سایه شوم بر سر ثبت جهانی بیشاپور

از دیگر دشواری های شهر باستانی بیشاپور، نوسازی و بازسازی امامزاده ای است که در محوطه تاریخی بیشاپور و درکنار گورستان مردگان برپا شده است

خاک سپاری مردگان مردم روستاهای پیرامون شهر بیشاپور در محوطه یا همان عرصه آن است که با زیرپا گذاشتن قانون‌های میراث فرهنگی همچنان دنباله دارد

این شهر تاریخی به همراه دو یادمان تاریخی دیگر استان،تیر امسال در یونسکو به ثبت جهانی مي‌رسد و بی گمان این دست انداز‌ي‌ها بازدارنده ثبت جهانی آن خواهد شد

مرمت و بهسازی‌ها در شهر باستانی بیشاپور بسیار کمرنگ است و کُند پیش می رود و همین موضوع آسیب های فراوان و برگشت ناپذیری را بر پیکره این شهر باستانی وارد كرده است

گذر هر روزه و پیاپی خودروهای سبک و سنگین از کنار محوطه تاریخی بیشاپور لرزه براندام بی دفاع و رنجور این یادمان ملی انداخته و تهدیدی جدی برای یادگار ساسانیان به شمار می‌آید

دو، سه سال گذشته آسفالت کردن جاده شهرکازرون به شاهیجان و زیر پاگذاشتن قانون های میراث فرهنگی ، دشواری های فراوانی را پیش روی یکی از ارزشمندترین شهرهای باستانی کشور قرار داده است

بیشاپور، یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین شهرهای ساسانی کشور با دشواری‌های فراوانی روبه رو است و روزگار سختی را سپری می‌کند. خاک‌سپاری مردگان روستاهای پیرامون این شهر بزرگ باستانی که ازگذشته وجود داشته، همچنان دنباله دارد و چالش بزرگي برای آن به شمار می آید. این در حالی است که این یادمان تاریخی در آستانه ثبت در سازمان جهانی یونسکو قرار دارد.

کارشناسان و پژوهشگران، بیشاپور را یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شهرهای ساسانی ایران در دوران باستان می‌دانند که از ارزش بسیار فراوانی برخوردار بوده و جایگاهی ویژه نزد پژوهندگان تاریخ و باستان شناسی دارد. اما امروزه از آن شهر سِتُرگ و شکوهمند تنها چندین سازه تاریخی و به گونه مجموعه ای به هم پیوسته، برجای مانده است. با این همه، به باورکارشناسان همین ویرانه‌ها و سازه‌های برجای مانده نیز، اثری ارزشمند و بی همتا به شمار آمده که هنوز هم شکوه و بزرگی آن چشم ها را به سوی خود می‌کشاند و مایه بالندگی، سرافرازی و غرور ایرانیان است.

همچنین کاوش‌های باستان شناسی در این شهر باستانی تا کنون کمتر از ۱۰ درصد، بیشتر انجام نگرفته است و بی گمان اگر کاوش‌های باستان شناسی که موضوعی بسیار مهم و پر اهمیت است و باید پیگیری شود در این شهر باستانی دنباله پیدا کند، شگفتی جهانیان را به همراه خواهد داشت. زیرا به گواه تاریخ این شهر در روزگار خود سرآمد همه شهرها بوده و تا سده های سوم و چهارم دوران اسلامی به حیات خود ادامه داده و از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.

اما بیشاپور، شهر شکوهمندی که روزگاری بر تارک تاریخ ایران زمین سرافرازانه ایستاده بود و جهانیان را به کُرنش و ستایش خود واداشته، امروز روزگار سخت و دشواری را پشت سر می گذارد و با چالش های فراوانی دست و پنجه نرم می کند.

خاک سپاری مردگان در شهر ساسانی ایران

یکی از دشواری های پیش روی شهر باستانی بیشاپورکه چندین دهه با آن روبه رو بوده، خاک‌سپاری مردگان مردم روستاهای پیرامون شهر بیشاپور در محوطه یا همان عرصه آن است که با زیرپا گذاشتن قانون های میراث فرهنگی همچنان دنباله دارد و در تازه ترین بازدید میدانی نگارنده در فروردین امسال، بیننده خاک سپاری‌های تازه‌ای در نیمه دوم سال ۹۶ بوده ایم که جای شگفتی و افسوس فراواني دارد زیرا بناست که این شهر تاریخی به همراه دو یادمان تاریخی دیگر استان،تیر امسال در سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی یونسکو به ثبت جهانی برسد و بی‌گمان این دست اندازی‌ها (تعرضات) بازدارنده ثبت جهانی آن خواهد شد. همچنین به یکی از چالش‌های بزرگ این شهر باستانی تبدیل شده است.

موضوعی که مدیر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کازرون نیز از آن رنج می برد و با تایید این چالش به دشواری‌های پیش‌روی آن می پردازد. محمدرضا معینی در گفت‌وگو با روزنامه قانون از نبود همکاری مردمان روستاهای پیرامون شهر بیشاپور گلایه می‌کند و در دنباله سخنانش می‌گوید :« سال‌های سال است که روستاییان پیرامون این شهر باستانی مردگان خود را در محوطه تاریخی و ملی بیشاپور خاک می کنند و تاکنون با هیچ ترفندی نتوانسته‌ایم جلوي کار نادرست آنان را بگیریم. همچنین نهادها و ارگان‌های شهری مانند فرمانداری و شورای شهر نیز در این زمینه تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده‌اند.

مردم باید بدانند که این شهر تاریخی دارای ارزش بسیار فراوانی بوده و امسال نامزد ثبت جهانی در سازمان یونسکو است و با میراث فرهنگی همکاری کنند. اما مردم این روستاها کمترین همکاری را با سازمان میراث فرهنگی و پایگاه میراث فرهنگی بیشاپور داشته اند». هرچند که مدیر سازمان میراث فرهنگی شهرستان کازرون از نبود همکاری در میان مردم روستاهای پیرامون شهر بیشاپور درباره خاک سپاری مردگان‌شان خبر می‌دهد اما باید دانست قانون های میراث فرهنگی روشن و شفاف است و همه مردم باید پایبند قانون بوده و سرپیچی از آن، تخلف به شمار می‌آید و برابر قانون باید با آن برخورد کرد.

همچنین باید دید که آیا حفظ و پاسداشت یک یادمان تاریخی مهم‌تر و ارزشمندتر است یا خاک سپاری مردگان زیرا به سادگی و آسودگی می‌توان زمینی را جایگزین به مردمان روستاهای پیرامون بیشاپور برای خاک‌سپاری مردگان داد. از سویی، باید در نظر داشت که ثبت جهانی یک یادمان تاریخی - فرهنگی به سود مردم همان روستاها خواهد بود و کارآفرینی و اشتغال را برای آنان به ارمغان می آورد. مهم تر از همه، اینکه جایگاه امروز کشور را نزد جهانیان بالاتر برده و در شناخت منطقه کمک شایانی کرده که در فرجام به سود مردم همان روستاها خواهد بود.

وجود امامزاده ای در محوطه بیشاپور

از دیگر دشواری‌های شهر باستانی بیشاپور، نوسازی و بازسازی امامزاده‌ای است که در محوطه تاریخی بیشاپور و درکنار گورستان مردگان برپا شده است و دست اندازی به این یادمان ملی که در آستانه ثبت جهانی است به شمار می‌آید. هر چند که این امامزاده کمی قدیمی است اما نوسازی و توسعه آن افزون بر سرپیچی از قانون‌های میراث فرهنگی با روح اثر ناسازگار بوده و پیکره و کالبد آن را خدشه دار کرده است.

جاده آسفالته شهر بیشاپور

جاده شهرکازرون به شاهیجان (قائمیه کنونی) درست از عرصه شهر بیشاپور می‌گذرد و آن را به دو بخش تقسیم کرده است که در دو سه سال گذشته آسفالت کردن این جاده و زیر پاگذاشتن قانون‌های میراث فرهنگی و بی‌توجهی به آن، دشواری های فراوانی را پیش روی یکی از ارزشمندترین شهرهای باستانی کشور قرار داده است. گذر هر روزه و پیاپی خودروهای سبک و سنگین از کنار محوطه تاریخی بیشاپور لرزه براندام بی دفاع و رنجور این یادمان ملی انداخته و تهدیدی جدی برای یادگار ساسانیان به شمار می‌آید و یکی از بازدارنده های مهم ثبت جهانی آن خواهد بود که جز با همبستگی و همکاری همه نهادها و ارگان های دولتی شهری و باورپذیری به ارزش و بی‌همتایی این شهر باستانی، به سرانجامی نخواهد رسید.

نیمکتی به نام پایه ستون های تاریخی

سال‌های سال است که مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی کشور تنها به دادن آمار زیاد مسافران و بازدیدکنندگان در فروردین بسنده کرده و از آن با عنوان دستاوردی بزرگ نام برده و به آن دلخوش هستند. جدا از روش برآورد آماری که جای پرسش‌های فراوانی دارد و به باور کارشناسان غیرعلمی و غیراصولی است، باید دید که این بازدیدکنندگان و مسافران که به نادرستی گردشگر نامیده می شوند، چه سود و زیان‌هایی دارند و آیا به گونه کلی بازدید از یک اثر تاریخی ویژه و حساس و دارای دیرینگی تاریخی با آن حجم و انبوهی که در فروردین و به ویژه در نوروز انجام می گیرد، دستاوردی برای آن یادمان تاریخی دارد و تا چه اندازه به سود آن خواهد بود. آیا مردم برای چنین یادمان‌های تاریخی ارج و احترامی قايل بوده و در حفظ و پاسداشت آن می‌کوشند؟ به راستی چند درصد از مردم از اهمیت و نقش یادمان های تاریخی – فرهنگی آگاهی دارند.

این یادمان‌های تاریخی چه نقشی در زندگی امروز مردم کشور ما دارند و پرسش‌هایی از این دست که بی‌شمارند.در حقيقت بیشتر مردم هیچ‌گونه شناختی از یادمان های تاریخی و فرهنگی نداشته و از تاریخ و پیشینه خود چیزی نمی‌دانند و در زمان سفرهای فروردین و به ویژه نوروز تنها به گونه گذرا و عادت و سیستماتیک از یادمان‌های تاریخی – فرهنگی بازدید می کنند. گواه این سخنان شیوه برخورد بیشتر مردم با یادمان‌های تاریخی است که نگارنده بارها و در همه شهرها و استان‌های کشور از نزدیک با آن روبه رو بوده است.

مسافران و بازدیدکنندگانی که روی آثار تاریخی راه می روند، روی آن‌ها می نشینند یا یادگاری می‌نویسند. کارشناسان و کنشگران میراث‌فرهنگی معتقدند تا هنگامی که به مردم روش برخورد با یادمان‌های تاریخی آموزش داده نشود و پالایش فرهنگ صورت نگیرد، باید هر روز بیننده دست‌اندازی‌ها به آثار تاریخی کشور باشیم. همچنین کمبود نیروهای نگهبان و دلسوز و راهنمایان گردشگری با تجربه و کارآمد و داشتن برنامه‌ای هدفمند در زمان پیک سفر برای بازدیدکنندگان از مواردی است که باید سازمان میراث فرهنگی به آن نگرش بیشتری داشته باشد.

غبار فراموشی برمرمت آثار تاریخی بیشاپور

آثار تاریخی و سازه‌های معماری برجای مانده در شهر بیشاپور، یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین یادگارهای نیاکانی کشور است که همواره نیازمند مرمت و بهسازی است و باید در این زمینه پیوسته روی آثار کار کرد. اما مرمت و بهسازی‌ها در شهر باستانی بیشاپور بسیار کمرنگ است و کند پیش می‌رود و همین موضوع آسیب‌های فراوان و برگشت‌ناپذیری را بر پیکره این شهر باستانی وارد كرده است. همچنین کاوش‌های باستان شناسی که بسیار بایسته (ضروری) و مهم بوده، سال‌های سال است که پیگیری نشده است. با این همه، ضرورت ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی بسيار احساس می‌شود و باید در دستور کار مدیران و سرپرستان سازمان میراث‌فرهنگی قرار گیرد.

بیشاپور یا بِه اَندیوک شاهپور

یک باستان شناس بومی کازرون درباره ارزش شهر باستانی بیشاپور و دشواری‌های پیش روی این یادمان ملی که در آستانه ثبت جهانی در سازمان یونسکو است به روزنامه قانون گفت :« بیشاپور یا شهر بِه اَندیوک شاهپور از نخستین شهرهای ساسانیان در هنگام برآمدن آن‌ها به شمار می‌آید. شهری که بر بنیاد نوی کَند (کتیبه) ستون یادمان شهر به رهنمونی«اپسای‌دبیر» بنیاد نهاده شده و در زمان آبادانی سرآمد شهر‌های زمان خود بوده است. شهری که پیش از آبادانی گازران (کازرون کنونی) دارای کاخ‌ها و بناهای یادمانی و همگانی بسیار بوده و شوربختانه پس از یورش تازیان، آتش شبانکاره آن را ویران کرد.

سال‌ها از کاوش‌های باستان شناسان فرانسوی «ژرژ سال» و «رومن گیرشمن» که مایه پدیداری شهر گم گشته به اَندیوک شاهپور شد، می‌گذرد. علی اکبرکارگر سرفراز از نخستین باستان‌شناسان ایرانی بود که کاوش در پیرانه های این شهر سِترگ را پی گرفت و پس از او گاه گداری گمانه ای ناچیز دراین محوطه زده شد. با این همه، بزرگی کاوش‌های گروه فرانسوی بر دیگر کاوش‌های پس از آن سایه افکنده است. رومن گیرشمن برای اسکان گروه کاوش خود، خانه ای همسو با روح محوطه با مصالح بوم آورد برپا کرد.

همان گونه که «سلف‌او‌دومکنم» و دیگران برای اسکان در شوش دژی (قلعه ای) متناسب با منظر فرهنگی آن ساختند. شوربختانه در سال‌های گذشته به بهانه نوسازی و شعار ثبت جهانی این مکان را ویران کرده و درحال اجرای موزه ای مدرن هستند. ساختمان بنیاد نهاده شده به دست گیرشمن فرانسوی خود بخشی از تاریخ بیشاپور به شمار می رفت که می توانستند از آن به‌عنوان موزه کاوشگران فرانسوی بهره برده و تاریخ بیشاپور از بنیاد تا پدیداری دوباره را در آن به نمایش گذاشته و همسو با منظر فرهنگی شهر بخش‌هایی برای گسترده شدن به آن بیفزایند».

چالش های بی شمار شهر باستانی بیشاپور

این باستان‌شناس که به گفته خود از پنج سالگی در شهر بیشاپور پرسه می‌زده، درباره دشواری‌های این شهر تاریخی گفت : « عرصه شهر تاریخی بیشاپور که یک امامزاده و یک گورستان مردگان را در خود جای داده است، بدون دودلی تعلق خود به محوطه را آشکار می‌سازد. خاک‌سپاری مردگان تازه در عرصه، هیچ‌گونه سنخیتی با ضوابط ثبت جهانی نداشته و یادآور داستان پر غم و اندوه خاک‌سپاری مردگان در عرصه بنای یادمانی دیگری چون کاخ اردشیر در پیروزآباد است.

جدا از این، دوباره‌سازی و نوسازی امامزاده حاضر در عرصه و توسعه آن بسیار فاجعه‌بارتر از خاک سپاری مردگان است و هیچ سازگاری (سنخیتی) با روح محوطه ندارد و نمی‌توان با بهره‌گیری از دستاویز مذهبی چنین دست اندازی (تعرضی) را توجیه کرد. دشواری های فراوانی باید در این محوطه تاریخی مورد موشکافی و دقت قرارگیرند. از سویی، جاده کازرون - قائمیه از میانه عرصه می گذرد، برای افزودن بر پهنای جاده فرعی روبه روی شهر و کنار سنگ نگاره‌های تنگ چوگان، گفته می شود راهداری بخش‌هایی از کوه را منفجر می‌کند که اگر چنین باشد، فاجعه آفرین خواهد بود».

وی که نخواست نامش آشکار شود، در بخش دیگری از سخنانش با انتقاد از بی توجهی به مرمت آثار تاریخی موجود در شهر بیشاپور گفت : « به راستی چه اندازه در اینجا ما اقدام به مرمت اصولی کرده ایم؟ نگاهی به پایه ستون های مدرسه منسوب به دوره آل بویه، مکان نامدار به زندان والرین، نقاشی‌های دیوارکاخ شاهپور و دیگر آثار بیانگر نادیده گرفتن بدیهی‌ترین اصول مرمتی است.

کارشناسان زبردست یونسکو به کوچک‌ترین جزییات مرمتی و اینکه ما برای حفظ این آثار سترگ چه کار کرده ایم و چه کار خواهیم کرد، نظر خواهند انداخت. به راستی چه اندازه پربارتر کردن جدول ثبت جهانی کشور برای ما مهم است؟ چرا چنین جنب و جوشی پس از ثبت جهانی یک اثر دیگر دیده نمی شود و به فراموشی سپرده می‌شود. آیا جز این است که تنها به فکر پربارتر کردن رزومه کاری خود هستیم. وضعیت کنونی برخی از محوطه‌های ارزشمندی که سال های نه چندان دور ثبت جهانی شده‌اند، گواه این نکته است که با یک کنکاش ساده، موضوع برای هر کسی روشن خواهد شد. نگاهی به یادمان های دیگرکشورها چون ترکیه و کشورهای حوزه دریای پارس (خلیج فارس) عرق شرم بر پیشانی هر فرهنگ دوست ایرانی می‌نشاند.

داشته‌های‌مان را باید فریز کنیم، نه تیشه بر ریشه آن‌ها بزنیم به هر قیمت. هویت یادمان های ما نه به مدرنیزه‌سازی پیرامون که به همسو بودن با روح اثر پیوند خورده است.

اینجا منظر فرهنگی - تاریخی کهن شهر بِه اندیوک شاهپور است. از آن سوی غار پر رمز و راز شاهپورگرفته تا آن سوی امامزاده سید حسین(ع) و تپه راهداران. بیشاپور را تکه تکه نکنیم تا به خیال خود زودتر ثبت جهانی کنیم! این عمل مصداق آشکار توهین به هویت شهرسازی ایرانی است که خود دارای باغ های فراوان بوده است. این شهر سرآمد زمان خود بوده است، آن را کم مقدار نکنیم. غار پر رمز و راز بیشاپور با پیکره بزرگ شاهپور شاهنشاه ایران و اَنیران خود شاهکاری جهانی است که به تنهایی قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را داراست و هر کس با دیدن آن هول و هراسی درونی به او دست خواهد داد و احترام را برمی‌انگیزد. پیکره شاهی سترگ که سه امپراتور رومی را به زانو در آورد و چنین شهری را به نام او بنیاد نهادند».

شهر تاریخی بیشاپور در ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ خورشیدی، با شماره ۲۴ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است و در ۲۳ کیلومتری شهر کازرون قرار دارد.