«گنبد مسجد شيخ لطف‌الله را تعمير و به نظر من يك ترك آن را خراب كردند. رنگ اين ترك با بقيه ترك‌ها نمي‌خورد و اندازه آن هم غلط است. وقتي لچكي را بالا برده‌اند نتوانسته‌اند آن را جفت كنند و گنبد خراب شده است.» اين صحبت‌هاي مهدي حجت، رييس كميته ملي ايكوموس بود. حجت ۲۳ آبان در دانشگاه هنر اصفهان با انتقادي شديد به جسارت متوليان در برخورد با يكي از عالي‌ترين مساجد تاريخي ايران تاخته بود. به نقل از «ميراث‌باشي»، اين استاد دانشگاه بعدتر هم در پاسخ به هر سوالي نسبت به نحوه برخورد با گنبد مسجد صفوي اين سوال را طرح كرده بود: «وقتي سراغ مهم‌ترين گنبد جهاني رفتيد، چه كساني تاييد كردند اين كار را بكنيد؟ صورتجلسه آن كجاست؟ چه كساني امضا كردند؟ چه كساني حاضر شدند حضرت آيت‌الله العظمي را به جاي تيم پزشكي حاذق با نسخه داروخانه درمان كنند؟ مرحوم شيرازي جرات نداشت يك خشت در ميدان نقش جهان جابه‌جا كند.»
برف روز سه‌شنبه، ۲۴ دي روي ترك مرمت‌شده گنبد شيخ لطف‌الله ننشست. گنبد صفوي اين شاهكار معماري سفيدپوش شد اما تصاوير منتشرشده از اين مسجد تفاوت عجيبي را در دو سوي گنبد نشان مي‌داد، اين تفاوت چنان بارز بود كه با انتشار گسترده تصاوير آن، معاون روابط‌عمومي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي در حساب كاربري توييتري خود ايسنا را به فتوشاپ‌كاري متهم كرد. ايسنا در واكنش به اين ادعا با انتشار تصاوير و فيلم‌هاي ديگر اين ادعا را تكذيب كرد و نشان داد اگر «فتوشاپ‌كاري» صورت گرفته شده باشد، در نحوه مرمت اين گنبد گرانبها واقع شده است. نتيجه اين امر هم جز اين نبود كه اين معاون روابط‌عمومي در صفحه توييتر خود بنويسد كه نظراتش، نظرات شخصي است و ربطي به موضع حقوقي‌اش ندارد. جز اين واكنش تاكنون وزارت نوپاي ميراث‌فرهنگي و گردشگري واكنش ديگري به ابعاد اين فاجعه نداده است.
چرا برف روي ترك ننشست؟
«صدرا مرادي»، دانشجوي دكتراي مرمت بناي دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» تعيين علت اصلي ننشستن برف روي ترك گنبد و ايرادات فني را تا زمان انجام آزمايش‌هاي دقيق در حد حدس و گمان مي‌داند و مي‌گويد: «به صورت كلي بررسي ايرادات مرمتي اين گنبد از روي عكس چندان دقيق و علمي نيست، با اين حال اميدواريم كه در ملات يا روي سطح از مواد نانو استفاده نشده باشد. مواد نانو اگر هوشمندانه به كار گرفته نشود، اثرات مخربي دارد.» اين دانشجوي دكتراي مرمت دانشگاه تهران معتقد است درهرصورت هرگونه مداخله در بناهاي تاريخي سبب تغيير رفتار اين بناها در برابر عوامل محيطي مي‌شود. طبق ادعاي پايگاه ميراث فرهنگي نقش جهان، در مرمت اين بنا از مواد نانو استفاده نشده است و اين تغيير رفتار، با توجه به بازگرداندن سطح به فرم اوليه و بندكشي مجدد، طبيعي است. طبق اصول علمي مرمت، هر گونه دخل و تصرف در بنا بايد برگشت‌پذير باشد و استفاده از نانو كه احتمالا مي‌تواند مانع نشستن برف روي ترك گنبد شود و امكان برگشت‌پذيري كار مرمتي را به صفر برساند.
مرادي يكي از دلايل احتمالي ننشستن برف روي ترك را «بندكشي» مي‌داند. عكس‌هاي نزديك‌تر نشان مي‌دهند كه بندهاي ترك كاملا پر شده‌اند و برخلاف قسمت ديگر گنبد، خلل و فرجي براي ايستادن برف نيست. از طرف ديگر او معتقد است اگر روي گنبد با دوغاب گچ كار شده باشد، تفاوت رنگ ترك با ديگر بخش‌هاي گنبد بعد از چند بار شسته‌شدن از بين مي‌رود. اما اگر پس از چند بار نزول باران يا برف اين تغيير رنگ مشاهده نشود، احتمال استفاده از مواد نانو بالا مي‌رود. اين عضو انجمن علمي معتقد است تا زماني كه آزمايش رطوبت روي اين ترك جديد صورت نگيرد، نمي‌توان در مورد دليل اصلي ننشستن برف ادعاي صد در صدي كرد.
پيش از اين فريبا خطابخش، مدير پايگاه ميراث‌جهاني نقش جهان ادعاها و انتقادات بسياري را در گفت‌وگو با «ايسنا» رد كرده و گفته بود: «گنبد مسجد شيخ لطف‌الله ۱۶ ترك دارد كه اكنون دو ترك آن توسط آقاي رضايت كه بهترين استادكار مرمت دنياست، مرمت‌شده و به سبب نوع تزيينات خاص گنبد، مجبور بوديم كه دو ترك آن را همزمان پياده، مرمت و سوار كنيم.» خطابخش در اين گفت‌وگو بدون اشاره به درز مشهود ميان ترك مرمت‌شده و بخش ديگر گنبد گفته بود: «تغيير رنگ ترك به دليل بندكشي است. ما تنها از يك تثبيت‌كننده بدون رنگ استفاده كرده‌ايم تا كاشي‌ها را از تخريب بارندگي‌ها حفظ كنيم.»
ميراث‌فرهنگي اصفهان پاسخگو باشد
«احسان رعنايي»، فعال ميراث فرهنگي اصفهان در گفت‌وگو با «اعتماد» با انتقاد از ايرادات فني وارد بر نحوه مرمت گنبد شيخ‌لطف‌الله اصفهان، چه از منظر مرمت و چه از منظر تعريف پروژه مي‌گويد: «سوال اصلي ما اين است كه چرا مرمت يكي از شاهكارهاي معماري جهان به مناقصه گذاشته شده است؟ آيا مرمت اين شاهكار معماري بايد با چنين روالي صورت بگيرد؟» انتقاد رعنايي از مبهم بودن نحوه تعريف پروژه مرمت گنبد اين مسجد صفوي است، اينكه چرا و چگونه چنين كار حساسي به مناقصه گذاشته شده است، طرح مرمت اين گنبد كجاست، كدام كارشناسان زبده‌اي نحوه مرمت اين گنبد را تعيين كرده‌اند و تمام اين تصميم‌ها بر مبناي كدام مطالعه علمي صورت گرفته است.
رعنايي مي‌گويد: «جمعي از اساتيد و مرمت‌كاران حرفه‌اي اصفهان پس از مشاهده نتايج مرمت از ميراث‌فرهنگي اصفهان خواستار مشاهده و بررسي گنبد از نزديك شدند، قرار شد ميراث‌فرهنگي با نصب داربست امكان مشاهده نزديك را براي اين جمع به وجود بياورد كه تاكنون اين داربست را برپا نكرده است.» به گفتـه اين فعال ميراث‌فرهنگي، انتقادات اين جمع از مرمت‌كاران اصفهاني پس از مشاهده گنبد شيخ‌لطف‌الله، حتي از پايين مسجد، بيش از پيش شده است و متوجه شده‌اند ايرادات فني مطرح به احتمال زياد پابرجاست، اما اين گمانه‌ها تا انتشار مطالعات پروژه همچنان مستند نخواهد بود. رعنايي با انتقاد از نبود مستندات مطالعاتي و اجرايي اين طرح مي‌گويد: «به‌طور معمول هر پروژه‌اي ارزيابي و نقشه راه دارد، دو ماه از اين ماجرا مي‌گذرد و دوستان ميراث‌فرهنگي ما حتي براي اقناع افكار عمومي دست به انتشار اين مستندات نزده‌اند.» صلاحيت هر پروژه‌اي ذيل سه محور شكل مي‌گيرد، صلاحيت كارفرما، مجري و ناظر. رعنايي با اشاره به كارنامه اجرايي ميراث‌فرهنگي استان اصفهان مي‌گويد: «ميراث استان تاكنون نتوانسته است با قاطعيت مانع تردد خودرو در ميدان نقش‌جهان شود، اين سازمان هنوز نتوانسته از راه قانوني تعريف‌شده پيگيرجرايمي باشد كه در حريم بناهاي ثبت ملي و جهاني صورت مي‌گيرند، اين سازمان تاكنون نتوانسته پرونده‌هاي راكد قضايي‌اش را به جريان بيندازد و از ميراث‌فرهنگي استان آن‌طور كه شايسته و بايسته است دفاع كند، آيا اين مجري اصلا صلاحيت صحبت از مسجد شيخ‌لطف‌الله را دارد؟»
يكي ديگر از ابهاماتي كه رعنايي مطرح مي‌كند، مبتني بر بودجه طرح و جزييات آن است. اين كنشگر اجتماعي مدعي مي‌شود كه تاكنون مستنداتي از استفاده از نانو و آزمايش اسكن ليزري به دست نياورده‌اند و ميراث‌فرهنگي اگر بودجه قابل‌توجهي را براي اسكن ليزري گنبد صرف كرده است، بايد آن را ارايه دهد: «شايعه‌هايي مبني بر استفاده از پهپاد و تصويربرداري دو هزارتايي به گوش مي‌خورد، در كنار آن هم رقم‌هاي چند صد ميليوني طرح مي‌شوند، مردم استان اصفهان خواهان شفاف‌شدن مسائل مالي و جزييات آن هستند و حق آنهاست بدانند با كدام پول بيت‌المال اين تخريب فرهنگي صورت گرفته است.»
- 13
- 4
