تمسخر عامل تشدید انقراض زبان مازنی

زبان‌ها و گویشهای محلی سرمایه‌ گرانقدر فرهنگی هر ملتی محسوب می شوند، سرمایه ای که مهم ترین میراث بشر بر اساس تعریف ارسطویی " انسان حیوان ناطق است " به حساب می آید. این میراث در طول زمان اندک اندک انباشت و پالایش می شود و مهم ترین عامل ماندگاریش هم جریان داشتن در زندگی روزمره مردمانش است.

با این نگاه اگر چه زبان تبری یکی از زبانهای اصیل ایران زمین است و قدمتش در محدوده جغرافیایی تعیین شده به درازای تاریخ سکونت در شمال ایران است، ولی امروزه در سراشیبی فراموشی و انهدام قرار گرفته است.

بر اساس گمانه زنی برخی از محققان حوزه زبان، تبری (طبرستانی یا مازندرانی) انشعابی از زبان پارتی یا پهلوی است و قدمت آن به دوره اشکانیان باز می گردد . علاوه بر این، به گفته پژوهشگران زبان شناسی، شعر و موسیقی که یکی از مهم ترین جلوه های هر زبانی به شمار می روند، قدیمی ترین بازمانده زبان تبری هستند و نشان از دیرینگی این زبان دارند و در واقع قدیمی ترین بازمانده شعر و موسیقی ایران را باید در زبان تبری جست و جو کرد. بر خلاف اشعار فارسی که بر ساختار عروضی نگاشته می شوند، شعر تبری ساختاری هجایی دارد و متفاوت ترسیم می شود که نشان از ریشه کهن آن دارد.

زبان تبری که با نام زبان مازندرانی شناخته می شود، در قرون چهارم تا نهم هجری ، زبان حاکم در شمال ایران بود و حتی کتاب های دینی بسیاری به زبان تبری ترجمه شد. همچنین تا کنون محققان بیش از ۳۰ هزار واژه و ۵۰ پنج هزار ضرب المثل از زبان تبری کشف و ثبت کرده اند که بخشی از آنها در قالب مجموعه کتاب هایی با نام " واژگان تبری " منتشر شده است . 

در سالهای اخیر نیز تکاپوهای جست و گریخته ای برای پرداختن به زبان، فرهنگ و هویت مازندرانی انجام شد و دانشگاهیان و پژوهشگران را برای احیا و حفظ فرهنگ مازنی و یا در آرمانی ترین شکل بازیابی فرهنگ فراموش شده این مرز وبوم به واکنش انداخته است.

فرهنگ کهن سرزمین مازندران که در زمانی نه چندان دور در بخش بیشتر شمال کشور جاری بوده و المان های غنی و حماسی را در دل خود داشت به خاطر تبادلات فرهنگی و شاید بی توجهی ها کمتر در سالهای اخیر مانور عرض اندام داشته است.

البته این تلاش ها به همایش های محدود خلاصه شد که حتی به تعداد انگشتان یک دست نمی رسد و نتوانست در سرعت بی امان کمرنگ شدن زبان تبری تاثیر گذار باشد.

نخستین بار در سال ۹۵ یک پژوهشگر زبان مازندرانی، نسبت به خطر نابودی این زبان کهن دارای ریشه هندی - اروپائی هشدار داد و گفت که بر اساس نتایج یک تحقیق میدانی ۶۰ درصد خانواده های مازندرانی در جمع خانوادگی هم به زبان فارسی مکالمه می کنند .

محمد صالح ذاکری رغبت نداشتن خانواده های مازندرانی برای آموزش زبان بومی به فرزندانشان را مهم ترین علت به خطر افتادن زبان مازندرانی عنوان کرد و معتقد بود که محدود شدن حوزه کاربرد ، تاثیر زبان های دیگر و دلسردی و نداشتن اعتماد به نفس کاربران در استفاده از زبان مادری از عوامل تهدید کننده زبان تبری است.

همچنین چندی پیش همایشی در دانشگاه مازندران برگزار شد که بیشتر به موسیقی مازندران پرداخته شد و در آن نیز زبان تبری مغفول ماند زیرا فقط به موارد جزئی در مورد این زبان اشاره شد.

اخیرا نیز دکتر حبیب برجیان پژوهشگر ارشد دانشگاه کلمبیا درباره مسائل پژوهشی در حوزه زبان تبری با اشاره به اینکه زبان مازندرانی از نیمه دوم قرن نوزدهم مورد توجه زبان شناسان بود، گفت: در قرن بیستم توجه به زبان مازندرانی کاهش یافت.

این نویسنده کتاب متون تبری، زبان های رایج در جنوب دریای خزر را " منطقه زبانی کاسپی " نامید و گفت: تمام کسانی که در حوزه زبانی کاسپی زندگی می‌کنند از وضعیت ممتاز زبانی، تقویم مشترک و جشن‌های مشترک برخوردارند.

با این حال پرداختن محدود و پراکنده تا کنون نتوانسته مانع از کمرنگ شدن زبان تبری و همچنین احیای آن شود و به وضوح شاهد این هستیم که هر روزه از مکالمه کنندگان این زبان کاسته می شود.

محاصره و انحطاط 

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی در مورد ریشه عدم اقبال به مکالمه با زبان تبری یا مازندرانی در سرزمین مادری به خبرنگار ایرنا گفت: زبان عرصه ای پویا است و در طول تاریخ ، تحول و تطور بسیاری را به خود می بیند.

منصور علی اصغری توضیح داد: همانند پادشاهی ها و حکومت ها، زبان نیز عرصه زور آزمایی است و زبان هایی که جغرافیای وسیع تر و جمعیت بیشتری داشته باشند، تقریبا تبدیل به هژمونی شده و کمتر تغییر می پذیرند.

وی با اشاره به ماندگاری زبان های ترکی ، کردی و عربی ، افزود: بخوبی می توان دید که جغرافیا و جمعیت چه میزان بر حیات و تداوم زبان ها تاثیر خواهند گذاشت.

این کارشناس با بیان اینکه جغرافیای مازندران در گذشته منطقه وسیعی از مرکز و شمال کشور را تشکیل می داد ، گفت: متاسفانه مازندران یا تبرستان در طول تاریخ بخصوص پس از زندیه شکستگی بسیاری را به خود دید و امروز به یک دهم جغرافیای اصلی خود کاهش یافته است.

به گفته علی اصغری، همانند جنگ‌ها، جمعیت کمتر در مقابل تهاجم فرهنگی آسیب پذیرتر هستند و این همان چیزی بود که زبان های دیگر بر سر زبان مازندرانی آورده اند.

تعصبی که خاموش شد

این کارشناس زبان و ادبیات فارسی با اظهار این که غیرت و تعصب از مهم ترین فاکتور های حفظ هر فرهنگ هستند که می توانند بر اصرار مردم جهت عدم تمایل به فرهنگ های جدید تاثیر گذار باشند، گفت: امروزه کمتر کسی در مازندران وجود دارد که بر استفاده از زبان مازندرانی تعصب داشته باشد و استفاده کنندگان از زبان طبری بر اساس عادت سخن می گویند.

وی افزود: غیرت و تعصب بر زبان مازندرانی همانند دیگر خرده فرهنگ های استان بسیار کمرنگ شده و شاید به جرات باید گفت که در برخی موارد این تعصب کاملا رنگ باخته است.

این کارشناس زبان و ادبیات مقصر اصلی کمرنگی زبان مازندرانی را خود مردم استان دانست و گفت: امروزه دیگر زبان مازندرانی و مادری دغدغه مردم مازندران حتی در روستاها نیست.

تمسخر، میخ تابوت زبان تبری 

علی اصغری گفت: علاوه بر تمامی عوامل تاثیر گذار بر کمرنگ شدن زبان تبری در زندگی مردم مازندران ، خجالت و اضطراب ناشی از تمسخر احتمالی در صورت مکالمه با زبان مازندرانی ، تیشه ای تیز بر ریشه این زبان بوده که در سال های اخیر تشدید شده است.

به گفته او ، در چند دهه اخیر زبان تبری همواره به عنوان ابزار شوخی و تمسخر استفاده شد که این وضعیت خجالت زدگی نسل جوان را در پی داشت و به نوعی منجر به پس زدن این زبان شد.

کارشناس زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه حیات هر زبان بستگی به تمایل کودکان و خانواده ها به صحبت کردن با آن دارد، تاکید کرد: امروزه جوانان مازندرانی به دلیل فرار از سوژه شدن تمسخر دیگران یا از زبان مادری استفاده نمی کنند و یا در محدودترین فضا با این زبان حرف می زنند.

علی اصغری افزود: متاسفانه این مشکل حتی به دورترین روستاهای مازندران هم رسوخ کرده و اکنون خانواده های روستایی نیز در محاوره خود از زبان فارسی بهره می برند و تاسف برانگیزتر این که گفت و گو به زبان فارسی را نوعی امتیاز تلقی می کنند.

رسانه ملی متهم ردیف اول

این کارشناس ادبیات رسانه ها و به خصوص صدا و سیما محلی استان و ملی را متهم ردیف اول ایجاد فضای تمسخر و حقارت نسبت به زبان مازندرانی دانست و گفت: تمامی یا در حالت خوشبینانه بیشتر برنامه های صدا و سیمای مازندران و کشور زبان مازندرانی را همراه با برنامه های لودگی و هجو برای مردم نمایش می دهند.

وی توضیح داد: برنامه های و مجموعه های تلویزیونی همچون " نوروز " (بازیگر) ، پایتخت و حتی برنامه های کودک از مهم ترین نمایش هایی هستند که در آنها زبان مازندرانی دستمایه طنز و تمسخر قرار می گیرد و بیشترین نقش را هم در سال های اخیر در وارد کردن بحران مکالمه با زبان مازندرانی در استان حتی در دورترین نقاط روستایی داشته اند.

علی اصغری به استفاده از زبان های دیگر همچون ترکی در برخی مجموعه های تلویزیونی اشاره کرد و گفت: نباید این مسئله را با زبان حساسی همچون مازندرانی مقایسه کرد زیرا زبان هایی همچون ترکی از جمعیت و جغرافیای وسیعی برخوردار هستند که به سختی تغییر و تهاجم پذیر هستند.