گزارش اشپیگل از حال و هوای ایران در آبان ۵۷

جیمی کار‌تر رئیس‌جمهور ایالات‌متحده که پس از موفقیت در مذاکرات کمپ دیوید از وجهه و اعتبار خاصی برخوردار شده است، به حاکمی دلداری و امید می‌دهد که وجهه و اعتبار خود را در میان ملتش از دست داده است؛ رئیس کاخ سفید به رضا پهلوی ولیعهد ۱۸ ساله ایران که درحال‌حاضر مشغول فراگیری خلبانی در ایالات‌متحده است اعلام کرد: «ما بهترین آرزو‌ها را برای شاه داریم. دولت مترقی ایشان برای سراسر مغرب‌زمین بسیار ارزشمند است.»

البته این دولت بیش از همه و به‌ویژه برای ایالات‌متحده آمریکا ارزشمند است زیرا ارتش ایران به سلاح‌های آمریکایی به ارزش بالغ بر ۱۸ میلیارد دلارمجهز است و افزون بر آن ایران ستون و پایگاه استراتژی جهانی آمریکا در یکی از کلیدی‌ترین مناطق آسیا محسوب می‌شود. ایران در واقع مانع و دژی محکم در برابر گسترش و توسعه کمونیسم و ناسیونالیسم اسلامی رادیکال و همین‌طور مسوول تامین امنیت لوله‌های انتقال نفتی است که از خلیج فارسمی‌گذرد.اما اینک همه این منافع و امتیاز‌ها به خطر افتاده است. قدرت و هیمنه محمدرضا شاه پهلوی دچار شکست شده و مقاومت چندین هفته‌ای که در آغاز به دانشجویان چپ‌گرا و مسلمانان راست‌گرا محدود می‌شد به دیگر طبقات مردم نیز سرایت کرده و این همه موجبات تضعیف رژیم شاه را فراهم آورده است. شاه نیز خواسته‌های مخالفان را مدنظر قرار داد و با شتابی بی‌سابقه اقداماتی را آغاز کرد. به این ترتیب زندانیان سیاسی به فرمان شاه آزاد شدند و همان‌ها پس از آزادی فاش کردند که کوتاه زمانی پیش از خلاصی از زندان مورد شکنجه‌های شدید قرار داشته‌اند،‌‌ همان امری که شاه هرگز نمی‌خواست آن را باور کند و همواره وجود شکنجه در زندان‌ها را تکذیب می‌کرد. در‌‌ همان حال ۳۴ عضو پلیس مخفی بدنام ایران یعنی ساواک، اخراج شدند.

از سوی دیگر رادیوی دولتی ایران مصاحبه‌ای طولانی با  مخالفان شاه را پخش کرد.  که در آن مصاحبه، مخالفان خواهان جنگ مسلحانه علیه دولت شدند. این درحالی است که همین دو ماه پیش گمان می‌رفت که با برقراری حکومت نظامی در شماری از شهرهای ایران از جمله در پایتخت یعنی تهران، حداقل برای مدتی آرامش بر تخت‌طاووس حاکم شود. با این حال سربازان ارتش به‌عنوان مثال هرگز به دانشجویان حمله نبردند،‌‌ همان دانشجویانی که در دانشگاه تهران شعارهایی چون «مرگ بر شاه» سر می‌دادند و خواهان تاسیس «جمهوری خلق ایران» و حکومت طبقه کارگر بر این جمهوری شدند. طی روزهای بعد از برقراری حکومت نظامی حتی اعلام شد که در آینده هیچ سربازی حق ورود به ساختمان‌ دانشگاه‌ها‌ را ندارد.

این نرمش اما با خشونت و سختگیری‌های طرفداران انگشت‌شمار شاه در دیگر استان‌ها همخوانی نداشت. به‌عنوان مثال در شهر کوچک پاوه واقع در نزدیکی مرز ایران با عراق ۱۸ نفر به دست رعایا و مزدوران چماقدار یکی از نمایندگان وفادار به شاه در پارلمان کشته شدند. این چماقداران به رهبری‌‌ همان نماینده با کامیون به پاوه آورده شده بودند.البته شاه این‌بار به توصیه‌های پرزیدنت کار‌تر مبنی بر «اعطای آزادی‌های سیاسی» عمل کرد و قرار است که تا روز ۱۰ دسامبر که به روز حقوق بشر مشهور است، همه زندانیان سیاسی آزاد شوند. در روزهای اخیر شماری از مقامات سابقا قدرتمند به اتهام فساد مورد بازجویی قرار گرفته‌اند و رئیس سابق ساواک نیز از جمله این افراد است. به دستور شاه سانسور مطبوعات لغو شده و افزون بر آن پروژه‌های بلندپروازانه از جمله خرید سیستم‌های جدید تسلیحاتی و ساخت چندین نیروگاه اتمی متوقف شده و اعضای خاندان سلطنتی از مشارکت در هر گونه معاملات دولتی منع شده‌اند. اپوزیسیون از این موقعیت استفاده کرد و موجی از اعتصاب‌های سیاسی بود که در عمل همه شاخه‌های اقتصاد ایران را فلج کرد. در آغاز کارمندان بانک‌ها دست از کار کشیدند. برخی از آنها تنها خواسته‌شان برداشتن تصاویرخانواده سلطنتی از دفا‌تر و باجه‌ها بود.

سپس کارکنان بخش‌های خدمات عمومی نیز دست به اعتصاب زدند. در همین حال شبکه تلفن ایران مختل و بسته‌های پستی در انبار‌ها مانده و پروازهای هواپیمایی ملی ایران متوقف شده است. به فرمان شخص اول مملکت نیروی هوایی ایران وظیفه انتقال ۲۰ هزار زائر به مکه را بر عهده گرفت. اما شاهرگ حیاتی اقتصاد دولت نیز با توجه به اعتصاب نزدیک به ۳۷ هزار کارمند مشغول به‌کار در صنایع نفتی در معرض تهدید جدی قرار دارد. ۴۰ درصد از تولید ناخالص ملی و حتی بالغ بر ۹۵ درصد از مجموع درآمد صادراتی ۲۰/ ۷ میلیارد دلاری و سالیانه ایران از محل استخراج و فروش روزانه ۵/ ۶ میلیون بشکه (معادل۷۶۲هزار تن) نفت تامین می‌شود.سود بانک‌ها در چهار ماه نخست سال ۱۹۷۸ به ۱۹۰ میلیون دلار کاهش یافت و این درحالی است که مبلغ همین سود در چهار ماه اول سال ۱۹۷۷ بالغ بر ۱/ ۶ میلیارد دلار بود. کار‌شناسان بانکی حتی پیش‌بینی می‌کنند که کسری تراز بانک‌ها در کل سال به یک میلیارد دلار برسد.

شرکت‌های آمریکایی در حال برنامه‌ریزی برای خروج از ایران هستند. «اد مک کوردی» رئیس امور کارکنان شرکت مشاوره‌ای رالف ‌ام. پارسونز می‌گوید: «آماده شده‌ایم که به محض صدور فرمان خروج از ایران این کشور را ترک کنیم.»دولت نخست‌وزیر شریف‌امامی تلاش دارد که حداقل صنعت حیاتی نفت را نجات دهد. او از کارکنان اعتصابی نفت درخواست عاجزانه دارد: «با دولت مخالف باشید اما کشور خودتان را ویران نکنید.» در این میان ایران روزانه ۶۰ میلیون دلار درآمد نفتی را از دست می‌دهد. اکثر مشتریان نفتی ایران به غیر از اسرائیل و آفریقای جنوبی هنوز هم کشوری جایگزین را برای تامین نفت مورد نیاز خود پیدا نکرده‌اند. دیگر کشورهای نفت‌خیز البته می‌توانند از این وضعیت سود ببرند. ظاهرا عربستان سعودی با تقاضای افزایش استخراج نفت خود از ۶/ ۹ میلیون به ۱۱ میلیون بشکه در روز موافقت کرده است.با این حال احتمالا کشورهای غربی به مشکل برخواهند خورد زیرا به‌دلیل کاهش شدید نفت تولیدی ایران و افزایش تقاضا کنفرانس اوپک در ۱۶ دسامبر در ابوظبی برگزار شده و سیاست جدیدی برای قیمت‌گذاری نفت اتخاذ می‌شود.

با وجود آنکه یگان‌هایی از ارتش شاه به آبادان و دیگر مراکز نفتی اعزام شده و کارکنان اعتصابی تهدید به اخراج شده‌اند اما تا پایان هفته پیش شمار اندکی از این افراد بار دیگر کار خود را شروع کرده‌اند. کارکنان شرکت ملی نفت ایران علاوه بر افزایش حقوق، خواهان لغو حکومت نظامی و اخراج همه کار‌شناسان و متخصصان خارجی شاغل در حوزه صنعت نفت هستند.آیت‌الله شریعتمداری در مصاحبه‌ای که از رادیو ایران پخش شد، درخواست کرد: «ما آزادی می‌خواهیم. ما خواهان پایان بازداشت‌های غیرقانونی و پایان شکنجه متهمان هستیم. ما خواهان پایان تصویب قوانینی هستیم که تنها عده کمی از مردم از آن نفع می‌برند.» این روحانی مخالف شاه همچنین تهدید کرد: «در غیر این صورت ما ارتش خود را تشکیل داده و خواهیم جنگید.»

منبع: اشپیگل، شماره ۴۵، سال ۱۹۷۸ (آبان ۱۳۵۷)، ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی، برگرفته از سایت تاریخ ایرانی.