ماجرای جنگ بدر و سرانجام آن

جنگ بدر نخستین برخورد جدی مسلمانان با قریش است

جنگ بدر

به نخستین جنگ بزرگ مسلمانان با کفار قریش در سال دوم هجرت، جنگ بدر می گویند که دشمن در این جنگ، شکست خورد. پیامبر، پس از شرکت در این جنگ، فرماندهی آنرا برعهده گرفت. در جنوب غربی مدینه بین مدینه و مکه، جنگ بدر اتفاق افتاد. فشارهای وارده ی کفار قریش بر مسلمانان باعث بروز این جنگ شد، از طرفی اموال مهاجران توسط کفار در مکه، مصادره شد و بطور کلی قصد محاصره اقتصادی مسلمانان در مدینه را داشتند و درصورت تداوم این فشار، اسلام، توسعه و گسترش نمی یافت. در این رویارویی اسلام با کفر، ۳۱۳ نفر از مسلمانان( ۷۷ مهاجر) و بقیه از انصار بودند. اسلام در این جنگ، پیروز شد و دشمن شکست خورد و چهارده یا بیست و دو نفر از مسلمانان شهید شدند. همچنین ۷۰ نفر از کفار، کشته و ۷۰ نفر اسیر شدند.  

اجساد کشته شدگان مسلمان به دستور حضرت محمد، در بدر دفن شدند درحالیکه اجساد کشته شدگان قریش را در یکی از چاه ها انداختند. محمد، پس از دفن اجساد، با آن ها در چاه سخن گفت و با تأکید به اصحابش می گفت که آنان صدای او را از هر کس دیگری بهتر می شنوند.

مسلمانان، پس از جنگ بدر بخاطر تقسیم غنائم جنگی با هم درگیر شدند تا این که آیاتی نازل شد و غنائم و اسیران برطبق دستور محمد، بطور مساوی در بین حضار جنگ تقسیم شود. بخشی از غنائم به زنان و کودکانی در مدینه اختصاص یافت که پس از جنگ، بیوه و یتیم شدند.

اطلاعات کلی جنگ بدر

نام دیگر غزوهٔ بدر، بدر الکبری می باشد؛ چون در حجاز در منطقه ای به همین نام، رخ داده است. این غزوه در هفدهم رمضان یا نوزدهم رمضان سال دوم به عنوان نخستین نبرد بزرگ محمّد در میان مسلمانان و اهل مکه به وقوع پیوست. اانصار برای نخستین بار در این نزاع شرکت داشتند.

در میان مکه و مدینه منطقه ای به نام بدر واحه ای قرار دارد که علت شهرتش به سبب وجود چاه های آب در آن می باشد. اختلافاتی در خصوص علت نامگذاری این منطقه به بدر وجود دارد.« بدر» بنا بر روایتی، نام دارنده یا حفرکننده چاه های این منطقه بوده است. این منطقه به عنوان نزهتگاه اعراب به جهت سرسبزی محسوب میشد و در آن جا بازار موسمی شکل داده شده بود. بازاری که در منطقه بدر تا پیش از اسلام برقرار می شد، هر ساله از اول تا هشتم ذیقعده دربرابر بت ها و برنامه های تفریحی، مراسم عبادی برگزار میشد.

چاه های این منطقه به عنوان محل تأمین آب طایفه بنی غفار محسوب میشد. قبیله بنی ضمره در سال های آغازین ظهور اسلام، در این منطقه ساکن بودند و از طایفه های این قبیله می توان به بنی غفار اشاره کرد. موقعیت مکانی منطقه بدر در ۱۳۰ کیلومتری جنوب غربی مدینه می باشد. طول و عرض این منطقه دشتی که در نزدیکی وادی صفراء است؛ به ترتیب ۹ و ۷ کیلومتر می باشد. این منطقه در فاصله ۳۴۳ کیلومتری شمال مکه و در ۱۵۳ کیلومتری جنوب غربی مدینه واقع شده است.

بدر القتال، بدر الکبری و بدر العظمی نام های دیگر جنگ بدر میباشد

علت وقوع جنگ بدر

کافران تا پیش از هجرت، مسلمانان را به طرق مختلفی اذیت و شکنجه می کردند و با بیرون کردنشان از خانه و کاشانه خود نمی گذاشتند که آن ها مناسک حج را به جا آورند ولی مسلمانان، اجازه رویارویی و جنگ با مشرکان قریش را از سوی خداوند نداشتند و صرفا به صبر دعوت می شدند. وقتی که مسلمانان به مدینه هجرت کردند، خداوند با در نظر گرفتن ستم های وارده بر مسلمانان، به آنان اجازه داد تا با مشرکان، مبارزه کنند.

مصادره کالاهای کاروانهای تجاری اهل مکه، یکی از راه هایی بود که مسلمانان برای تلافی این ظلم انجام دادند چون قریش، ثروت مسلمانان مهاجر مقیم مدینه را مصادره کرده بودند و علت مصادره ی کالاهاى تجارتیشان توسط مسلمانان، همین امر بود. از این رو چنانچه قریش در مصادره اموال مسلمانان مهاجر به لجاجت خود ادامه دهد، مسلمانان هم به تصرف کالاهاى تجارتى به عنوان غنیمت جنگى می پردازند.

مسلمانان تا پیش از جنگ بدر دارای چند سریه و غزوه بودند و قصد داشتند که به قریش، ضربه بزنند و کاروانهاى تجارى آنان را تصرف کنند، هر چند که جز سریه نخله، هیچ یک نتیجه اى نداشت. در این سریه که عبدالله بن جحش، فرماندهى آن را بر عهده داشت و حدود یک ماه و نیم پیش از غزوه بدر یعنی در ماه حرام اتفاق افتاد ، یکی از مشرکان( عمرو بن حضرمى) کشته شد و دو نفرشان اسیر شدند و در نهایت کاروان تجارى به غنیمت گرفته شد. چنین شکستی در میان قبایل عرب برای قریش، نوعی سرافکندگى محسوب میشد و قریش می خواست که خونبهاى عمرو بن حضرمى را بگیرد. این موضوع در وقوع جنگ بدر، نقش بسزایی داشت.

کاروانى به سرکردگى ابوسفیان، یکی از کاروانهاى تجارى بود که به مقصد غزه مى رفت و بدست مسلمانان نیفتاد. پیامبر( صلى الله علیه وآله) تا ذوالعُشَیره( در ۵ منزلى مدینه) پیشروی کرد اما به آن کاروان دست نیافت؛ به همین خاطر به مدینه بازگشت. ابوسفیان پس از دریافت هشدارهایى به این مسأله واقف بود که مسلمانان در کمین کاروان او در بازگشت، خواهند نشست. همین امر باعث شد تا ضمضم بن عمرو را از سرزمین تبوک به مکه، براى جلب کمک قریش اعزام کند. از سوى دیگر گزارشگران پیامبر( صلى الله علیه وآله) و به روایتى، جبرئیل نیز خبر داد که کاروان قریش از طرف غزه به مکه برمی گردند.

توقف پیامبر اکرم ( ص) در بدر

پس از رسیدن پیامبر( ص) به بدر، او مطمئن شد که به کاروان دست پیدا نمی کند و تنها دلیلش آگاهی قریش از این مسأله بود که احتمال واکنش نشان دادن آن ها وجود داشت؛ بنابراین درصورت بازگشت مسلمانان به مکه، احتمال داشت که آنان از پشت سر حمله کنند. از این رو رسول خدا ( ص) تصمیم به توقف در بدر گرفت.

ابوسفیان در زمان رسیدن به لشکر قریش، آسوده خاطر شد که کاروان را نجات داده است؛ لذا برای جنگ، اقدامی نکرد و قصد سفر به مکه را داشت، ولی برخی از جنگ افروزان به نام های ابوجهل و برادرِ عمر بن حضرمی که در سریۀ عبدالله بن جحش توسط مسلمان ها به قتل رسیدند، فریاد« وا عمراه» سر دادند و گفتند:« باید به مسلمان ها قدرت خود را نشان دهیم که دیگر نتوانند به کاروان های ما حمله کنند». به این صورت، قریش تصمیم گرفت که جنگی نابرابر در بدر به راه اندازد.

امداد الهی در جنگ بدر

سنّت قطعی خداوند برای یاری مؤمنان، یکی از نکات قابل توجه در جنگ بدر به شمار می رود. قرآن کریم در آیات گوناگون به بیان این یاری پرداخته است.

- نزول فرشتگان:

نزول فرشتگان، از امدادهای جنگ بدر برای مسلمانان به شمار می رفت.

- آرامش دلها و نزول باران رحمت:

از دیگر امدادهای خدای متعال برای پاکی مسلمانان و دفع وساوس شیطان و استحکام قلوب و پایداریشان می توان به آرامش روانی مسلمانان و نزول باران اشاره کرد.

- ایجاد دلهره در دل کافران:

یکی از دیگر امداد الهی در جنگ بدر، این بود که باعث ایجاد ترس و وحشت در دل کافران شد.

از این رو با این که تعداد مسلمانان، کم بود و امکاناتی نداشتند اما در جنگ بدر پیروز شدند و بر قریش، ضربه ی بزرگی وارد کردند. در این غزوه، هفتاد نفر از سرشناسان و اشراف قریش به قتل رسیدند. آنان در هیچ جنگی اینگونه شکست نخورده بودند و این تعداد از بزرگانشان کشته نشده بودند؛ همین امر باعث از بین رفتن آبروی معتبرترین قبیلۀ عرب و کلیدداران کعبه شد.

جنگ بدر با پیروزی افتخار آمیز سپاه اسلام پایان یافت

 علاوه بر این، قریش دچار آسیب بزرگی از نظر اقتصادی شد؛ بدین دلیل که راه تجاری قریش به شمال، پس از چنین شکستی بسته شد و مشرکان میترسیدند که چنین حملات مشابهی اتفاق بیوفتد. این امر، منجر به تعطیلی سودآورترین تجارتشان با مناطق شمال( فلسطین، شامات، مصر و گاهی ایران) گردید. از زمان انعقاد قرار داد صلح حدیبیه یعنی از سال دوم تا پایان سال ششم، این راه، مسدود ماند.

جنگ بدر در قرآن

داستان بدر در سوره هایی از قرآن کریم، ازجمله آل عمران:۱۲ـ۱۳، ۱۲۳ـ۱۲۷؛ نساء:۷۷ـ ۷۸؛ انفال ۱ـ۱۹، ۳۶ـ۵۱، ۶۷ـ۷۱ تحت عنوان یوم الفرقان آورده شده است. در این آیات، به مشرکانی تشبیه شده که در تلاش بودند تا کارهای اقوام گذشته، خصوصاً آل فرعون را انجام دهند و آن ها با فریب خوردن از شیطان، در این غزوه شرکت کردند.

برخی از مسلمانان به گفته قرآن، برای رفتن به جنگ امتناع می کردند با این که خدا پشتیبان مؤمنان بوده و باعث پیروزی آنان با استفاده از عواملی همچون لرزاندن دل کفّار و کم نشان دادن شمارشان در دیده مسلمانان و فرو فرستادن باران واقدامات دیگر، شده است. یکی از نکات قابل توجه این بود که فرشتگان  در روز بدر، به مسلمانان کمک کردند و باعث قوّت قلب آنان شدند.

امام علی( ع) و مسلمانانی ازجمله ابوبکر و مشرکانی مثل ابوسفیان بن حارث به گزارش نزول فرشتگان پرداخته اند.

جنگ بدر نقطۀ عطفی در تاریخ رسالت پیامبر اکرم (ص) بود

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش