همه چیز درباره تاریخچه شاهنشاهی اشکانیان

شاهنشاهی اشکانیان

اشکانیان چه کسانی بودند؟

اشکانیان از جمله گروه های آریایی بود که به ایران مهاجرت کرده و سپس در شرق ایران سکونت گزیدند. این قوم جنگجو بوده و از قبیله پرنی می آمدند و توانستند در حدود ۵ سده بر ایران حکومت داشته باشند. شاهنشاهی اشکانیان در ابتدا اطراف رود جیحون تا کرانه های دریای خزر و دریاچه آرال چادر زدند. پرنی ها حدود ۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح با سرپرستی ارشک، به منطقه نفوذ کردند و صاحب قدرت شدند. 

پارتیان از جمله گروه هایی بودند که در تیراندازی و سوارکاری صاحب شهرت شدند، زمانی که اسکندر به ایران حمله کردند، آنها همراه با هخامنشیان به مقابله پرداختند و بعد از سقوط هخامنشیان قلمرو پارتیان که تحت تصرف اسکندر درآمده بود، به آمی ناسپ سپرده شد تا بر آنجا فرمانروایی کند. 

زمانی که سلوکی ها وارد جنگ های خانگی شدند، پرنی ها هم مول سایر شهرها از زیر سلطه سلوکیان خارج شدند و با فرماندهی ارشک، دولت کوچکی شکل دادند. 

وسعت شاهنشاهی اشکانیان

پادشاهان شاهنشاهی اشکانی

ارشک در سال ۲۴۷ پیش از میلاد در شهر نسا تاجگذاری کرد، به همین دلیل مبدا تاریخی اشکانیان را همین سال می دانند. ارشک توانست گرگان (هیرکانیه) و قومس (کومی سین) را تحت تصرف خود دربیاورد، درنتیجه به گستره حکومت اشکانیان اضافه شد، همچنین ارشک سلوکیانی که درگیر تصرفات غربی بودند از منطقه شرقی خارج کرد و توانست شاهنشاهی بزرگی ایجاد کند. 

در سال ۲۱۷ تا ۲۴۸ ارشک به قتل رسید و برادرش تیرداد به پاداشاهی رسید. بعد از تیرداد نیز پادشاهانی از قبیل اردوان اول، فری‌پایت و فرهاد اول اشکانی به حکومت رسیدند و روز به روز بر پهنای حکومت اشکانیان اضافه می کردند. در این دوره‌ها به‌جز اندکی افزایش قلمرو، اتفاق قابل ذکری رخ نداد.

از جمله پادشاهان قدرتمند در شاهنشاهی اشکانی می توان به مهرداد اول اشاره کرد که در فاصله بین سال های ۱۳۹ تا ۱۷۱ پیش از میلاد بر ایران حکومت می کرد. مهرداد اول مردی قدرتمند و بسیار مدبر بود، همین موضوع سبب شد در زمان وی، ایران به یکی از بزرگترین امپراطوری های جهان تبدیل شود. از جمله اقدامات بسیار مهم در دوران مهرداد اول می توان به تصرف باختر، ماد، الیمایی، خاراسن، پارس و بابل اشاره کرد. از طرفی مهرداد دوم توانست فرمانروای سلوکی دمتریوس دوم را شکست دهد. 

بعد از اینکه مهرداد از دنیا رفت پسرش؛ فرهاد دوم حکومت را به دست گرفت و توانست در بین سال های ۱۲۸ تا ۱۳۹ پیش از میلاد حاکم باشد. زمان حکومت او سلوکیان به فرماندهی آنتیوخوس هفتم، تلاش کردند تا بر قلمرو اشکانیان چیره شوند اما شکست سختی خوردند و درنهایت آنتیوخوس نیز به قتل رسید، همین موضوع دست سلوکیان برای همیشه از ایران کوتاه کرد. 

فرهاد دوم با دسیسه مزدورانی که سکاها برای سپاه خود استخدام کرده بودند به قتل رسید. براساس گزارش های دیگر به دست آمده؛ فرهاد دوم به دلیل خیانت سربازان مزدور یونانی به قتل رسید. 

بعد از فرهاد دوم عموی او اردوان اول جانشین شد که در جنگ با سکاها مجروح و سپس از دنیا رفت. 

مهرداد دوم پسر اردوان بعد از پدرش حکومت را در دست گرفت و در بین سال های ۱۲۴ تا ۸۷ پیش از میلاد بر ایران حکومت کرد. در زمان مهرداد دوم، سکاها شکست داده شدند و از سرزمین های شرقی را تحت مالکیت خود درآورد، همچنین قدرت نفوذ خود را بر ارمنستان و آسیای صغیر نیز افزایش داد، با رومیان نیز روابط سیاسی برقرار کرد. مهرداد دوم پادشاهی قدرتمند بود که در زمان حکومتش انسجام سیاسی بسیار زیاد بود. 

بعد از فرمانروایی مهرداد دوم، تاریخچه دقیقی از شاهنشاهی اشکانیان در دست نیست و اطلاعات موجود بسیار کم و محدود هستند. اما براساس آنچه منابع عنوان می کنند، چندین پادشاه بر ایران حکومت کردند تا اینکه نوبت به فرهاد سوم رسید. در زمان فرهاد سوم بین ایران و ارمنستان درگیری هایی شکل گرفت و نتیجه آن سوءاستفاده از موقعیت ایران توسط رومی ها بود. در زمان ارد، بین ایران و روم جنگ در گرفت و روم با رشادت سورنا سردار ایرانی، شکست خورد.

برادر مهرداد دوم جایگزین او شد اما خیلی سریع به قتل رسید و جای خود را به برادرش ارد داد. از جمله موارد مهم در زمان پادشاهی ارد می توان به جنگ حران اشاره کرد. در این جنگ سپاهیان رومی به فرماندهی کراسوس از طریق بین النهرین به ایران حمله کردند، اما سردار ایرانی به نام سورنا توانست همه آنها را شکست دهد. نتیجه جنگ با قتل کراسوس به پایان رسید و ایران توانست در مناطقی مانند سوریه، فینیقیه و آسیای صغیر نفوذ کند. بعد از آن، پاکر شاه شد و با سپاهی بزرگ وارد سوریه شد و آن را به تصرف خود درآورد؛ اما خیلی زود در جنگ کشته شد و سپاه او عقب نشینی کرد.

یکی دیگر از پادشاهان معروف اشکانیان فرهاد چهارم بود که توانست از سال ۴۰ تا ۳ پیش از میلاد بر ایران حکومت کند. در ابتدای حکومت وی تصمیم گرفت برادران و گروهی از سران خود را به قتل برساند تا کسی بعد از وی مدعی سلطنت نشود. در زمان وی رومی ها با فرماندهی مارک آنتوان به ایران حمله کردند اما درنهایت شکست خوردند. 

فرهاد چهارم توسط همسر خود مسموم شد و پسرش فرهاد پنجم به پادشاهی رسید. در زمان فرهاد پنجم رومیان توانستند به ارمنستان نفوذ سیاسی داشته باشند. فرهاد پنجم به‌دلیل نارضایتی بزرگان اشکانی از سلطنت برکنار و کشته شد و ارد سوم شاه شد. او مدت زیادی حکومت نکرد و به‌دلیل بدرفتاری با مردم، کشته شد.

شهرهای شاهنشاهی اشکانیان

اردوان دوم؛ فرمانروای آتروپاتن را به جای خود قرار داد، وی پسرش ونن را فرمانروای ارمنستان انتخاب کرد و همین موضوع بهانه ای شد تا رومیان برعلیه او اقداماتی انجام دهند و درنهایت ارمنستان به جدایی از ایران تحریک شد. اردوان دوم پادشاهی بی کفایت بود که در زمان وی آشفتگی در ایران شدت گرفت و سران مملکت دست به شورش زدند، بدین ترتیب، تیرداد برادرزاده فرهاد چهارم، با پشتیبانی رومی‌ها به تیسفون رفت و در سال ۳۶ میلادی در آنجا تاج‌گذاری کرد.

بعد از این زمان هفت پادشاه به صورت دنبال هم حکومت را به دست گرفتند و با فاصله کمی جای همدیگر را می گرفتند، تا زمانی که حکومت به بلاش اول رسید و او از سال ۷۶ تا ۸۰ میلادی بر ایران حکومت کرد. از جمله مهترین اتفاقاتی که در پادشاهی بلاش افتاد می توان به گردآوری و تدوین اوستا اشاره کرد. 

بعد از درگذشت بلاش اول، پاکر حکومت را به دست گرفت که در زمان فرمانروایی او به دنبال درگیری های شاهزادگان اشکانی بر سر جانشینی، امپراطوری اشکانی بسیار ضعیف شد. در این دوره، جنگ‌های ایران و روم، به قدرت رسیدن کوشانیان، تسلط بر جاده ابریشم و اختلافات داخلی، سبب ضعف و انحطاط اشکانیان شد.

زمانی که بلاش چهارم حکومت را در دست داشت یعنی بین سال های ۱۴۷ تا ۱۹۳ میلادی، جنگ های بین ایران و روم مجددا شکل گرفتند که در جنگ اول سپاه ایران موفق و سپس شکست خورد به همین دلیل بالاجبار ارمنستان و سوریه را تخلیه کرد. پس از مرگ بلاش چهارم، امپراتوری او بین دو تن از پسرانش تقسیم شد.

آخرین شاه اشکانی، اردوان پنجم بود که توانست بر رومیان غلبه کند و با آن‌ها پیمان صلح ببندد؛ اما در جنگ با اردشیر اول ساسانی، بنیانگذار سلسله ساسانیان شکست خورد و پایتخت اشکانی را به اردشیر بابکان سپرد.

نقاشی و آثار شهرهای شاهنشاهی اشکانیان

خصوصیات شاهنشاهی اشکانی

قدرت مرکزی و پادشاهان نیمه مستقل:

برخلاف آنچه در حکومت هخامنشی اتفاق می افتاد، در زمان اشکانیان توجی زیاد به تمرکززدایی می شد. یکی از منابع تاریخ نشان دهنده این موضوع است که مناطق تحت نظر حکومت مرکزی به شیوه‌ای مشابه با امپراتوریپارت‌ها دارای مرزبان، ساتراپ، دیزپات بودند و سلوکیان نیز دارای ساتراپی، اپارچی و هیپارچی بودند سلوکیان ساماندهی شده‌است. هر دو حکومت مراتب استان های خودشان را به سه قسمت تقسیم کردند، 

اصالت:

در راس حکومت اشکانیان شاه شاهان قرار می گرفت، او رابطه چند همسری را حفظ می کرد و با می توانست با تولد اولین فرزند پسرش کامیاب شود. مانند بطالسه های مصری، شواهدی از ازدواج پادشاهان اشکانی با خواهرزاده و خوهران ناتنی آنها وجود دارد، همچنین یک مورد استثناء نیز دیده می شود که شامل ازدواج ملکه با فرزند خودش است، البته وی اصالت رومی داشت و به عنوان برده به پادشاه هدیه داده شده بود. 

اشکانیان در منابع اسلامی:

در منابع اسلامی درخصوص دودمان اشکانی از سه خدا به نام های «اشغانیان»، «اشکانیان»، و «افقورشاهان» اشاره می شود. در اینباره گفته شده‌است که تفاوت آشکار نام اشکانیان در منابع اسلامی برای مورخین فارسی‌زبان امروزی امری فراموش شده‌است.

آنها به صورت عمدی یا غیرعمدی به دنبال اینکه مترجمان و مصححان منابع عربی به پارسی در همه مواضع حرف «غ» را به «ک» تبدیل کرده و «فارس» را به «ایران» تغییر داده‌اند، عمدتاً تفاوت یاد شده در منابع اسلامی را از یاد برده‌اند. به همین صورت خاندان های متفاوت در منابع اسلامی به دودمان واحد در قالب اشکانیان تبدیل می شدند. 

ارتش:

شاهنشاهی اشکانی نیروی نظامی دائمی نداشت، اما می توانست نیروهای محلی را سریعا در زمان مقابله با بحران فرابخواند. همچنین محافظینی دائمی شامل اشراف، رعیا و مزدوان حتی با تعداد کم از پادشاه محافظت می کردند. 

پادگان های دائمی در دژهای مرزی برای نگهبانی وجود داشتند که در کتیبه‌های اشکانی به اهدا درجات نظامی به فرماندهان این دژها اشاره شده‌است، همچنین از این نیروهای نظامی به جهت اهداف دیپلماتیک هم استفاده می شد به عنوان مثال فرستاده چین در قرن ۲ پیش از میلاد از امپراطوری اشکانی بازدید می کرد. شیجی مدعیست که ۲۰٬۰۰۰ اسب سوار برای نگهبانی از وی به شرق فرستاده شدند. با این وجود احتمالاً در رابطه با تعداد این نیروها اغراق شده است. 

پول رایج:

جنس سکه های استفاده شده در زمان پادشاهی اشکانی غالبا از نقره بوده است که شامل درهم و تترادرهم بودند و آنها در سرتاسر امپراطوری اشکانی به چشم می خوردند. پادشاهان اشکانی در شهرهایی مانند صددروازه، سلوکیه و هگمتانه  به ضرب سکه می پرداختند، البته گمان می شود در شهر مهرداد کرت نیز این کار را انجام می دادند. در تمام دوره اشکانی از پیدایش تا فروپاشی، وزن سکه‌ها به ندرت کمتر از ۳٫۵ گرم یا بیشتر از ۴٫۲ گرم می‌شده، همچنین وزن تترادرهم‌ها در حدود ۱۶ گرم بوده‌است. به نظر می‌رسد با فتح میان‌رودان توسط مهرداد اول، سکه‌ها منحصراً در سلوکیه ضرب می‌شده‌ است. 

ضرب سکه در شاهنشاهی اشکانیان

هنر و معماری:

در زمان اشکانیان هنر را می توان در سه بخش جغرافیایی - تاریخی مشاهده کرد که شامل هنر اشکانی، هنر فلات ایران و هنر میان‌رودان می شود. 

هنر یافت شده در مهردادکرت که اولین بخش می باشد و ترکیبی از هنر ایرانی و یونانی است، این هنر در راستای سنت های هخامنشی و سلوکی پیشروی می کرده است. 

بخش دوم؛ بیانگر تاثیر هنری دوره هخامنشی است و بخش سوم نیز به گذشتن از مرزهای اشکانی از میان رودان تشکیل می شود. 

مذهب:

شاهنشاهی اشکانی از مذاهب، فرهنگ و باورهای گوناگونی به خصوص آیین های ایرانی یونانی شکل می گیرد. به غیر از یهودیان و تازه مسیحیان، بیشتر پارت ها چند خدا باور بودند،  در اغلب موارد خدایان ایرانی و یونانی همانند یا آمیزه‌ای از هم بودند. از سوی دیگر مانند حاکمان سلوکی، پادشاهان اشکانی نیز در آثار هنری خود را خدا نشان می‌دادند. به گمان این رسم شایع‌ترین رسم مشترک پادشاهان بوده‌ است.

گردآوری: بخش تاریخ و تمدن سرپوش