معروف ترین صنایع دستی مشهد چیست؟

شهر مشهد یکی از مقاصد گردشگری ایران و جهان اسلام که دارای صنایع دستی بیشماری است

صنایع دستی مشهد

از مشهد مقدس بعنوان پایتخت معنوی و یکی از قطب های صنایع دستی کشور یاد میشود که دارای اماکن تاریخی و سیاحتی بسیاری است. صنایع دستی مشهد مانند سایر شهرهای بزرگ ایران، مختص به خودش می باشد. کاربرد صنایع دستی از زمان گذشته برای ساخت اشیاء زینتی و مصرفی بود. شما صنایع دستی مختلفی را با گشت و گذار در بازارهای مشهد می بینید که زیبایی و جلوه ی هر کدام خاص است و موجب جلب نظر زائران حرم رضوی میشود.

* گلیم بافی مشهد

از صنایع قدیمی مشهد می توان به گلیم بافی اشاره کرد که زیبایی و اصالت خود را از زمان گذشته تابحال در میان ایرانیان حفظ کرده است. یکی از مراکز بافت گلیم در مشهد میباشد که در آن، به بافت گلیم با الیاف مرغوب بهمراه ذوق و سلیقه ای بی مانند می پردازند. بسیاری از طرح های این گلیم ها از طبیعت، الهام گرفته شده است و در طرح های هنری و نقش های متنوع حیوانی بافته می شوند. دو نوع اصلی گلیم در مراکز صنایع دستی مشهد وجود دارد که به نام های سوماک و سوزنی می باشد.

گلیم سوزنی و سوماک از این نظر با هم تفاوت دارند که با وجود این که گره یک بافته در گلیم های سوزنی وجود دارد شبیه قالی هستند اما پرز ندارند. نداشتن پرز، یکی از وجه اشتراک های گلیم و بافته های سوزنی یا پیچ ها یا سوما ها است.

گلیم بافی، هنر دست زنان روستایی و عشایر استان خراسان است که در کنار کار روزمره انجام ‌می‌دهند

توجه به چنس گلیم در هنگام خرید گلیم مشهد از اهمیت به سزایی برخوردار است. بهتر است بدانید که جنس گلیم ها با یکدیگر فرق دارد؛ جنس گلیم ها میتواند از نخ پشمی، پنبه ای و یا کنفی باشند.

* سنگ تراشی و هرکاره تراشی از صنایع دستی مشهد:

سنگ تراشی، هرکاره تراشی و قلم زنی از اصیل ترین صنایع دستی مشهد با بیش از ۱۴ قرن پیشینه به شمار می رود. استادان این حرفه به ساخت اشیای کاربردی و زینتی با استفاده از ابزارآلات می پردازند و استادان قلم زن ، طرح و نقشهایی بر روی آن ها می اندازند.

دیگ ها و ظروف سنگی در بین مردم، بسیار محبوب هستند و مردم مشهد به آن« هرکاره» می گویند که یکی از سوغات مخصوص مشهد از گذشته تا به امروز بوده است. مشتریان اصلی این دیگ های سنگی، زائران ایرانی و اعراب حاشیه خلیج فارس می باشند.

جنس این دیگ های سنگی، از سنگ« سرپانتین» می باشد. معنای کلمه سرپانتین، ماری شکل است و لکه هایی به شکل پوست مار بر روی سطح خارجی آن است. جنس این سنگ، نرم و ضربه پذیر است و مقاومت بسیاری دربرابر آتش نشان می دهد. این دیگ ها غذا را به دلیل طبخ ملایم، لذیذتر می کند.

هنوز هم سرپانتین، به عنوان ماده اولیه دیزی های سنگی محسوب میشود که استخراجشان از کوه های کوهسنگی بود. امروزه در اطراف مشهد می توانید معادن این دیزی ها را ببینید و در بخش مرکزی و نقاط ییلاقی اطراف مشهد، کارگاه های تولیدی قرار گرفنخ است.

* ارغوان بافی از صنایع دستی مشهد:

رشد ارغوان در دره های مایان طرقبه صورت می گیرد و از اواسط بهار تا اواخر پائیز می توان ترکه های آنرا برداشت کرد. هنرمندان بافنده، پس از بافتن این ترکه ها به صورت تار و پود، هنر ارغوان بافی را بوجود می آورند. در ارغوان بافی، پس از جمع آوری در محیطی خیس و مرطوب، ترکه ها را قرار میدهند و آن ها را به شکل سبد و کالاهای تزئینی می بافند. معمولاً برای بافت سبد از طرقبه استفاده می کنند. از کاربردهای این سبدها می توان به سبد میوه، گل، خرید و سبد های آبکش میوه، برنج و … اشاره کرد. در بازار صنایع دستی طرقبه و شاندیز می توانید این سبدهای ارغوانی رنگ را بخرید.

* پوستین دوزی مشهد:

پوستین دوزی و نقش اندازی روی آن، یکی از صنایع دستی مشهد محسوب میشود. قدمت تراش و خورش دادن و آماده کردن پوست برای جلیقه، پوستین و زیرانداز، براساس شواهد فن پرورش و نمک زدن، به هزار سال و یا بیشتر میرسد. بسیاری از پوستین دوزها تا پیش از این با جمع شدن در محله نوغان که اصلیتشان کابلی بود و در مشهد متوطن شده بودند، پوست تازه گوسفندان پر پشم را به دباغخانه می برند و پشت پوستها را با نمک و آرد جو آش می دادند، در این مرحله پس از کشیدن کارد و رنگ زدنش برای تبدیل شدن آن به یک چرم نرم و زرد رنگ، در آفتاب پهن می کردند. سپس با اصلاح کردن آن برای تهیه انواع پوستین، مانند خیاط ها آنرا برش می دادند و برای دوختش به یکدیگر، از سوزن استفاده می کردند.

در زمره صنایع دستی مشهد پوستین‌دوزی و نقش‌اندازی روی آن از اهمیت و جایگاه برخوردار است

از هنر سوزن دوزی و رنگ آمیزی برای تزئین پوستین استفاده می کردند. درواقع امروزه یکی از هنرهای مردم شاندیز، پوستین دوزی نام دارد که به این حرفه در کنار کار کشاورزی و دامپروری مشغولند و انواع سجاده، دایره های کفشی، پادری، دستکش و غیره را تولید می کنند.

* فرش مشهد:

فرش، از نفیس ترین صنایع دستی شهر مشهد به شمار می رود. طرح های این فرش ها معمولاً گل های درشت است و از پشم و نخ پنبه برای بافت آن ها استفاده می شود. بازار فرش مشهد، بهترین مکانیست که می توانید فرش مشهد را از آن جا بخرید. از دیگر شهرهای مشهور در بافت فرش، بعد از مشهد می توان به طبس، بیرجند و کاشمر اشاره کرد.

جالب است بدانید که یکی از پیشکسوتان طراحی و بافت فرش مشهد، برادران عمو اوغلی می باشند که در کاخ ملت مجموعه سعد آباد تهران، بزرگ ترين فرش بافته شده آنها نگهداری میشود. همچنین برای دیدن فرش های فاخر و ارزشمند در مشهد، به سراغ موزه فرش آستان قدس رضوی بروید.

* سماورسازی مشهد:

معنی کلمه ی سماور که یک واژه روسی است؛ خودجوش می باشد. قهوه در دوره صفویه وارد ایران شد و احتمالاً برای تهیه قهوه در ابتدا از سماور استفاده می کردند اما با گذشت زمان از سماور بعنوان وسیله ای برای تهیه چای بهره گرفتند. سماور، از سمت ایران و خاورمیانه در قرن هجدهم میلادی وارد روسیه شد و توسط مردم به یک کالای هنری تبدیل شد. سماور برای اولین بار در دوره سلطنت نوه نادرشاه افشار به نام شاهرخ از روسیه به ایران آمد و تا دوره ی قاجار، یک وسیله ی وارداتی محسوب میشد.

صنعت سماورسازی با گذشت زمان، رونق بسیاری در شهرها و روستا و همچنین در میان عشایر پیدا کرد و دواتگران، اقدام به ساخت انواع سماور و وسایل مربوط به آن کردند که نظیر جام، لگنچه و پارچ می باشد. سماورسازی، یکی از ضنایع دستی مشهد مقدس به شمار میرود و تولیدات آن از محبوبیت بسیاری برخوردار است. نقش و نگار این سماورها متنوع و زیباست و گاهاً آبکاری آن با استفاده از ورشو می باشد.

* گلیم بافی مشهد:

گلیم بافی در دوران پیش از اسلام، برای نخستین بار در مشهد استفاده شد. تاریخچه گلیم بافی مربوط به زمانی است که بانوان عشایر، هنر خود را در اوقات فراغتشان به دارهای گلیم بافی، نخ ها و پنبه های مرغوب هدیه می کردند.

وقتی که اسلام به ایران وارد شد، ایده ها و الهامات تازه ای به صنعت بخشید. اکثر نقوشی که در گلیم ها استفاده میشود شامل طرح هایی از طبیعت و حیوانات است. برای بافت گلیم از دو نوع سوماک و سوزنی که فاقد پرز است؛ استفاده می کنند. پیشتازان این صنعت، شهرهایی ازجمله مشهد، قوچان و شیروان می باشند.

* چرم مشهد:

مهم ترین قطب تولید چرم در کشور ایران ، خراسان رضوی میباشد که در این شهر، بزرگترین تولید کنندگان چرم ایران فعالیت می کنند. برند چرم مشهد و چرمیران، از مهمترین شرکت های تولیدکننده چرم در این استان به شمار میروند که محصولات چرمی خود را به بازار عرضه می کنند که این محصولات نظیر پوشاک، کمربند، کیف، کفش و .... می باشد.

* آینه کاری از صنایع دستی مشهد:

آب و آینه به صورت دو نماد پاکی، روشنایی، بخت، راستگویی و صفا در نزد ایرانیان شناخته میشود. احتمالا کاربرد آینه برای نخستین بار در قزوین برای تزئین بنای دیوانخانه شاه طهماسب صفوی بود و از آرایه های معماری دوره اسلامی شناخته میشود. درواقع برای تزئین سطوح داخلی بنا، اشکال منظمی را با استفاده از قطعات کوچک و بزرگ آینه در طرح ها و نقش های متنوع ایجاد می کردند که در نتیجه از بازتاب پی درپی نور در قطعات بیشمار آینه، فضایی درخشان و پرتلألو بوجود می آمد. از رایج ترین طرح های هنر آینه کاری می توان به گره، شمسه، ترنج، قطارسازی، لچک، اسلیمی، تمونی و نیم گره کور اشاره کرد. رواج آینه کاری در این منطقه به دلیل مذهبی بودن شهر مشهد، وجود اماکن متبرکه و زیارت‌گاه ها می باشد.

آینه‌کاری از جمله هنرهایی است که به دلیل مذهبی بودن شهر مشهد رواج دارد

* تسبیح مشهد:

تسبیح، از دیگر صنایع دستی شهر مشهد به شمار می رود. تسبیح در ادیان مختلف، از زمانهای قدیم بعنوان وسیله ای شناخته میشد که با استفاده از آن دفعات عبادت و ذکرها را میشمردند. زائران به تسبیح، علاقه بسیاری دارند و طبق عقیده ی آن ها هر قدر، عمر تسبیح، بیشتر باشد؛ ارزش آن زیادتر می شود. به همین دلیل، تسبیح یکی از سوغات مشهد می باشد. با توجه به تنوع زیاد تسبیح های مشهد می توانید تسبیح موردنیاز خود را براساس سلیقه و بودجه بخرید. محبوبترین تسبیح ها، تسبیح هایی هستند که با سنگ هایی مثل عقیق، فیروزه، یشم، یُسر، کهربا، تسبیح شاه مقصود و سندلوس تهیه شده اند.

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش