«من داریوش هستم، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه پارس، فرمانروای سرزمین‌ها پسر ویشتاسپ و نوه آرشام هخامنشی.» این بند اول نوشته‌ای حکاکی شده روی بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته جهان یعنی بیستون است.
این نوشته‌های تاریخی که از زبان یکی از مقتدرترین پادشاهان هخامنشی و ایران باستان مطرح می‌شود اما در حال تخریب است. نفوذ آب به کتیبه بیستون دارد آرام آرام نوشته‌های آن را محو می‌کند و در سکوت کامل خبری ایران یکی از جالب توجه‌ترین میراث فرهنگی کشور از دست می‌رود.
اگرچه پیش از این طرح‌هایی برای رفع مشکل بیستون مطرح شده اما کم‌توجهی مسوولان به این کتیبه تاریخی مرگ تدریجی بزرگ‌ترین کتیبه جهان را رقم می‌زند.
در شرایطی که انتظار می‌رود برای رفع این مشکل وزیر میراث فرهنگ به آب و آتش بزند اما او در فیلمی که از خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده در حال خواندن آهنگ «شیرین شیرین» در مسیر سفر به بیستون است و تاکنون جزئیات مشخصی از تصمیم او برای رفع مشکل بیستون مطرح نشده است.
در این گزارش «جهان‌‌صنعت» سعی می‌کنیم تا ضمن گفت‌وگو با یکی از اساتید باستان‌شناسی مشکلات امروز بیستون و راهکارهایی که برای نجات آن مطرح شده را بررسی کنیم.
اهمیت بیستون
مجموعه بیستون کرمانشاه یکی از شاخص‌ترین آثار باستانی ایران است که همواره طرف توجه عاشقان میراث فرهنگی در ایران قرار داشته است. به دلیل آب و هوای مطلوب، بیستون همواره طرف توجه پادشاهان ایرانی قرار داشته است.
آثار به جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی، گواه علاقه پادشاهان ایرانی به این محوطه باستانی است. نقش برجسته داریوش در زمان هخامنشی، نقش فرهاد، نقش برجسته هرکول دوم در دوره سلوکی و نقش برجسته‌های اشکانی در زمان مهرداد دوم از آثار کهن و تاریخی کرمانشاه در این منطقه است.
همچنین وجود غارهای مختلف در بیستون گویای آن است که این محوطه تاریخی به‌عنوان اقامتگاه برای مردم در دوره‌های پارینه سنگی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
یکی از مهمترین و معروف‌ترین بخش‌های محوطه باستانی بیستون کرمانشاه، سنگ‌نوشته‌های معروف آن است. این سنگ‌نوشته‌ها دارای دو بخش مختلف نقوش برجسته و کتیبه‌ها است. در واقع این کتیبه‌ها و دست‌نوشته‌ها باعث شدند که بیستون کرمانشاه به عنوان هشتمین میراث جهانی ایران در فهرست یونسکو ثبت شود.
کتیبه‌های منقش به نقوش برجسته در بیستون، در سی کیلومتری شمال شرق کرمانشاه و در محوطه تاریخی آن قرار گرفته است. بر دل صخره‌های آهکی و در ارتفاع صد متری از سطح زمین، به دستور پادشاه هخامنشی (داریوش)، کتیبه‌ای به طول شش متر و عرض دو متر کنده‌کاری شده است. در سمت چپ این کتیبه، می‌توانید تصویر تمام قد داریوش کبیر را ببینید که ۷۸/۱ متر ارتفاع دارد.زیر نقش برجسته، کتیبه‌ای به طول ۲۲ متر و عرض هشت متر قرار دارد که روی آن با سه خط فارسی باستانی، متنی را به یادگار گذاشته‌اند. روی هر کتیبه، شاهد نقش اهورا مزدا و فرهور هستیم که دلالت بر دین ایران باستان دارد. بر اساس گفته باستان‌شناسان، تمامی این نوشته‌ها، از پیروزی‌های داریوش روایت‌هایی را مطرح می‌کند.
علل تخریب بیستون
در خصوص علل تخریب کتیبه بیستون در این سال‌ها صحبت‌های زیادی مطرح شده و تمام تحقیقات صورت گرفته نیز بر لزوم چاره‌اندیشی برای حل مشکل تاکید داشته‌اند.
برای اطلاع از علت وقوع تخریب در بیستون با دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی تماس گرفتیم. وی ضمن تایید بروز تخریب در این کتیبه باستانی گفت: «در بیستون بحث آب مطرح است و متاسفانه تمام سنگ‌نوشته‌ها دارد محو می‌شود. یعنی «گل سنگ» و رسوب روی سنگ‌نوشته‌ها را گرفته و می‌پوشاند.»
وی ضمن تاکید بر چاره‌اندیشی‌های بی‌نتیجه چند سال گذشته برای حل مشکل ابراز کرد: «طی چند سال گذشته بحث‌هایی برای رفع این مشکل مطرح شد و گروه‌هایی از آلمان و ایتالیا طرح‌هایی برای رفع این مشکل داده بودند تا بتوانند جلوی نفوذ آب را بگیرند. البته بحث قطع کردن آب نیز می‌تواند بحث‌های فنی دیگری ایجاد کند؛ اینکه آب را از کجا قطع کنند که باعث ایجاد مشکلات بعدی نشود از دیگر مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین این نظر مطرح است که باید در فاصله ۱۰ متری تا ۲۰ متری کانالی ایجاد شود که آب را منحرف کند.»
مهاجری‌نژاد خاطرنشان کرد: «یعنی باید به نحوی اصولی جلوی ورود آب گرفته شود. اما متاسفانه این بحث‌های فنی از سیاست‌های وزارتخانه خارج شده است. با تداوم شرایط فعلی بیستون به مرور زمان از بین می‌رود. این در حالی است که بیستون بزرگ‌ترین کتیبه جهان است و اهمیت بالایی در سطح جهانی دارد.»
اگر بخواهیم نگاهی موشکافانه‌تر به مشکل بیستون داشته باشیم باید به مقاله علمی «امجد ملکی» با عنوان «بررسی عوامل و شرایط درونی تخریب کتیبه بیستون کرمانشاه با استفاده از دستگاه رادار» مراجعه کنیم.
وی در این مقاله می‌نویسد: «کتیبه بیستون روی دیواره بلند (گسل معروف) زاگرس شکسته در ناهمواری‌هایی به همین اسم واقع شده است. وجود شکستگی‌ها، درز و شکاف، ضخامت زیاد آهک و اقلیم گذشته (پالئوکلیما) شرایط بسیار مساعدی را جهت تخریب این اثر حکاکی شده در نتیجه فرآیند انحلال و ایجاد حفره‌های کارستی در پشت اثر ایجاد کرده است نتایج حاصله از عملیات میدانی گسترده توسط دستگاه رادار نفوذی و برداشت پنج پروفیل در نقاط و جهت‌های مختلف کتیبه، آزمایشات پتروگرافی و استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی نشان می‌دهد که در قسمت سمت راست کتیبه در عمق سه متری آثاری از درز و شکاف‌های ریز، گسستگی، حفره‌های حاصل از انحلال و پدیده‌های کارست وجود دارد که محل نفوذ نزولات جوی از بالادست و جریان در پشت کتیبه را تایید می‌کند، به طوری که در چند نقطه می‌توان محل خروج نزولات جوی نفوذ یافته به پشت کتیبه را مشاهده کرد.
با همکاری متخصصین علوم در رشته‌های مختلف (ژئومورفولوژی، زمین‌شناسی و ژئوفیزیک) این تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین عامل تخریب کتیبه وجود درز و شکاف‌های زیاد و نفوذ نزولات جوی و پدیده انحلال در پشت کتیبه است که باید در امر حفاظت و مرمت روش‌های مشخص متناسب با عوامل تخریبی فوق (توسط متخصصان ذی‌ربط) در نظر گرفته شود.»
نامشخص بودن برنامه وزارتخانه
در شرایطی که بیستون گام‌به‌گام به تخریب و نابودی کامل نزدیک‌تر می‌شود تاکنون برنامه مشخص وزارتخانه برای حل این مشکل اعلام نشده است.ضرغامی وزیر میراث فرهنگی نیز در سفر اخیر خود به کرمانشاه صرفا از ضرورت تقویت زیرساخت‌های مجموعه جهانی بیستون صحبت کرد و از برنامه مشخص وزارتخانه برای رفع مشکل تخریب روی‌داده سخنی نگفت.
ضرغامی در جمع خبرنگاران کرمانشاهی به محوطه جهانی بیستون و مشکلات آن اشاره کرد و گفت: «متاسفانه شرایط کنونی این اثر در شان آن نیست و تلاش می‌کنیم از محل اعتبارات وزارتخانه تخصیص‌هایی را برای تقویت زیرساخت‌های این مجموعه داشته باشیم و سرمایه‌گذار‌ی‌هایی در اینجا انجام شود.»
وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در ادامه به مساله همجواری شهرک الزهرا با محوطه جهانی بیستون و مطالبات ساکنان این شهرک اشاره کرد و افزود: «در این بازدید از نزدیک با مردم این شهرک که در حریم محوطه جهانی قرار گرفته‌اند، صحبت‌هایی داشتم و درباره مشکلات و محدودیت‌هایی که در ساخت و ساز دارند، گلایه‌هایی داشتند.»
او ادامه داد: «با توجه به قرار گرفتن این شهرک در محوطه جهانی بیستون، ساختمان‌های اطراف آن امکان ساخت و ساز ندارند و این مساله مشکلاتی را برای این مردم ایجاد کرده است.»
ضرغامی با اشاره به اینکه از طرفی قوانین میراث هم محفوظ است و باید رعایت شود، گفت: «پیگیری می‌کنیم که یک گروه کارشناسی از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی به بیستون بیایند و این مشکل را به‌صورت کارشناسی بررسی کنند.»
باتوجه به اینکه تا این لحظه برنامه مشخصی از سوی وزارتخانه برای رفع مشکل بیستون اعلام نشده بیم آن می‌رود که مساله جلوگیری از ورود آب و به‌کار‌گیری طرحی برای توقف مشکل بیستون از دستور کار خارج شده باشد.
نادر نینوایی
- 19
- 5
