ماجرای جشن باستانی «سپندارمذگان»

به عقیده بسیاری از کارشناس‌ها، امروز، ۲۹ بهمن ماه، جشن «سپندارمذگان» است؛ البته بین ۲۹ بهمن و پنجم اسفند شک و شبهه فراوان وجود ‌دارد که این امر به علت تغییر گاه‌شماری باستانی ایران است. روایت‌های متفاوتی هم درباره این جشن باستانی شکل گرفته است. بنابراین، سراغ یاسر موحدی فرد، دبیرکل بنیاد فردوسی رفتیم تا این موضوع را برای ما شرح بدهد. موحدی فرد به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «این موضوع خیلی پیچیده نیست. در گاه‌شماری باستانی، ‍۱۲ماه داشتیم. هر کدام ۳۰ روز بوده و هر روز هم نام اختصاصی داشته است. روز مهر، روز سپندارمذ و... داریم.

آنها در هر ماهی تکرار می‌شوند. روز نخست هر سال نیز «اهورامزدا» است که کوچک آن «مزدا» می‌شود. روز «خرداد» هم داریم. هر کدام از روزها نامش با نام ۱۲ ماه سال یکی است. در واقع، این تلاقی جشن ماهانه ایرانی می‌شود. ما غیر‌از جشن «نوروز» که جشن سال نو است و جشن همان ماه هم بوده است روز «اهورامزدا» در ماه «فروردین» را داریم. روز «مهر» با ماه مهر تبدیل به جشن «مهرگان» شده است. اینها همان «بهار بزرگ» هستند.

۶‌ماه اول سال و ۶‌ماه دوم سال داریم. در حقیقت، ایرانی‌ها هر ماه یک جشن بزرگ مانند «تیرگان» و «امردادماه» داشته‌اند». موحدی فرد در ادامه می‌افزاید: «توجه داشته باشید که ماه «امرداد» به معنای «زندگی» درست است نه ماه «مرداد» به معنای «مرگ». خیلی از چیزهای ما اشتباه است. در آخرین ماه هم جشن «سپندارمذگان» داشتیم. بعدها اسم این ماه «اسفند» شده است. تلاقی شروع ماه با روز سپندارمذ، جشن همان ماه می‌شود.

که جشن دوازدهم ایرانی است. هر سال در باستان ۳۶۰ روز بوده است. پنج روز باید به آن اضافه شود که به آن «پنجه نیاکان» می‌گویند. در واقع، پنجه دزدیده شده نام دارد. در گذشته به آن جشن نیاکان می‌گفتند. ۱۲ ضربدر ۳۰ می‌شود ۳۶۰ روز که پنج روز هم به آن اضافه می‌شده است. در آخر هر سال ایرانی‌ها به گورستان نیاکان خود سر می‌زدند.

هنوز هم این جشن‌ها و آیین‌ها پا برجا است. اگر نام‌واره‌های ۳۰ روز را پیدا کنید تاریخ دقیق جشن «سپندارمذگان» پیدا می‌شود». در ادامه باید به نکته جالبی در این میان توجه کنیم. ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند. اگرچه منابع کهن از جمله «ابوریحان بیرونی»، این جشن را در روز پنجم اسفند ذکر کرده‌اند ولی با توجه به تغییر ساختار تقویم ایرانی در زمان حکیم «خیام نیشابوری» که پس از ابوریحان می‌زیست، تاریخ ذکر شده در منابع کهن را باید به‌روز‌رسانی کرد. «موبد کورش نیکنام»، برگزاری جشن‌ها با استفاده از گاه‌شماری‌های سنتی با ماه‌های ۳۰ روزه را بی‌توجهی به دانش نجوم و دستاوردهای خیام و موجب ناهماهنگی در جشن‌ها دانسته و لزوم توجه به گاه‌شماری ملی و رسمی با ماه‌های ۳۱ روزه (همان ۲۹بهمن ماه) را یادآوری می‌کند.

سیدحسین رسولی