض تأکید دارد که می‌توان از زمان‌های بسیاری که هر یک از ما صرف کارهایی چون رفت‌وآمد به محل کار و تحصیل می‌کنیم برای گوش دادن به کتاب‌های صوتی استفاده کرد.
او ادامه داد:«به عقیده من غیر از کتاب‌های علمی-دانشگاهی، امکان عرضه همه موضوعات در قالب صوتی وجود دارد و لازم نیست که آنها را تنها به برخی مجموعه داستان‌ها و رمان‌ها محدود کنیم.حتی کتاب پرحجمی نظیر جنگ و صلح تولستوی هم قابلیت عرضه در این شکل را داراهستند، چراکه قرار نیست ما به یکباره کل کتاب را گوش بدهیم، همان طور که کتاب‌های چاپی را هم درچندین ساعت و روز خواهیم خواند.»
از مسأله نپیوستن ایران به معاهده جهانی کپی‌رایت که بگذریم در بحث داخلی کپی رایت هم هنوز با ضعف‌هایی روبه‌رو هستیم که در نتیجه‌اش شاهد انتشار غیرقانونی نسخه‌های pdf و از سویی فایل صوتی کتاب‌های گویا هستیم.پوری ضعف‌های قانونی در این رابطه را یکی از مهمترین موانع پیش روی تولیدکنندگان کتاب‌های صوتی می‌داند و تأکید دارد که مسئولان فرهنگی و از سویی قانونگذاران باید زودتر چاره‌ای برای این مشکل بیندیشند.
شاید بیش از یک دهه از حضور کتاب‌های گویا در فروشگاه‌های فرهنگی بگذرد، با این حال حضور جدی این گونه از انتشار آثار ادبی سابقه چندانی در صنعت نشرمان ندارد، از همین رو شاهد حضور چهره‌های مطرح سینمایی و به قولی سلبریتی‌ها در میان گویندگان این کتاب‌ها هستیم تا از این طریق مردم بیشتر جذب استفاده از این محصول فرهنگی شوند.
با کارهای ضعیف مردم را از این کتاب‌ها دور نکنیم
پیام دهکردی، بازیگر سینما و تئاتر هم از جمله افرادی‌ست که نه تنها به‌عنوان گوینده در روند صوتی کردن برخی کتاب‌ها حضورداشته بلکه خودش هم چندی‌ست با راه‌اندازی مؤسسه‌ای فرهنگی-هنری دست به انتشار کتاب‌های صوتی می‌زند. او هم معتقد است که انتشار کتاب در قالب‌هایی نظیر پادکست، e book و کتاب‌های گویا از ضرورت‌های زندگی شتابزده امروز است.
او ضمن تأکید براین که اغلب ما شاید فرصتی برای اینکه کتابخوانی را به‌عنوان رفتاری عمیق درزندگی خود داشته باشیم نداریم، ادامه داد:«تأثیر کتاب‌های گویا هم کمتر از کتاب‌های چاپی نیست، بسیاری از مواقع به افرادی برخورده‌ام که بواسطه استفاده از این کتاب‌ها علاقه‌مند به پیگیری سایر آثار نویسنده مذکور در میان کتاب‌های چاپی شده‌اند.»
البته این مدرس فن گویندگی معتقد است بخشی از کتاب‌های گویای موجود در بازار فاقد استانداردهای لازم هستند، دهکردی گفت:«نحوه تولید این کتاب‌ها تأثیر بسیاری در جذب یا حتی دور شدن مخاطبان دارد، خیلی مهم است که در نحوه تولید آنها خبری از تلفظ‌های غلط و استفاده از شیوه‌های کنار رفته اجرا نباشد.برخی معتقدند لحن گوینده در کتاب‌های گویا باید فاقد لحن باشد و نباید شاهد تولید اثری مشابه نمایشنامه‌های رادیویی باشیم که من مخالف آن هستم. بر اساس تجربه سال‌ها همکاری در انتشار این قالب از کتاب‌ها معتقدم خواه ناخواه هرفردی جنس و رنگ صدای خاص خود را دارد که حتی در خوانش ساده هم کار هر فردی را متفاوت از دیگران خواهد کرد.»
البته مدیرمسئول مؤسسه فرهنگی هنری «امید پیام دهکردی» معتقد به اجراهایی همچون نمایشنامه‌های رادیویی در تولید این کتاب‌ها نیست بلکه تأکید دارد کمی لحن و اجرایی هدفمند قادر به جذاب‌تر کردن کار است. او گویندگی این کتاب‌ها را کاری جدی می‌داند آنچنان که برای گویندگی کتاب«یک عاشقانه آرام» از نادر ابراهیمی بیش از شش ماه زمان برای تمرین صرف کرده تا حاصل آن را در ۵۱۰ دقیقه در اختیار مخاطبان بگذارد.
او خطاب به فعالان تولید این کتاب‌ها گفت:«حواسمان باشد که قرار نیست با کارهای غیراستاندارد مردم را از کتابخوانی دور کنیم، بلکه باید به آنها بگوییم که حتی در زمان‌های مرده روزمره خود هم می‌توانند مخاطبان کتاب‌های مورد علاقه خود باشند و بیش از پیش به مطالعه جدی علاقه‌مند شوند. البته بخشی از نقص‌های فعلی طبیعی‌ست و نمی‌توان خرده‌ای گرفت چراکه کتاب‌های گویا هنوز در کشور ما پدیده‌ای نوظهور به شمار می‌آیند.»
رهاوردی از دنیای تکنولوژی به عرصه کتاب
مهدی پاکدل، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون هم یکی از هنرمندانی‌ست که گویندگی کتاب‌هایی از این دست را تجربه کرده که از جمله آنها می‌توان به «صدسال تنهایی» مارکز و مجموعه چند قسمتی «قصه‌های مجید» مرادی کرمانی اشاره کرد. او هم معتقد به انتشار کتاب‌های گویا بواسطه سبک زندگی امروزی است، پاکدل به «ایران» گفت:«بواسطه امکاناتی که با رشد تکنولوژی به انسان امروزی عرضه می‌شود ناگزیر به بهره گرفتن از آنها هستیم، استفاده‌ای که گاه ممکن است به غلط و بسیاری از مواقع هم در مسیر صحیح باشد. انتشار کتاب در قالب‌های جدید همچون کتاب گویا فرصتی‌ست که دنیای تکنولوژی در اختیارمان می‌گذارد و می‌توان از آن جهت افزایش علاقه‌مندی مردم به مطالعه استفاده کرد.»
او با تأکید به اینکه انتشار کتاب‌های گویا اقدام خوبی‌ست که به برقراری ارتباط مردم با دنیای کتابخوانی کمک می‌کند، ادامه داد:«توجه اهالی نشر و فعالان فرهنگی به کتاب‌های گویا اتفاق بسیار خوش یمنی‌ست چراکه به هر یک از ما امکان بهره گرفتن از دنیای بی‌انتهای ادبیات در زمان‌هایی نظیر رفت و آمدهای روزانه‌مان به محل کار را می‌دهد. البته نه تنها ادبیات، بلکه حتی کتاب‌های تخصصی را هم می‌توان در زمان‌هایی که به تمرکز فکری نیاز نداریم از این طریق گوش بدهیم.»
این بازیگر سینما و تئاتر با وجود تمام ویژگی‌های مثبتی که برای کتاب‌های صوتی برمی‌شمارد اما تأکید دارد که همچنان علاقه‌مند مطالعه کتاب‌های چاپی هم هست، او افزود: «حداقل برای خود من این‌گونه است که با شنیدن کتاب قدرت بیشتری برای تصویر‌سازی آن خواهم داشت، بویژه اگر خوانش آن را گوینده خوبی برعهده داشته باشد.»
پاکدل در برابر افرادی که تلاش می‌کنند مخاطبان کتاب‌های صوتی و چاپی را از همه جدا کنند معتقد است این طور نیست که فکر کنیم هرکسی مخاطب کتاب‌های صوتی است به سراغ کتاب‌های چاپی نمی‌رود یا بالعکس آن. او در همین رابطه گفت:«شاید بهتر باشد بگوییم که کتاب‌های گویا مکملی برای کتاب‌های چاپی هستند. در شرایطی که اغلب ما صبح تا شب با موبایل‌هایمان سرکار داریم چرا از این تکنولوژی برای گوش دادن به کتاب استفاده نکنیم! به جای فکر کردن به اینکه کدام شیوه کتاب خواندن بهتر است باید بدانیم که مسأله اصلی خود مطالعه است.»
هر کدام از این کتاب‌ها مخاطبان خاص خود را دارند
امیرحسین‌زادگان، مدیر مسئول نشر ققنوس از جمله فعالان صنعت نشر است که نزدیک به ۴۰۰ عنوان کتاب منتشر شده مؤسسه‌اش در قالب کتاب‌های گویا عرضه شده‌اند، او نیز به «ایران» گفت:«از آنجایی که انتشار کتاب‌های صوتی به استودیوهای حرفه‌های ضبط صدا نیاز دارد طی سال‌های اخیر مؤسساتی به‌طور تخصصی وارد این کار شده‌اند که به سراغ مؤسسات نشر می‌روند و بعد از امضای تفاهمنامه کتاب‌های انتخابی خود را صوتی می‌کنند.» آن‌طور‌که حسین‌زادگان گفت، طی قراردادی که مؤسسات مذکور با ناشران می‌بندند حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از قیمت کتاب‌های گویا به ناشر داده می‌شود. ناشر هم موظف است از این مبلغ حق‌التألیف یا حق‌الترجمه به صاحب اثر را بدهد.
او یکی از دلایل مخالفت اهالی نشر با انتشار کتاب‌های گویا را نگرانی آنها از تأثیر منفی بر فروش کتاب‌های چاپی می‌داند، او تأکید کرد:«البته من اعتقادی به این مسأله ندارم بلکه تأکید دارم که هر کدام از این کتاب‌ها مخاطبان خاص خود را دارند، اتفاقاً کتاب‌های گویا در بسیاری موارد به علاقه‌مند شدن مخاطبانشان به کتاب‌های چاپی و پیگیری جدی آثار برخی نویسندگان هم کمک می‌کند.»
البته او هم نظیر دیگر فعالان عرصه کتاب منکر ضعف‌های قانونی نیست و حتی تأکید دارد باید چاره‌ای اندیشید تا اهالی ادبیات و نشر نگران از میان رفتن حق و حقوق خود از طریق بازنشرهای غیرقانونی کتاب‌های گویا نشوند، حسین‌زادگان در این میان گلایه دارد که برخی از متخلفان از جمله مؤسساتی هستند که زیر نظر سازمان‌های رسمی کار می‌کنند و بدون اجازه ناشران دست به گویا کردن آثار چاپی آنان می‌زنند.
مریم شهبازی
- 18
- 6
